Υπαγε οπίσω μου, Σατανά… – Οι ταινίες για τα Πάθη του Χριστού και ο ρόλος του Διαβόλου

Στα «Πάθη του Χριστού» του Μελ Γκίμπσον, η μαυροφορεμένη μορφή που ταυτίζεται με τον Διάβολο εμφανίζεται σε αρκετές περιστάσεις. Εδώ, την ώρα του βασανιστηρίου, κρατώντας στην αγκαλιά ένα μωρό, το οποίο έχει ωστόσο γερασμένη μορφή, σαν στρεβλωμένη απεικόνιση της Παναγίας και του Θείου Βρέφους.

Στα «Πάθη του Χριστού» (2004), την πολυσυζητημένη ταινία του Μελ Γκίμπσον γύρω από το θείο πάθος, μία από τις αρχικές σκηνές είναι αυτή με τον Ιησού στον Κήπο της Γεθσημανής. Η προδοσία του Ιούδα έχει ήδη συντελεστεί και οι στρατιώτες βρίσκονται καθ’ οδόν. Πρώτη, ωστόσο, εμφανίζεται εκεί μια ανδρόγυνη μορφή, κατάχλωμη και καλυμμένη με κουκούλα: «Νομίζεις ότι ένας άνθρωπος μπορεί να σηκώσει το βάρος όλης της αμαρτίας; Κανείς δεν μπορεί. Η διάσωση των ψυχών τους έχει υπερβολικό κόστος», λέει στον Ιησού. Εκείνος συνεχίζει να προσεύχεται ζητώντας κουράγιο από τον Πατέρα. Τελικά, από τα πόδια της μορφής ξεπηδά ένα φίδι που σέρνεται μέχρι τον Ιησού. Αυτός το πατάει και το σκοτώνει.

Στις ταινίες θρησκευτικού περιεχομένου, οι οποίες αυτές τις ημέρες έρχονται στο προσκήνιο, η παρουσία του Σατανά, του Διαβόλου, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι μορφές που παίρνει, οι περιστάσεις στις οποίες εμφανίζεται και η ερμηνεία τους, εκτός από τα σενάρια που υπαγορεύουν τα ίδια τα ιερά κείμενα, έχουν σίγουρα να κάνουν με τις πεποιθήσεις και την αισθητική των δημιουργών της οθόνης. «Ο Γκίμπσον για παράδειγμα, ο οποίος είναι πιστός καθολικός, γνωρίζουμε ότι πέρασε τα δικά του πάθη και δοκιμασίες με τον αλκοολισμό. Αυτό έχει σίγουρα αφήσει το αποτύπωμά του», παρατηρεί ο θεολόγος Δημήτρης Ουλής, συγγραφέας μεταξύ άλλων και του βιβλίου «Ο Διάβολος στο Celluloid», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός.

Και συνεχίζει: «Η κλασική χριστιανική απεικόνιση του Διαβόλου είναι αυτή που συνδέεται με τον παγανισμό, του κερασφόρου Πάνα δηλαδή. Από εκεί και έπειτα υπάρχει συχνά η θηλυκότητα που συνδέεται με τον σεξουαλικό πειρασμό· ο χριστιανισμός, με αφετηρία κυρίως τον Ιερό Αυγουστίνο, έχει “θέματα” με τη σεξουαλικότητα κι ένας σοβαρός χριστιανός σαν τον Γκίμπσον δεν μπορεί να το παραβλέψει. Τέλος, υπάρχει το σκαιώδες στοιχείο (π.χ. η κουκούλα), το οποίο επίσης συναντάται ήδη από τις βυζαντινές εικόνες, όπου ο Διάβολος απεικονίζεται μέσα σε σκιές και με μελανά χρώματα».

Ενα άλλο κινηματογραφικό –και λογοτεχνικό– έργο που απεικονίζει κατεξοχήν την αναμέτρηση μεταξύ Ιησού και Σατανά είναι «Ο τελευταίος πειρασμός» (1988) του Μάρτιν Σκορσέζε, βασισμένος στο ομώνυμο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη. Εκεί βλέπουμε τον Χριστό του Γουίλεμ Νταφόε να αποσύρεται στην έρημο, όπου τον επισκέπτεται ο πειρασμός-Διάβολος με διάφορες μορφές: ένα μαύρο φίδι που μιλάει με τη φωνή της Μαγδαληνής, ένα λιοντάρι που συμβολίζει την εξουσία και ένας πίδακας φωτιάς που τον καλεί να αδράξει αυτό που είναι δικό του. Στο τελικό κομμάτι της ταινίας, με τον Ιησού πάνω στον σταυρό, ένα νεαρό κορίτσι έρχεται να τον πάρει από το χέρι και να τον οδηγήσει σε μια εναλλακτική ζωή, όπου ο πόθος του για τη Μαγδαληνή ικανοποιείται και ο ίδιος γίνεται πάτερ φαμίλιας.

Στον «Τελευταίο πειρασμό» (πάνω) του Μάρτιν Σκορσέζε, ένας (ομιλών) πίδακας φωτιάς τυφλώνει τον Ιησού, ο οποίος έχει αποσυρθεί στην έρημο. Στην ίδια ταινία, σφοδρές αντιδράσεις είχε προκαλέσει, εκτός των άλλων, και η απεικόνιση του Σατανά-πειρασμού (κάτω) σαν νεαρό κορίτσι.

«Ο “Τελευταίος πειρασμός” περιέχει στην ουσία ξανά το στοιχείο της σεξουαλικότητας προσθέτοντας και εκείνο της “κανονικής” ζωής, του γάμου και της οικογένειας, δρόμο δηλαδή που ακολουθούσε η συντριπτική πλειονότητα των Εβραίων της εποχής του. Επί της ουσίας, ο πειρασμός που επανέρχεται συνεχώς και σε άλλες ταινίες ή στη λογοτεχνία είναι αυτό το “κάτσε στα αυγά σου, φτιάξε οικογένεια, μην μπλέκεις”. Αν το είχε κάνει όμως αυτό ο Ιησούς θα είχε γίνει απλώς “ένα ακόμη τούβλο στον τοίχο”, όχι ο επαναστάτης που υπήρξε», σημειώνει ο κ. Ουλής. Το γεγονός ότι η διάδοχη του Ιησού εκκλησιαστική ιεραρχία προώθησε συστηματικά ακριβώς αυτή την «κανονικότητα» του πειρασμού, αποδεικνύει απλώς την ειρωνική διάσταση της ιστορικής πορείας του ανθρώπου…

«Το ίδιο συμβαίνει και με την ιερατική εξουσία. Δεν υπάρχει ιδρυτής θρησκείας που να πολέμησε με μεγαλύτερο μένος την εξουσία του ιερατείου από τον Ιησού. Ο κατοπινός χριστιανισμός αντί να λάβει υπ’ όψιν αυτή την κριτική την επιβεβαίωσε. Δεν χρειάζεται, όμως, να κάνουμε εύκολο αντικληρικαλισμό. Αυτά είναι κλασικά συμπτώματα όλων των θρησκειών που περνούν από την επαναστατική τους φάση στην επόμενη. Ο Θεός είναι μαζί αγάπη αλλά και νόμος. Γι’ αυτό και η θρησκεία μάς ασκεί πολλές φορές ταυτόχρονα έλξη και αποτροπιασμό».

Οσο για τον Μελ Γκίμπσον, αυτός πρόκειται σύντομα να στρέψει την προσοχή του σε ένα σίκουελ του «Πάθους του Χριστού», το οποίο θα επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στην Ανάσταση, ενώ σύμφωνα με τον Αμερικανό σκηνοθέτη βασικό αφηγηματικό ρόλο θα έχουν η πτώση των αγγέλων και η κάθοδος στην κόλαση. Ο δε Τζιμ Καβίζελ, ο οποίος επιστρέφει στον ρόλο του Ιησού, έχει αναφέρει σε συνέντευξή του πως «θα είναι η μεγαλύτερη ταινία που έχει δει ποτέ ο κόσμος».