Τα εικαστικά Μυστήρια της Ελευσίνας

Ο καλλιτέχνης και συνθέτης Χάινερ Γκέμπελς μετατρέπει με το «Μυστήριο 44 - 7 Στήλες» την Αποθήκη 2 του Παλαιού Ελαιουργείου σε μια αίθουσα μύησης, που προσκαλεί ανοιχτά το κοινό να αφουγκραστεί ήχους αλλά και φωνές – ακουστικά ντοκουμέντα που συλλέχθηκαν στην Ελλάδα στα μέσα του 20ού αιώνα. [John Kouskoutis]

Οσοι περάσαμε την είσοδο της Αποθήκης 2 του Παλαιού Ελαιουργείου στην Ελευσίνα περίπου την ίδια στιγμή, βρεθήκαμε από τον ήλιο του μεσημεριού μέσα σε πυκνό σκοτάδι. Το ξάφνιασμα σε κάνει ασυναίσθητα να οπισθοχωρήσεις, και δυστυχώς η σχεδόν αντανακλαστική κίνηση των περισσότερων ήταν να ανάψουν τον φακό του κινητού τηλεφώνου.

Αυτό σημαίνει ότι οι θεατές της εικαστικής εγκατάστασης «Μυστήριο 44 – 7 στήλες» (έως 23/4) της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, όση ώρα το φως ήταν ελάχιστο, τριγύριζαν σαν μεγάλες πυγολαμπίδες μέσα στην τεράστια εγκατάσταση του εικαστικού και μουσικού Χάινερ Γκέμπελς. Δύσκολο στη συγκεκριμένη συνθήκη να αισθανθεί κανείς τη μεταμόρφωση της ευρύχωρης αίθουσας σε ένα τελεστήριο, όπως θα επιθυμούσε ο καλλιτέχνης. Κι όμως, το μόνο που χρειάζεται είναι λίγη υπομονή, και ίσως μια μικρή προετοιμασία του κοινού για το έργο που θα συναντήσει.

Με σεβασμό στη μεταβιομηχανική ιστορία του εργοστασίου του ύστερου 19ου αιώνα, στην αρχιτεκτονική και την αισθητική του, χρησιμοποιώντας τα στοιχεία του φωτός, των βιντεοπροβολών, του νερού και του ήχου, ο Γκέμπελς δημιουργεί μια ιδιότυπη παράσταση, ένα «χώρο για τη φαντασία και τον στοχασμό», όπως λέει ο ίδιος.

Το «Μυστήριο 177 Visions from the Underworld» συνδέει τα Μυστήρια με την εικαστική σύγχρονη εποχή. [JohnStathis]

Στους συμπαγείς τσιμεντένιους τοίχους προβάλλονται βίντεο χορογραφιών που δημιούργησε μια ομάδα περφόρμερ, ενώ ακούγεται ορχηστρική, αυτοσχεδιαστική, μουσική. Το βίντεο διαρκεί περίπου τριάντα λεπτά και στη συνέχεια επαναλαμβάνεται, αλλάζοντας τον φωτισμό του χώρου. Στην Αποθήκη 2 η νύχτα διαδέχεται τη μέρα σε λούπα συμπυκνώνοντας το πέρασμα του χρόνου. Η απόφαση του Γκέμπελς να ενσωματώσει στις «7 Στήλες» ιστορικές μουσικές ηχογραφήσεις του εθνομουσικολόγου και νεοελληνιστή Σαμουέλ Μπο-Μποβί, που συλλέχθηκαν στην Ελλάδα στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, δίνει μια συναισθηματική φόρτιση σε ετούτο το Μυστήριο το οποίο εκφράζεται με λέξεις που πρέπει να αφουγκραστεί ο επισκέπτης.

Στο έργο του Γκέμπελς ενσωματώνονται ηχογραφήσεις του εθνομουσικολόγου και νεοελληνιστή Σαμουέλ Μπο-Μποβί από την Ελλάδα στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

Στον ίδιο χώρο του Παλαιού Ελαιουργείου φιλοξενείται επίσης μία από τις εκθέσεις του θεσμού «2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης». Βρίσκεται στην Αποθήκη 3, έχει δωρεάν είσοδο όπως και οι υπόλοιπες, και αποτίει φόρο τιμής στη Μελίνα Μερκούρη. Κρίνοντας από την προσέλευση και τη διάρκεια παραμονής στην αίθουσα, το «Μυστήριο 17 Μελίνα» (έως 23/4) κρατάει το κοινό –μικρούς και μεγάλους– με την αμεσότητα των εκθεμάτων του για αυτή τη λαμπερή κι αγαπητή μορφή του ελληνικού καλλιτεχνικού και πολιτικού κόσμου: φωτογραφίες που τεκμηριώνουν τον αγώνα της Μερκούρη ενάντια στη δικτατορία, πρωτότυπες αφίσες από διάσημες ταινίες της, στιγμές της με αγαπημένα πρόσωπα, πρωτότυπα θεατρικά κοστούμια από παραστάσεις-ορόσημα, αλληλογραφία με εξέχουσες προσωπικότητες, ακόμα και το καμαρίνι της με τα προσωπικά της αντικείμενα.

Το «Μυστήριο 17 Μελίνα» είναι μια έκθεση για το έργο ζωής της Μελίνας Μερκούρη με αναφορές εκτός των άλλων στην πρωτοβουλία της για την ίδρυση του θεσμού «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης». [CostasBaltas]

Το «Μυστήριο 177 Visions from the Underworld (έως 8/4), υπό την επιμέλεια των Agprognostic Temple παρουσιάζεται στο X-Bowling Art Center που βρίσκεται κοντά στο Ελαιουργείο, μια μικρή διαδρομή με τα πόδια μέσα στις γειτονιές της πόλης. Αντλώντας στοιχεία από τα Ελευσίνια Μυστήρια, η ομαδική αυτή έκθεση Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών εκκινεί από τον μύθο και τον μυστικισμό που τα περιβάλλει. Ο επισκέπτης περιηγείται ανάμεσα σε παράλληλα εικαστικά σύμπαντα που έχουν μια ανομοιογένεια, αλλά διαθέτουν την ψυχεδελική ατμόσφαιρα που θα ήθελε να βιώσει ένας σύγχρονος νεαρός «μύστης».

Η περιδιάβαση στην εικαστική σκηνή της Ελευσίνας έτσι όπως έχει διαμορφωθεί ως πολιτιστική πρωτεύουσα καταλήγει στο «Μυστήριο 29 Ελευσίνα – Ωμό Μουσείο» (έως 26/3), που φιλοξενείται στο Παλαιό Δημαρχείο. Η συγκεκριμένη έκθεση είχε πρώτο σταθμό το Μουσείο Μπενάκη/Πειραιώς 138, και τώρα επιστρέφει στην πόλη της οποίας διερευνά την ταυτότητα από την αρχαιότητα έως τους νεότερους χρόνους. Η αίθουσα όπου προβάλλεται το ντοκιμαντέρ που ανιχνεύει την ορατή και αθέατη όψη της Ελευσίνας μέσα από μαρτυρίες κατοίκων, είναι διαρκώς γεμάτη θεατές. Οσο για τα κείμενα, όπως επίσης τα τεκμήρια που εξηγούν την ιστορική διαδρομή της πόλης, διαβάζονται με προσοχή από τους επισκέπτες.

Λεπτομέρεια από την επανέκθεση της μόνιμης συλλογής στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας.

Αρχαιολογικό μουσείο

Η ωραιότερη κατάληξη αυτής της εικαστικής βόλτας στην Ελευσίνα βρίσκεται πολύ κοντά στο Παλαιό Δημαρχείο: ο συγκλονιστικός υπαίθριος αρχαιολογικός χώρος της πόλης και το μουσείο που συνδέεται οργανικά με το Ιερό της Δήμητρας και της Κόρης, όπου τελούνταν για αιώνες τα Μεγάλα Μυστήρια, η πιο γνωστή μυστηριακή λατρεία του αρχαίου κόσμου. Ο κτιριακός πυρήνας του αρχαιολογικού μουσείου της Ελευσίνας χρονολογείται από τα τέλη του 19ου αιώνα. Είναι από τα παλαιότερα της Ελλάδας, με μεταγενέστερες προσθήκες, τροποποιήσεις και επισκευές διαφόρων περιόδων, η τελευταία των οποίων έγινε μετά τον μεγάλο σεισμό του 1999. Πρόσφατα πραγματοποιήθηκαν τα επίσημα εγκαίνια του αναβαθμισμένου χώρου για την επανέκθεση της μόνιμης συλλογής, τον εμπλουτισμό των οπτικοακουστικών εποπτικών μέσων και τη συνολική αναβάθμιση της εμπειρίας των επισκεπτών.