Τιμ Μπούλμαν στην «Κ»: H Ελλάδα έγινε πιο εύκολο μέρος για επενδύσεις

Το γεγονός ότι η κατανάλωση είναι εύρωστη, παρά τους σταθερούς μισθούς και τις υψηλές τιμές, σημαίνει ότι ο Ελληνας χρησιμοποιεί τις καταθέσεις του. Είναι η διαπίστωση που μοιράζεται με την «Κ» ο Senior Economist του ΟΟΣΑ, Τιμ Μπούλμαν. Ο ίδιος διακρίνει υψηλή συγκέντρωση στην ελληνική αγορά, παρά το γεγονός ότι κυριαρχείται από πολύ μικρές επιχειρήσεις και παραπέμπει στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, την οποία χαρακτηρίζει χρήσιμο εργαλείο. Διά στόματος του Μπούλμαν, ο ΟΟΣΑ θεωρεί σημαντικό για την Ελλάδα να στείλει μήνυμα στους επενδυτές ότι ο εκλογικός κύκλος δεν θα επηρεάσει την οικονομική πορεία της και «βλέπει» παράθυρο ευκαιρίας για το χρέος μέσα από τα κλειδωμένα επιτόκια, αν το ελληνικό Δημόσιο τηρήσει πρωτογενή πλεονάσματα 1,5% του ΑΕΠ τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, οι τιμές στην Ελλάδα συγκλίνουν απλώς με τον μέσο όρο της Ευρωζώνης και οι μισθοί θα πρέπει πλέον να ακολουθήσουν, μέσα από την αύξηση της παραγωγικότητας. Για τη Δικαιοσύνη, θεωρεί καταλυτικό οι υποθέσεις να κλείνουν πριν καταλήξουν στο δικαστήριο, με διαδικασίες διαμεσολάβησης. Ζήτημα οργάνωσης και διοίκησης παρά χρηματοδότησης διαπιστώνει στον τομέα του εθνικού συστήματος υγείας. Να αυξηθεί η προσφορά των ακινήτων με αξιοποίηση κενών κατοικιών και κίνητρα για κατασκευές συστήνει αναφορικά με το στεγαστικό ζήτημα, «κάτι καινούργιο στην Ελλάδα».

– Το 2022 η Ελλάδα είχε τον δεύτερο υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης στην Ευρωζώνη. Τι να περιμένουμε το 2023;

– Η ανάπτυξη στην Ελλάδα το 2022 ήταν αξιοσημείωτη, αν αναλογιστεί κανείς το διεθνές περιβάλλον και τη σύσφιγξη της νομισματικής πολιτικής. Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι όλη αυτή την περίοδο η αύξηση των τιμών στην Ελλάδα δεν σταμάτησε την αύξηση της κατανάλωσης. Στο δ΄ τρίμηνο του 2022 η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε 1,9%. Είναι εντυπωσιακό, αν αναλογιστεί κανείς τι συνέβη στις τιμές καταναλωτή. Μερικώς, αυτό οφείλεται στην ανάκαμψη της αγοράς εργασίας και τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση για να στηρίξει τα εισοδήματα. Το 2023 διαπιστώνουμε ότι η κατανάλωση είναι εύρωστη, παρά το γεγονός ότι δεν έχουν αυξηθεί ιδιαίτερα οι μισθοί. Αυτό σημαίνει ότι οι καταναλωτές στην Ελλάδα χρησιμοποιούν πλέον τις καταθέσεις τους, οι οποίες ενισχύθηκαν κατά την περίοδο της COVID. Αναμένουμε ότι αυτό θα αλλάξει στην πορεία και θα δούμε κάποια μείωση της κατανάλωσης. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι μια πρόκληση που θα αντιμετωπίσουν όλες οι χώρες στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης είναι ότι το κόστος των επενδύσεων έχει αυξηθεί, διότι έχει αυξηθεί το κόστος των υλικών για τις κατασκευές.

– Τι οδηγεί την ανάπτυξη στην Ελλάδα; Πώς θα χαρακτηρίζατε την ποιότητα των επενδύσεων που προσελκύει η χώρα και σε ποιον βαθμό θα λέγατε ότι έχει πραγματικά βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα της χώρας;

– Μια ενδιαφέρουσα ιστορία για την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια είναι ότι πέρα από τις εξαγωγές της από τομείς όπως ο τουρισμός και η ναυτιλία, βλέπουμε αύξηση των εξαγωγών και σε τομείς όπως οι μικρές βιομηχανίες, τα φαρμακευτικά, τα εξειδικευμένα μηχανήματα ή τα μεταλλικά προϊόντα που αρχίζουν να παράγουν τα εργοστάσια στην Ελλάδα. Και αυτό σηματοδοτεί τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας στη χώρα τα προηγούμενα χρόνια. Κατά ένα μέρος, αυτό οφείλεται και στο συγκρατημένο μισθολογικό κόστος που είδαμε την τελευταία δεκαετία, αλλά και στη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Η Ελλάδα έγινε ένα πιο εύκολο μέρος για να επενδύσεις.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι όλη αυτή την περίοδο η αύξηση των τιμών δεν σταμάτησε την ενίσχυση της κατανάλωσης.  

– Οι επικείμενες εκλογές δημιουργούν ρίσκο για την αναπτυξιακή επίδοση του 2023; Το ρωτώ υπό την έννοια ότι έχουμε μπροστά μας ένα πολιτικό σκηνικό που δεν καθιστά αυτονόητη εξέλιξη τον άμεσο σχηματισμό κυβέρνησης.

– Αν, όποια κι αν είναι η κυβέρνηση, η Ελλάδα τηρήσει τους υπάρχοντες σχεδιασμούς και επιστρέψει σε ήπια πρωτογενή πλεονάσματα, και καταφέρει έτσι να ανακτήσει την επενδυτική βαθμίδα, αυτός θα είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους για να δείξει ότι κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, παρά τον εκλογικό κύκλο. Να διατηρηθεί η συναίνεση στη δημοσιονομική πολιτική. Και να ισχυροποιηθεί η συναίνεση στη μεταρρυθμιστική ατζέντα, η οποία εκτείνεται μέχρι και το 2026. Είναι σημαντικό για την Ελλάδα να δουν οι επενδυτές ότι ακόμη και στη φάση του εκλογικού κύκλου τα πράγματα κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση.

– Σας ανησυχούν τα δημόσια οικονομικά της Ελλάδας; Πότε η χώρα θα βρει το πρόβλημα του δημοσίου χρέους ξανά μπροστά της;

– Το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει μειωθεί στην Ελλάδα κατά το μεγαλύτερο ποσό που έχουμε δει σε οποιαδήποτε άλλη χώρα του ΟΟΣΑ. Είναι όμως ακόμη το δεύτερο υψηλότερο μετά της Ιαπωνίας. Χρειάζεται προσοχή στη δημοσιονομική πολιτική. Η Ελλάδα έχει τώρα ένα παράθυρο ευκαιρίας για να μειώσει δραστικά το χρέος της, καθώς τα επιτόκια έχουν αυξηθεί παγκοσμίως, όμως το ελληνικό χρέος είναι κλειδωμένο σε σταθερά επιτόκια για τα επόμενα 10 έως και 20 χρόνια. Δεν είναι άμεση η απειλή, αλλά θα πρέπει να αντιμετωπιστεί τώρα. Και όταν κοιτάζουμε το θέμα σε όρους δημοσιονομικού στόχου καταλήγουμε σίγουρα σε ένα πρωτογενές πλεόνασμα 1,5% του ΑΕΠ κατά μέσον όρο τα επόμενα χρόνια.

– Η Ελλάδα δείχνει να ανακάμπτει πια από την πολυετή κρίση. Ωστόσο, το βιοτικό της επίπεδο παραμένει ιδιαίτερα χαμηλό στις κατατάξεις των ανεπτυγμένων χωρών. Είναι το πρόβλημα της Ελλάδας σήμερα οι υψηλές τιμές ή η χαμηλοί μισθοί;

– Το επίπεδο των τιμών στην Ελλάδα, στην πραγματικότητα, συγκλίνει με τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Η άλλη πλευρά στην πραγματική αγοραστική δύναμη των καταναλωτών είναι, όπως είπατε, οι μισθοί. Ο κατώτατος μισθός έχει αυξηθεί. Ο μέσος μισθός δεν έχει αυξηθεί ιδιαίτερα και βρίσκεται προς τις τελευταίες θέσεις των χωρών του ΟΟΣΑ. Ο καλύτερος τρόπος για να αυξήσεις τους μισθούς είναι η παραγωγικότητα, μέσω των επενδύσεων και του επιχειρηματικού περιβάλλοντος.

Στη Δικαιοσύνη πρέπει να γίνουν πολύ περισσότερα

– Ποιες είναι οι στρεβλώσεις στην ελληνική αγορά προϊόντων οι οποίες επιτείνουν το πρόβλημα των αυξημένων διεθνών τιμών; Και κατ’ επέκταση, ποιες είναι οι μεταρρυθμίσεις εκείνες που χρειάζεται η ελληνική αγορά;

– Είναι κατά κάποιον τρόπο παράδοξο το γεγονός, ότι παρόλο που η Ελλάδα κυριαρχείται από πολύ μικρές επιχειρήσεις, βλέπουμε και υψηλή συγκέντρωση στην ελληνική αγορά. Υπάρχουν τομείς στην Ελλάδα που διαθέτουν πολύ λίγους παίκτες. Για παράδειγμα το λιανεμπόριο, οι τράπεζες ή οι τηλεπικοινωνίες. Επομένως έχουν μεγαλύτερη δύναμη, άρα μεγαλύτερα περιθώρια τιμών. Ενα από τα καλύτερα εργαλεία σας είναι φυσικά η Ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού. Και ασφαλώς η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, ώστε να καταστεί η Ελλάδα πιο ανταγωνιστική και να αξιοποιήσει έτσι περισσότερο το γεγονός ότι είναι μέλος της Ευρώπης.

– Μια άλλη μορφή ακρίβειας στην Ελλάδα έχει να κάνει με την εκτόξευση των τιμών στα ακίνητα. Είναι δικαιολογημένες αυτές οι αξίες; Οι οποίες από τη μια ωφελούν την αγορά του real estate, από την άλλη ασκούν δυσανάλογη πίεση στους Ελληνες που αναζητούν στέγη.

– Αυτό είναι κάτι αρκετά καινούργιο. Ακόμη και πριν από έναν χρόνο, οι τιμές είχαν αρχίσει να κινούνται, αλλά δεν παρέπεμπαν σε αυτό που είδαμε στη συνέχεια. Αν κοιτάξουμε τις στατιστικές, η Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ καλή θέση ως προς τον δείκτη της κατά κεφαλήν κατοικίας. Πολλές από αυτές βεβαίως δηλώνονται ως κενές, είτε επειδή είναι κενές είτε επειδή βρίσκονται στη μαύρη αγορά. Αλλες χρησιμοποιούνται ως εξοχικές ή δεύτερες κατοικίες, κ.ο.κ. Στο διά ταύτα, όταν έχεις σταθερή προσφορά ακινήτων και παράλληλη πρόσβαση σε πιστώσεις και επενδύσεις, τότε έχεις αύξηση των τιμών. Με άλλα λόγια, το υφιστάμενο στοκ ακινήτων γίνεται πιο ακριβό. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι τιμές των ακινήτων στην Ελλάδα ήταν χαμηλές τα προηγούμενα χρόνια. Τώρα βλέπουμε να επιστρέφει η ζωή στην αγορά του ελληνικού real estate, με ιδιαίτερα υψηλές ταχύτητες. Ο καλύτερος τρόπος για να το αντιμετωπίσεις αυτό είναι να ενισχύσεις την προσφορά στην αγορά, αξιοποιώντας άδεια ακίνητα ή ακίνητα που υποχρησιμοποιούνται. Επίσης, να κάνεις πιο εύκολη την ανακαίνιση και την κατασκευή των κατοικιών.

– Εδώ και χρόνια συζητάμε στην Ελλάδα για τις μεταρρυθμίσεις που θα πρέπει να δούμε σε κρίσιμους τομείς του κράτους. Ενας από αυτούς είναι η Δικαιοσύνη και ο χρόνος απονομής της. Τι έχετε να παρατηρήσετε εδώ;

– Πρόκειται για τον τομέα στον οποίο έχει γίνει η λιγότερη δουλειά ως προς τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Παρ’ όλα αυτά έχουν γίνει κάποια πράγματα και θα ακολουθήσουν κι άλλα – βλ. ψηφιοποίηση, δικαστική εκπαίδευση και παροχή καλύτερης εξειδίκευσης στους δικαστικούς. Ομως, πρέπει να γίνουν πολλά περισσότερα. Είναι καταλυτικό για την Ελλάδα να λύνει τις υποθέσεις πριν καταλήξουν στο δικαστήριο, με διαδικασίες διαμεσολάβησης. Επιπλέον θα πρέπει να εφαρμόσει και στη Δικαιοσύνη ευρύτερες μεταρρυθμίσεις που υλοποιεί στο σύνολο της δημόσιας διοίκησης. Ενα θέμα εδώ είναι ότι τα δικαστήρια θέλουν την ανεξαρτησία τους, δεν τους αρέσει να αναμειγνύονται άλλοι στις υποθέσεις τους. Ομως θα βοηθήσει τη λειτουργία τους η ενσωμάτωση ψηφιοποίησης που συναντά κανείς πλέον και σε άλλους τομείς της δημόσιας διοίκησης.

– Ως προς το εθνικό σύστημα υγείας, είναι ζήτημα χρηματοδότησης ή καλύτερης οργάνωσης τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα;

– Αν κοιτάξει κανείς την κρατική δαπάνη της Ελλάδας στον τομέα της υγείας, βρίσκεται ελαφρώς κάτω από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ. Είναι περίπου στο ίδιο επίπεδο με το 2010. Επομένως, θα πρέπει να δει κανείς πώς αξιοποιούνται αυτά τα χρήματα στην πράξη. Μια μεγάλη πρόκληση για την Ελλάδα είναι διαχρονικά οι δημόσιες συμβάσεις. Ευρύτερα, υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης σε επίπεδο οργάνωσης του ελληνικού συστήματος υγείας.