Μεταναστευτικό: Ένας απολογισμός με το βλέμμα στο μέλλον (άρθρο της Σοφίας Βούλτεψη)

(Γράφει η Σοφία Βούλτεψη – Βουλευτής Β3 Νοτίου Τομέα Αθηνών, υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, δημοσιογράφος)

Στις μέρες μας, μέρες που ζούμε, δυστυχώς εδώ και έναν ολόκληρο χρόνο, μια εισβολή σε μια κυρίαρχη και ανεξάρτητη χώρα, την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, μέρες που ζούμε ένα πρωτοφανές για τα δεδομένα της Ευρώπης προσφυγικό κύμα που έχει φθάσει τα 13 εκατομμύρια, διαπιστώνουμε με τον πιο βίαιο τρόπο ότι οι παλιές και οι νέες προκλήσεις εξελίσσονται σε μια πολύ εκρηκτική κατάσταση.

Από το 2015 – 2016, όταν ζήσαμε την έκρηξη του φαινομένου, η μεταναστευτική κρίση έχει εξελιχθεί σε μια πολύ δυναμική και διαρκή κατάσταση. Κυρίως επειδή αποτελεί εργαλείο στα χέρια αυταρχικών ηγετών, όπως διαπιστώσαμε τόσο στην περίπτωση της Τουρκίας, όσο και της Ρωσίας και της Λευκορωσίας.

Ωστόσο μπορούμε πλέον να πούμε με σιγουριά ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, ερχόμενος στην εξουσία με όλες τις ιδεοληψίες του – οι οποίες δεν περιλάμβαναν ψήγμα ανθρωπισμού – σε συνδυασμό με την αδυναμία του να ανταποκριθεί σε έκτακτες καταστάσεις, προκάλεσε μια άνευ προηγουμένου κατάσταση. Και ως γνωστόν, μέσα στο χάος ούτε την εθνική ασφάλεια και εθνική κυριαρχία μπορείς να προστατέψεις, αλλά ούτε και τους ανθρώπους.

Τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους: Ο πόλεμος στη Συρία ξεκίνησε το 2011 – φθάσαμε δηλαδή σε 12 ντροπιαστικά χρόνια πολέμου. Αλλά οι φρικιαστικότερες σελίδες του γράφτηκαν το 2012 και το 2013, ενώ το 2015 βρισκόταν ήδη σε ύφεση. Η νέα κρίση δημιουργήθηκε με την… επέλαση του ΣΥΡΙΖΑ!

Ωστόσο, κάθε κεφάλαιο του μεταναστευτικού/προσφυγικού είναι διαφορετικό και συνήθως πιο αναβαθμισμένο από το προηγούμενο.

Νέα γεγονότα, όπως για παράδειγμα η κρίση στον Έβρο το 2020 και τα γεγονότα στις νησίδες του Έβρου και τώρα οι επικείμενες συνέπειες του καταστροφικού σεισμού σε Τουρκία και Συρία, έχουν πανευρωπαϊκά αναδείξει την ανάγκη για την προστασία των συνόρων και την διασφάλιση της εθνικής κυριαρχίας, αλλά και την ανάγκη μιας συνολικής ευρωπαϊκής απάντησης στην γεωπολιτική εργαλειοποίηση των προσφύγων και των μεταναστών.

Συνολική απειλή για την εθνική μας κυριαρχία

Το 2020 και το 2021, η Ελλάδα χρειάστηκε να αντιμετωπίσει την προσφυγική κρίση παράλληλα με σειρά άλλων κρίσεων, όπως είναι η οικονομική, η πανδημία και η απόπειρα παραβίασης των βόρειων συνόρων μας με εργαλειοποίηση προσφύγων και μεταναστών. Μαζί με τις συνεχιζόμενες εθνικές απειλές, βρεθήκαμε μπροστά σε μια συνολική απειλή για την εθνική μας κυριαρχία.

Υποχρεωθήκαμε να θέσουμε σε επιφυλακή το σύνολο των Ενόπλων Δυνάμεων, της Αστυνομίας και του Λιμενικού, ενώ με την επέλαση της πανδημίας θέσαμε σε επιφυλακή το σύνολο του υγειονομικού μας προσωπικού και τελικά το σύνολο του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Καμιά άλλη χώρα δεν έχει βρεθεί στη θέση της Ελλάδας. Πολύ περισσότερο που με την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία είχαμε να αντιμετωπίσουμε και την προσφυγική κρίση από την Ουκρανία, με τους πρόσφυγες αυτούς να έχουν εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά.

Κάθε μεταναστευτική κρίση έχει ασφαλώς γεωπολιτικό υπόβαθρο, καθώς οι άνθρωποι προσπαθούν να ξεφύγουν από την μοίρα τους – από τους πολέμους, την φτώχεια, την πείνα, την δίψα, την κλιματική αλλαγή, τις φυσικές καταστροφές. Η αντιμετώπιση, όμως, αυτής της εξέλιξης είναι καθαρά ζήτημα πολιτικής απόφασης.

Τα τρία τελευταία χρόνια, η Ελλάδα, χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τις αλλεπάλληλες μεταναστευτικές και απειλητικές κρίσεις χωρίς να έχει ξεκινήσει το ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πρόγραμμα 2021-2027.

Προστασία συνόρων και ανθρώπων

Η εντολή του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη ήταν ταυτόχρονη προστασία των συνόρων και των ανθρώπων, μέσω της τήρησης των Διεθνών Συνθηκών, που για την πατρίδα μας έχουν υπαρξιακή αξία.

Ως χώρα πρώτης υποδοχής, βρισκόμαστε επί χρόνια στην πρώτη γραμμή. Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να συνδυάζουμε την φύλαξη των συνόρων μας με την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε όσους φθάνουν στη χώρα μας και χρειάζονται την βοήθειά μας. Οι δύο αυτές έννοιες δεν είναι ασύμβατες. Είναι συμπληρωματικές.
Αυτό ακριβώς το διπλό μήνυμα έστειλε η Ελλάδα τον Μάρτιο του 2020, όταν δεχθήκαμε την απόπειρα παραβίασης των συνόρων μας στον Έβρο. Τότε ο πρωθυπουργός έδωσε συγχρόνως δύο εντολές: Αποτελεσματική προστασία των συνόρων μας από την μία πλευρά και δημιουργία της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων από την άλλη.
Υπό την ηγεσία της τότε Ειδικής Γραμματέως Ειρήνης Αγαπηδάκη, πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη επιχείρηση εντοπισμού παιδιών που ζούσαν σε επισφαλείς συνθήκες. Εντοπίστηκαν 5.500 παιδιά στη ζούγκλα της Μόριας, στις φαβέλες της Σάμου, στους δρόμους της ενδοχώρας και στα αστυνομικά τμήματα.

Έργο Μητσοτάκη σε πείσμα των δήθεν ανθρωπιστών

Επί κυβέρνησης Μητσοτάκη σώθηκαν αυτά τα παιδιά – και ας παριστάνουν κάποιοι τους ανθρωπιστές. Επί κυβέρνησης Μητσοτάκη καταργήθηκε με νόμο η προστατευτική φύλαξη στα αστυνομικά τμήματα, υλοποιήθηκαν οι επιτυχημένες μετεγκαταστάσεις παιδιών σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δημιουργήθηκε ο μηχανισμός επείγουσας ανταπόκρισης. Ένα έργο που συνεχίζεται σήμερα με επιτυχία από τον νέο Γραμματέα Ηρακλή Μοσκώφ. Πλέον έχουμε αναπτύξει ένα πρωτοποριακό σύστημα που αναγνωρίζεται πανευρωπαϊκά.

Ο πρωθυπουργός μου έκανε την τιμή να μου αναθέσει τον εξαιρετικά κρίσιμο τομέα της Ένταξης – που αποτελεί τον σημαντικότερο πυλώνα μιας σοβαρής μεταναστευτικής πολιτικής – καθώς και την ευθύνη για τα ασυνόδευτα ανήλικα.
Στη χώρα μας μέχρι εκείνη την στιγμή η διαδικασία της Ένταξης υπήρξε υποτυπώδης και αποσπασματική.

Στην πράξη δεν επρόκειτο για πραγματική ένταξη, αφού αυτή πρέπει να εξασφαλίζει την αυτόνομη διαβίωση των προσφύγων, ώστε αυτοί να μην εξαρτώνται από τα κρατικά επιδόματα, επιβαρύνοντας τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά και τις τοπικές κοινωνίες. Με τον τρόπο αυτό οι πρόσφυγες κερδίζουν τα προς το ζην με αξιοπρέπεια, αλλά και χωρίς κοινωνική περιθωριοποίηση που οδηγεί στην δημιουργία παράλληλων κοινωνικών συστημάτων, γκέτο, ριζοσπαστικοποίησης και εγκληματικότητας.

Με δεδομένο ότι τα ευρωπαϊκά κονδύλια κατευθύνονται στους αιτούντες άσυλο, ενώ (βάσει της Σύμβασης της Γενεύης για το Καθεστώς των Προσφύγων) οι δαπάνες διαβίωσης των αναγνωρισμένων προσφύγων επιβαρύνουν τον προϋπολογισμό του Κράτους που προσφέρει την διεθνή προστασία, είναι ανάγκη να εντείνουμε τις προσπάθειές μας για ένταξη.
Τον Ιούλιο του 2019 ξεκίνησε η εφαρμογή του προγράμματος «Ήλιος», που υλοποιείται από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. Σήμερα παραμένει το μοναδικό ενταξιακό πρόγραμμα στη χώρα μας. Ήταν ωστόσο πεπερασμένων δυνατοτήτων και ήδη κρίθηκε αναγκαία η ενίσχυσή του, η οποία ήδη εγκρίθηκε και πλέον περιλαμβάνει και τους Ουκρανούς δικαιούχους προσωρινής προστασίας.

Με έμφαση στον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής

Παράλληλα, καταρτίσαμε μια νέα Εθνική Στρατηγική για την Ένταξη, που πλέον περιλαμβάνει και ένα προ-ενταξιακό στάδιο, με εκπαίδευση και κατάρτιση για όλους. Περιλαμβάνει, όμως, και τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής, την εξοικείωση με τους δημοκρατικούς θεσμούς και την ισότητα των φύλων, την αποτροπή κάθε μορφής βίας και της εμπορίας ανθρώπων.

Η αποτροπή επιβάρυνσης των τοπικών κοινωνιών αποτελεί βασικό πυλώνα της πολιτικής μας. Συνεργαζόμαστε με τους Διεθνείς Οργανισμούς (ΔΟΜ, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, UNICEF), οι οποίοι λειτουργούν στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής που η Ελλάδα έχει χαράξει. Το πρόγραμμα άτυπης εκπαίδευσης που εκτελείται από τη UNICEF και οδηγεί με ασφάλεια στην τυπική εκπαίδευση και στο δημόσιο σχολείο, βοήθησε αποτελεσματικά στην εξαφάνιση των συγκρούσεων και αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών.
Μνημόνια συνεργασίας με τα ελληνικά πανεπιστήμια, τεχνικές βοήθειες από την ΕΕ, ασκήσεις για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών και του τράφικινγκ χαράσσουν τον δρόμο της επόμενης ημέρας.

Το Ταμείο Ανάκαμψης

Στο μεταξύ, η πατρίδα μας έγινε η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα που αξιοποιεί κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης για την εκπαίδευση προσφύγων και μεταναστών σε κρίσιμους τομείς της ελληνικής οικονομίας που παρουσιάζουν ελλείψεις σε εργαζομένους, όπως ο αγροτικός, ο τουριστικός, ο κατασκευαστικός και η μεταποίηση.

Αυτά τα χρόνια, έστω και με τις δυσκολίες χρηματοδότησης που προανέφερα, καταφέραμε να εφαρμόσουμε την στρατηγική που καθόρισε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και συνοψίζεται στην ταυτόχρονη προστασία συνόρων και ανθρώπων.
Ο στόχος έχει επιτευχθεί χάρη στις συντονισμένες προσπάθειες περισσοτέρων του ενός υπουργείων και πλέον μπορούμε να μιλάμε για αποτελεσματική φύλαξη των συνόρων μας, που δέχονται μεγάλες πιέσεις λόγω της εκ μέρους της Τουρκίας εργαλειοποίησης των προσφύγων και των μεταναστών.

Οι ειδικές συνθήκες που ο ΣΥΡΙΖΑ δεν αντιλαμβάνεται

Αυτό που η αντιπολίτευση κάνει ότι δεν καταλαβαίνει είναι ότι στην Ελλάδα δεν μπορούμε να μιλάμε γενικώς και αορίστως περί των μεταναστευτικών ροών που πράγματι υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν.

Στην Ελλάδα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια ειδική συνθήκη, διότι μια αναθεωρητική δύναμη χρησιμοποιεί το μεταναστευτικό ως μέρος του οπλοστασίου της, ως τμήμα της επιθετικής και απειλητικής ρητορικής της.

Η Ευρώπη δεν έχει ακόμη καταφέρει να συμφωνήσει σε μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου και επιστροφών. Την ίδια ώρα μια ολόκληρη ήπειρος, η Αφρική, βρίσκεται στην χειρότερη κατάσταση στην Ιστορία. Ο τζιχαντισμός έχει επικρατήσει σε μεγάλο αριθμό αφρικανικών χωρών, όπου επικρατεί η απόλυτη τρομοκρατία, με τους φανατικούς ισλαμιστές να οργανώνουν βομβιστικές επιθέσεις, να σκοτώνουν αμάχους, να βιάζουν, να καταστρέφουν τις καλλιεργήσιμες γαίες και τις υποδομές, κυρίως αυτές της άρδευσης.

Σε όλα αυτά, ήλθε να προστεθεί και η επισιτιστική κρίση ως αποτέλεσμα της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι φτωχές αφρικανικές χώρες βρίσκονται ξανά αντιμέτωπες με το φάσμα της πείνας. Αν οι μισές γαίες τους έχουν πάψει να καλλιεργούνται λόγω της εγκατάλειψης της υπαίθρου από τα θύματα του τζιχαντισμού, η καλλιέργεια των υπολοίπων μισών απειλείται με άμεση διακοπή λόγω της ξηρασίας και της έλλειψης των λιπασμάτων. Οι άνθρωποι δεν μπορούν πια να καλλιεργήσουν τα χωράφια τους και αναγκαστικά επιλέγουν τον δρόμο της φυγής.

Αυτή είναι μία κατάσταση που επηρεάζει το σύνολο της Ευρώπης, της ηπείρου που περισσότερο γειτνιάζει με την Αφρική και αποτελεί για τους δυστυχισμένους που εγκαταλείπουν τις πατρίδες τους ένα όραμα ευημερίας.

Τι κάναμε για τους Ουκρανούς πρόσφυγες

Τέλος, χρειάστηκε με μεγάλη ταχύτητα να αντιμετωπίσουμε την προσφυγική κρίση από την Ουκρανία, εφαρμόζοντας μια ευρωπαϊκή οδηγία που μέχρι τότε δεν είχε εφαρμοστεί παρά σε μία περίπτωση, μετά τον πόλεμο στην Γιουγκοσλαβία, από την Αυστρία.
Η εμπειρία μας από την προηγούμενη κρίση χρησίμευσε, αλλά μπορούσε και να μας αποπροσανατολίσει. Έπρεπε να βοηθήσουμε εντελώς διαφορετικούς πληθυσμούς, μόνο γυναίκες και παιδιά και άνδρες άνω των 60 ετών, ανθρώπους με έντονο το συναίσθημα της προσωρινότητας – επίσης σε αντίθεση με τους άλλους πληθυσμούς με τους οποίους δεν έπρεπε να αναμιχθούν οι Ουκρανοί. Γι’ αυτό και εξασφαλίσαμε τρία camp αποκλειστικά για Ουκρανούς (Σέρρες, Σιντική και Ελευσίνα, που αποτελεί δομή πρότυπο).

Με ταχύτητα εφαρμόσαμε την πολιτική της «ήπιας ένταξης»:

Έκδοση καρτών προσωρινής προστασίας.

Πλήρης και άμεση ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Εμπιστευθήκαμε τις έγκυες στα διασυνδεδεμένα γυναικολογικά μας νοσοκομεία «Αλεξάνδρα» και «Έλενα».

Πρόσβαση στην εκπαίδευση, διευκόλυνση της τηλεκπαίδευσης από την Ουκρανία, εξασφάλιση laptop για τα παιδιά στις δομές, συμμετοχή των παιδιών στην άτυπη εκπαίδευση, παρακολούθηση μαθημάτων για τους φοιτητές.

Ελεύθερες μετακινήσεις στα μέσα μαζικής μεταφοράς και εξαίρεση από την πληρωμή διοδίων, ενώ έγιναν αποδεκτές οι ουκρανικές άδειες οδήγησης.

Τηλεφωνικό κέντρο υποστήριξης και Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης.

Εξασφάλιση στέγης μέσω της επέκτασης του Προγράμματος HELIOS και διευκόλυνση στην πρόσβαση στην εργασία.

Φιλοξενούμε ασυνόδευτα ανήλικα, που πολλά έφθασαν το Πάσχα του 2022 μωρά της αγκαλιάς και τα Χριστούγεννα περπατούσαν και μιλούσαν ελληνικά.
Το περασμένο καλοκαίρι οργανώσαμε το μεγαλύτερο κατασκηνωτικό πρόγραμμα παιδιών από την Ουκρανία – και μάλιστα από την πολύπαθη Μπούτσα. Στην Ελλάδα, σε 23 ιδιωτικές κατασκηνώσεις έζησαν μέρες ξεγνοιασιάς μακριά από τον όλεθρο του πολέμου, πάνω από 500 παιδιά με τους συνοδούς τους – ένα σύνολο 600 ατόμων.

Για όλα αυτά χρειάστηκε να συνεργαστούμε με όλα τα υπουργεία, με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, με την πρεσβεία της Ουκρανίας στην Αθήνα.
Στο ίδιο διάστημα, μετά την επικράτηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, πραγματοποιήσαμε επιτυχή απεγκλωβισμό και φιλοξενία γυναικών που είχαν βρεθεί σε θέσεις εξουσίας – βουλευτές, δικαστίνες, δημοσιογράφοι. Εδώ συνεργαστήκαμε με την αμερικανική πρεσβεία και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις.

Με όλα αυτά, μπορούμε να πούμε ότι η Ελλάδα αποτελεί case study, καθώς βρέθηκε στην πρώτη γραμμή σε όλες τις παγκόσμιες κρίσεις, ανταποκρινόμενη σε πολλαπλές και αλλεπάλληλες έκτακτες συνθήκες.

Οι ευρωπαϊκές παραδοξότητες

Και για να κλείσω όπως άρχισα:
Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια σειρά παραδοξότητες: Διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, μεταφέρουν μετανάστες με δικές τους ΜΚΟ και με πλοία που φέρουν τις δικές τους σημαίες. Ωστόσο, απαιτούν από τις χώρες του Νότου να δέχονται τους μετανάστες που οι δικές τους ΜΚΟ και τα πλοία με τις δικές τους σημαίες μεταφέρουν.
Κάθε φορά που καλούνται να δείξουν αλληλεγγύη, παζαρεύουν για είκοσι άτομα, υποστηρίζουν πως δεν φέρουν καμία ευθύνη για άτομα που επιβιβάστηκαν στη Μεσόγειο σε ιδιωτικά πλοία που φέρουν την σημαία τους, με τις ΜΚΟ τους να ανακοινώνουν πως «η σημαία δεν έχει καμιά σχέση με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις απονομής ασύλου»!
Και όχι μόνο αυτό! Η μία μετά την άλλη οι ευρωπαϊκές χώρες αποσύρονται από την Σένγκεν και κλείνουν τα σύνορά τους, παρατείνοντας ξανά και ξανά τους εσωτερικούς ελέγχους – κάτι που επιτρέπεται μόνο για έξι μήνες. Αλλά υπάρχουν χώρες που προχωρούν από παράταση σε παράταση από το 2014!

Υπάρχει δηλαδή κανονικό ξήλωμα της Σένγκεν – και με την άδεια της Κομισιόν! Παρά το γεγονός ότι μια μελέτη του 2016, που είχε παραγγείλει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, προκειμένου να υπολογιστεί το κόστος της κατάργησης της Σένγκεν στην αγορά εργασίας, τον τουρισμό και την διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών, υπήρξε συντριπτική: Μια κατάργηση των κανόνων Σένγκεν για δύο χρόνια θα κόστιζε 51 δις ευρώ. Και μια ΕΕ χωρίς Σένγκεν θα κατέληγε σε μείωση του ευρωπαϊκού ΑΕΠ κατά 0,14%, δηλαδή απώλεια 230 δις ευρώ τον χρόνο!

Με λίγα λόγια, η ΕΕ ανέχεται διάφορες χώρες να παρατείνουν τους εσωτερικούς ελέγχους και να παραμένουν εκτός Σένγκεν για μεγάλα και επαναλαμβανόμενα χρονικά διαστήματα, αλλά αρνείται να χρηματοδοτήσει φράχτες, υποστηρίζοντας πως η πολιτική της Κομισιόν δεν επιτρέπει την χρηματοδότηση κατασκευής φυσικών εμποδίων. Και την ίδια ώρα, επιτρέπει στις ΜΚΟ να αλωνίζουν στις θάλασσες του Νότου, παρά το γεγονός ότι αυτό προκαλεί πλήγμα στην ευρωπαϊκή οικονομία λόγω της κατάργησης της Σένγκεν.

Και οι «ανθρωπιστές του πληκτρολογίου»

Στην Ελλάδα βρισκόμαστε αντιμέτωποι και με μια ακόμη απειλητική παραδοξότητα: Έχουμε τους «ανθρωπιστές του πληκτρολογίου», που παρακολουθούν τα ναυάγια από το σπίτι τους και την επόμενη ημέρα, καταθέτουν μηνύσεις κατά των στελεχών του Λιμενικού Σώματος, που ακριβώς τον προηγούμενο βράδυ είχαν δώσει μάχη για να σώσουν ανθρώπινες ζωές.
Γι’ αυτό και στις κατηγορίες των διαφόρων ιδεοληπτικών πολιτικών δυνάμεων και των ΜΚΟ που μας κατηγορούν ότι έχουμε αποδεχθεί τον ρόλο του «δεσμοφύλακα» της Ευρώπης, η Ελλάδα απαντά με καλύτερη φύλαξη των συνόρων και περισσότερο ανθρωπισμό.

Γιατί προστατεύοντας συγχρόνως σύνορα και ανθρώπους δεν γινόμαστε «δεσμοφύλακες» της Ευρώπης, αλλά φύλακες της Ελλάδας.

Θα είναι και αυτό ένα από τα μεγάλα πολιτικά διλήμματα των εκλογών που έρχονται…