Τα σαγηνευτικά σκαριφήματα του Κωνσταντίνου Δεκαβάλλα

Παιγνιώδης διάθεση, αστείρευτη όρεξη, ειλικρινής ευγένεια. Τον θυµάµαι στα εγκαίνια της έκθεσης «Το εργαστήριο του αρχιτέκτονα», που διοργανώθηκε από τα Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη τέλος του 2015, με χαμόγελο πλατύ και μαύρη κομψή ομπρέλα να στέκεται πλάι σε μια γιγαντοφωτογραφία της νιότης του. Μπορεί να ήταν ήδη 90 ετών και το πέρασμα του χρόνου να αποτυπωνόταν στις ρυτίδες του, όμως η αύρα τριαντάρη θα τον ακολουθούσε έως το τέλος.

Από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μοντέρνας νεοελληνικής αρχιτεκτονικής, ο Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας πέθανε πριν από λίγες μέρες σε ηλικία 99 ετών. Πλήρης εμπειριών, αφήνοντας πλούσιο αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό έργο και ένα μικρό αριστούργημα: το λεύκωμα «Περπατώντας στην πόλη – Η αρχιτεκτονική του χώρου των πεζών» (εκδ. Μέλισσα).

Χίλια διακόσια ενενήντα σαγηνευτικά ιχνογραφήματα και κείμενα του ιδίου, ως περιπλανώμενου περιπατητή, καταγράφουν τις ρυθμικές εναλλαγές του δημόσιου χώρου. Ασπρόμαυρα σκίτσα αφηγούνται ιστορίες από την Τοσκάνη και τις Βερσαλλίες, την Τυνησία και τη Βαγδάτη, μέχρι τα αιγαιοπελαγίτικα νησιά και την Πλάκα, το Πεκίνο και τη Στοκχόλμη μεταξύ άλλων, μέσα από στοές, μνημεία, πλατείες, καλυμμένες αγορές και παζάρια, φανοστάτες, πέργκολες, κρήνες, επιγραφές.

Το πενάκι του σε διαρκή κίνηση. Τα προοπτικά του, ως εναλλακτικός φωτογραφικός φακός, ζουμάρουν και βυθίζονται σε αστικά τοπία σκιαγραφώντας περίτεχνα τον δημόσιο χώρο. Κλίμακα, αναλογίες, άξονες και θεάσεις, ρυθμός, φονξιοναλισμός, εμμονή στη λεπτομέρεια και τον ανθρωποκεντρικό σχεδιασμό: τα βασικά εργαλεία της συνθετικής του ευαισθησίας.

Ο Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας γεννήθηκε το 1924, αποφοίτησε από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο το 1948, ενώ συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στη Νέα Υόρκη και πολεοδομία-χωροταξία στο Λονδίνο. Διετέλεσε πρόεδρος του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων και καθηγητής ΕΜΠ. Μαζί με τον Εμμανουήλ Βουρέκα και τον Αντώνη Γεωργιάδη σχεδίασαν μια σειρά τουριστικών συγκροτημάτων στα «Αστέρια» Γλυφάδας και τον Αστέρα Βουλιαγμένης και τα ξενοδοχεία «Ναυσικά» και «Αρίων». Η κατοικία στη Βάρκιζα, στο Καβούρι και το σπίτι του στην Αίγινα εισήγαγαν προβληματισμούς πάνω στον βιοκλιματικό σχεδιασμό και την ένταξη στο φυσικό τοπίο. Παρέα με τον Θαλή Αργυρόπουλο, σχεδίασε δύο από τις χαρακτηριστικότερες πολυκατοικίες στο Κολωνάκι. Γωνία Λουκιανού – Δεινοκράτους και Μαρασλή – Δεινοκράτους.

Μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1956 ανέλαβε επικεφαλής ομάδας τεχνικών του υπουργείου Δημοσίων Εργων της ανοικοδόμησης της Σαντορίνης. Επεκτάθηκαν 10 υφιστάμενοι οικισμοί και δημιουργήθηκε ένας νέος, το Καμάρι. Σμιλεύοντας την παραδοσιακή αρχιτεκτονική με το κορμπιζιανό λεξιλόγιο, επένδυσε στην τυποποίηση με τη χρήση μονώροφων κυλινδρικών θόλων αλλά και τοπικών υλικών. Σεβάστηκε την κλίμακα, απάντησε με κλωστρά στον καυτό ήλιο, συνέθεσε με γνώμονα τον φυσικό αερισμό, δούλεψε με περιορισμένα μέσα δίνοντας έμφαση στην οικονομία της κατασκευής.

«Φέρνω στον νου μου τις ατελείωτες συζητήσεις μας, σ’ εκείνο το πατάρι του κτιρίου Αβέρωφ, εκεί που ήταν κάποτε τα γραφεία μας. […] Μου έλεγε για τα πενιχρά μέσα που υπήρχαν στη διάθεσή του, τις επείγουσες ανάγκες που είχε να αντιμετωπίσει, τον νεανικό ενθουσιασμό και τη θέλησή του να βρει εφαρμόσιμες λύσεις κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Τα υπέροχα σπίτια που σχεδίασε και έχτισε, τις αγορές και τα κοινοτικά καταστήματα, τα όμορφα σχολεία, που εντάχθηκαν υποδειγματικά δίπλα στα παραδοσιακά κυκλαδίτικα σπίτια που σώθηκαν από την καταστροφή, αποτελώντας ένα αρμονικό σύνολο. Αποτελούν κάθε ένα χωριστά κι όλα μαζί διαχρονικά παραδείγματα του πώς μπορούμε να σχεδιάσουμε και να χτίσουμε με σύγχρονο τρόπο σε παραδοσιακούς οικισμούς, κατατάσσοντας το έργο αυτό στα διαμάντια του κτιριακού πολιτισμού του τόπου μας», αναφέρει ο Τάσης Παπαϊωάννου, ομότιμος καθηγητής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ.

Το 1989 διασκεύασε το διατηρητέο νεοκλασικό της οδού Θεμιστοκλέους στο Θέατρο Εξαρχείων, στέγη της Αννίτας Δεκαβάλλα και του Τάκη Βουτέρη. H κυρίως αίθουσα παραπέμπει σε θερινό σινεμά, με μια τέντα-ελαφριά κατασκευή να λειτουργεί ως ψευδοροφή και υφασμάτινες μεταλλικές καρέκλες ως καθίσματα.

Η ηθοποιός Αννίτα Δεκαβάλλα ανασυνθέτει τον πατέρα της ανακαλώντας θραύσματα μνήμης, ανθρώπους και αντικείμενα, υφές και βιώματα που πλημμύρισαν τη ζωή του. «Ο πατέρας μου, η μαστορική, τα χρωματιστά μολύβια, οι κατόψεις, οι βαρκάδες με το πανί, οι ραπιντογράφοι, τα στένσιλ, η ιστιοσανίδα, ο άνεμος, τα κατσαβίδια, τα βαψίματα, τα βερνικώματα, ο Μπαχ, ο Ραβέλ, ο Γιάνατσεκ, οι περασιές, ο Ιψεν κι ο Μολιέρος κι ο Καβάφης, ο Τεντέν κι ο Λούκυ Λουκ, η Αλάμπρα, οι λαϊκοί μαστόροι, οι χειροποίητες μακέτες, το ηλεκτρικό τρενάκι, Η νήσος των θησαυρών, οι γιαπωνέζικοι κήποι κι οι συρόμενοι χάρτινοι τοίχοι, Το θωρηκτό Ποτέμκιν, ο Μπουνιουέλ κι ο Αλεκ Γκίνες, η Γαλλική Επανάσταση, ο Κροπότκιν, τ’ ασπρισμένα σοκάκια των νησιών, ο Πούσκιν κι ο Προυστ, οι πέργολες, η θάλασσα».

Αγαπημένος του τόπος η Αίγινα, τόπος των καλοκαιρινών του διακοπών. Ηθελε να γίνει ναυπηγός. Εφτιαξε μάλιστα ο ίδιος δύο κανό και ένα ιστιοφόρο. Τον κέρδισε, ευτυχώς, η αρχιτεκτονική.

«Η καθημερινή συνύπαρξη και συνεργασία με τον παππού μου, Κωνσταντίνο Δεκαβάλλα, τα τελευταία 10 χρόνια της ζωής του, υπήρξε ένα σπάνιο δώρο, μπροστά στο οποίο στεκόμαστε με ευγνωμοσύνη και αγάπη. “Δεν δουλεύω, παίζω!”, απαντούσε κάθε φορά που απορούσαμε με τα ωράρια εργασίας του επτά μέρες την εβδομάδα. Μαζί με όσα μας έμαθε για την αρχιτεκτονική σε όλες τις πτυχές της, μας έμαθε να απολαμβάνουμε τη δουλειά μας και να δίνουμε χρόνο στη διαδικασία της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Η προσωπικότητά του και η προσέγγιση της αρχιτεκτονικής και της ζωής με έναν ακούραστο και πάντα θετικό τρόπο, αποτελούν πρότυπο και έμπνευση», λέει η εγγονή του, Δέσποινα Βουτέρη, που μαζί με τη Θάλεια Νινιού και τη Γεωργία Πουλοπούλου συνθέτουν την ομάδα 4Κ Αρχιτέκτονες.

Ενθουσιώδης, κεφάτος και ευτυχής έως το τέλος. «Πρώτη μου φορά τον γνώρισα στο γραφείο του Νίκου Βαλσαμάκη, θα ήταν γύρω στο 1960», θυμάται ο Δημήτρης Φιλιππίδης, ομότιμος καθηγητής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ. «Λάβαιναν μέρος σε κάποιον διαγωνισμό και είχαν φωνάξει 2-3 καλούς σπουδαστές για βοήθεια στο τελευταίο ξενύχτι. Πλησίαζαν μεσάνυχτα κι ήμασταν ήδη όλοι ψόφιοι. Κι ανοίγει η πόρτα, μπαίνει ένας αεράτος και χαμογελαστός ψηλός, κάθεται σ’ ένα άδειο σχεδιαστήριο και σιγοσφυρίζοντας, αρχίζει να στήνει ένα μαγευτικό προοπτικό. Ηταν ο Δεκαβάλλας. Δεν έχασε τα κέφια του όλη την υπόλοιπη νύχτα και δεν έπαψε να μιλάει και να τραγουδάει – φανερά το γλεντούσε».

⇒ Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr