Το περιδέραιο των ερειπίων στο Γκάζι και στο Ρουφ

Στην οδό Μεγάλου Βασιλείου, πίσω από το Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς. Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Πώς να ήταν να περπατάς στο Γκαζοχώρι πριν από πολλά χρόνια άραγε; Ανάμεσα στην Τεχνόπολη και στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, οι παλιές γειτονιές γύρω από το Γκάζι και γύρω από τον Αγιο Βασίλειο στο Ρουφ, στον άξονα της οδού Κωνσταντινουπόλεως και της Ιεράς Οδού, έχουν ανελκυστεί σε μια νέα ορατότητα τις τελευταίες δεκαετίες.

Μεθοδικά και ευλαβικά, παρατηρώ τις μεταβολές ήδη από τη δεκαετία του ’90, όταν άνοιξαν τα πρώτα εστιατόρια στο Γκάζι. Τα μικρά σπιτάκια σαν κύβοι, με κεραμίδια ή χωρίς, με στενές αυλές και σκόρπια οπωροφόρα, συνυπήρχαν με συνεργεία και χέρσα οικόπεδα, και μετά το 2000 με τις πρώτες πολυκατοικίες μιας αισθητικής που συμβάδιζε με τον μεταβιομηχανικό μινιμαλισμό μιας νέας μαζικής κουλτούρας των αστών. Oλα αυτά μοιάζουν, εδώ και χρόνια, τόσο μακρινά…

Βλέπω τα μικρά σπιτάκια στο Ρουφ και στο Γκάζι να αποσυντίθενται τα περισσότερα. Κάποια, λίγα, έχουν επισκευαστεί. Τα πιο πολλά είναι κλειστά ερείπια και μοιάζουν με ανοικτά σκάμματα αστικής αρχαιολογίας. Αισθάνεται κανείς, όχι αδίκως, πως η κοινωνία που έστησε αυτά τα σπίτια πριν από 100 και 120 χρόνια έχει εξανεμιστεί, έχει γίνει ατμός, ή έστω οι μετέπειτα παραφυάδες της έχουν προ πολλού ενσωματωθεί στον ανώνυμο καμβά της αχανούς πόλης. Ενας μεγάλος χάρτης οικογενειακών καταβολών και προσωπικών διαδρομών με τα ίχνη των δρόμων που ακολούθησαν τόσοι Ελληνες ως πρόσφυγες, ως εργάτες, ως αστοί, ως μικροέμποροι, ως τεχνίτες, ως μεροκαματιάρηδες, συμπυκνώνεται πλέον σε αυτούς τους περιπάτους στα δρομάκια αυτών των παλαιότατων συνοικιών.

Εχω δει σπίτια, που τα έχω φωτογραφίσει, να λιώνουν ζωντανά, να χάνουν λιθοδομή και σοβάδες, να χάσκει η στέγη και να λεηλατείται η εξώθυρα και να γίνονται τα ίδια μάρτυρες μιας συγκλονιστικής διαδικασίας υλικής αποσύνθεσης, σαν ένα σώμα που κοιμάται τον αιώνιο ύπνο. Στην οδό Ικαριέων υπάρχει ένα τέτοιο σπίτι, λίγο λίγο χάνεται στην ανυπαρξία, όπως και άλλα που αίφνης έχουν γίνει οικόπεδα, όπως η γωνία Μεγάλου Βασιλείου και Δυαλέων. Στην οδό Γεφυρέων 27 διασώζεται θύρωμα του Μεσοπολέμου, ως θραύσμα οικίας, και πιο κάτω στον ίδιο δρόμο, στον αριθμό 7, διακρίνεται μισοσβησμένη εμπορική επιγραφή σαν σπάραγμα αστικής λαογραφίας. Είναι ένα οδοιπορικό μέσα σε τοπία που θυμίζουν εκατόμβες. Πιο κάτω η μικρή Στρατονίκης, κοντά στην τριγωνική πλατεία, παραθέτει σαν σε λιτανεία αναστημένων τη δική της συλλογή από τους ερειπιώνες της ζωής που εξαερώθηκε. Απρόσμενα ξέφωτα από κατεδαφίσεις ή καταρρεύσεις οδηγούν το βλέμμα σε δραματικά σκηνικά, από λουφαγμένες αιωρούμενες κάμαρες και τσακισμένες στέγες, που θα μπορούσαν να είναι θεατρική σκηνογραφία για το «Μάνα Κουράγιο».

Τα ερείπια του Ρουφ και του Γκαζιού διαφέρουν από τα ερείπια του Κεραμεικού και του Μεταξουργείου. Είναι βγαλμένα από μια βαθιά διεργασία που έχει να κάνει με όλη την κουλτούρα της εργατικής τάξης και της τέχνης της μαστοριάς, μέσα από τη δύναμη της χειρωναξίας και του καθημερινού μόχθου. Και είναι θαυμαστό ότι αυτό συνέβαινε δίπλα σε αστικές κατοικίες και σε νησίδες νοικοκυροσύνης. Η νοικοκυροσύνη στην αθηναϊκή συνοικία είναι μια άλλη πολιτιστική ποιότητα, που διολισθαίνει στον χρόνο.

Οι ερειπιώνες στο Ρουφ και στο Γκάζι μοιάζουν με κοιμητήριο οικιών, καμένων, εγκαταλελειμμένων, σαρωμένων εις τον αιώνα τον άπαντα.