Μπορούν οι πληροφορίες να διαμορφώσουν ένα πεδίο μάχης ή να αποτρέψουν έναν πόλεμο; Στην περίπτωση της Ουκρανίας η παροχή στρατηγικών πληροφοριών από τη «δυτική» συμμαχία επέτρεψαν στο Κίεβο να λάβει κρίσιμες αποφάσεις και να επιτύχει στρατηγικά πλήγματα στις υπέρτερες αριθμητικά ρωσικές δυνάμεις. Σε αυτό το πλαίσιο ο πρώην διοικητής της Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών των Ηνωμένων Πολιτειών (DIA) και αναλυτής στο Εβραϊκό Ινστιτούτο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ (JINSA), στρατηγός Ρόμπερτ Ασλεϊ, εξηγεί στην «Κ» το παρασκήνιο της ρωσικής εισβολής, τις τεχνικές της «ψευδούς σημαίας» και του «αντανακλαστικού ελέγχου», καθώς και τα σενάρια διασποράς του πολέμου.
– Πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, ποιες στρατηγικές χρησιμοποίησε ο Πούτιν για να παραπλανήσει τις ξένες υπηρεσίες πληροφοριών;
– Οταν σκέφτομαι τις στρατηγικές του Πούτιν για την παραπλάνηση των ξένων υπηρεσιών πληροφοριών, αναρωτιέμαι μήπως εμείς παραπλανήσαμε τους εαυτούς μας. Αν πάτε πίσω, στο 2007, ο Πούτιν ήταν πολύ ευθύς όταν έκανε ένα σχόλιο σε μια συζήτηση που είχε με τον τότε πρόεδρο Μπους. «Η Ουκρανία δεν είναι χώρα», είπε. Επομένως, αυτό το αφήγημα, ότι η Ουκρανία δεν είναι χώρα, δεν είναι καινούργιο. Είναι κάτι που λέει εδώ και πάνω από μια δεκαετία. Επίσης, αυτή η άποψη αποτυπώθηκε και μέσα από τις πράξεις του, με βάση τα γεγονότα στην Κριμαία το 2014, αλλά και στη Γεωργία το 2008. Οπότε, παραπλανήσαμε τους εαυτούς μας και μέρος αυτού του προβλήματος είναι οι δράσεις που αναλάβαμε.
Εχουμε πολλές φορές την τάση να παρακολουθούμε τι κάνει ένας ξένος ηγέτης και να βλέπουμε τη συμπεριφορά του μέσα από τον δυτικό φακό. Οπότε, απλώς καθόμαστε και κοιτάμε και λέμε, «ποια είναι η πιθανότητα να το κάνει αυτό;». Απευθύνθηκα στους ανθρώπους που ήταν ειδικοί σε θέματα Ρωσίας, που είχαν βαθιά εμπειρία, τις διάφορες δεξαμενές σκέψης που υπάρχουν στην Ουάσιγκτον. Κανείς δεν πίστευε ότι ήταν λογικό να συμβεί, και στήριζαν αυτήν την άποψη σε δεδομένα συνυπολογίζοντας τις οικονομικές επιπτώσεις. Οπότε, δεν έδωσαν μεγάλη σημασία στα πραγματικά δεδομένα.
Ο Πούτιν ερμήνευσε ως σημάδι παρακμής την αδράνεια της Δύσης και την ήπια αντίδρασή της στον πόλεμο της Γεωργίας και στην κατάληψη της Κριμαίας. Το Κρεμλίνο εκτίμησε πως η Ουκρανία δεν έχει στρατηγικό ενδιαφέρον για τη Δύση, οπότε ο Πούτιν υιοθέτησε την άποψη ότι δεν πρόκειται να υπάρξει στρατιωτική δράση ή σημαντική αντίδραση από τη Δύση εάν επιχειρούσε, τελικά, εισβολή. Το ζητούμενο ήταν να αντέξει τις όποιες οικονομικές επιπτώσεις.
– Υπήρχαν σημάδια που σηματοδοτούσαν την επικείμενη εισβολή στην Ουκρανία και πώς ερμηνεύτηκαν;
– Στον κλάδο των πληροφοριών υπάρχουν οι επιχειρήσεις «ψευδούς σημαίας». Είναι μια τακτική με την οποία χρεώνεις μια δική σου πράξη στον αντίπαλο και την επικαλείσαι εκ των υστέρων σαν αφορμή για να δράσεις. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, περίπου ένα μήνα πριν από τον πόλεμο η κοινότητα των μυστικών υπηρεσιών πρόβλεψε αυτές τις επιχειρήσεις «ψευδούς σημαίας»: σύμφωνα με τα σενάρια, η Μόσχα σχεδίαζε να στείλει πράκτορες στην Ουκρανία για να χτυπήσουν στόχους ρωσικών συμφερόντων. Θα ήταν το άλλοθι που αναζητούσε το Κρεμλίνο.
Είναι γεγονός ότι είχαμε πληροφορίες σχετικά με την εισβολή και τις αποκαλύψαμε στα μέσα Ιανουαρίου (ένα μήνα πριν), όταν δηλαδή αρχίσαμε να λαμβάνουμε πιο συγκεκριμένες αναφορές. Ημασταν, πλέον, σε θέση να προειδοποιήσουμε τους Ρώσους, βάσει του δόγματος αποτροπής, ότι γνωρίζαμε τα σχέδιά τους, αλλά και τους Ουκρανούς και τον πρόεδρο Ζελένσκι.
Οσο πιο μακριά βρίσκεστε χρονικά από ένα γεγονός, τόσο οι εκτιμήσεις είναι κάπως διφορούμενες. Οσο πλησιάζει, όμως, η κρίσιμη στιγμή, τότε τα σημάδια γίνονται πολύ πιο συγκεκριμένα. Αρχίζουμε να βλέπουμε ευκρινέστερα τις «ψευδείς σημαίες».
– Πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι αμυντικές πληροφορίες για την αποτροπή μιας κλιμάκωσης;
– Ας επιστρέψουμε στη συζήτηση για τις επιχειρήσεις «ψευδούς σημαίας». Ενας από τους τρόπους αποτροπής είναι η δημοσιοποίηση των σχεδίων του αντιπάλου. Ετσι έγινε και σε αυτήν την περίπτωση. Χρησιμοποιήθηκε η αποκάλυψη των σχεδίων του Κρεμλίνου ως αποτρεπτικό μέσο και το μήνυμα ήταν σαφές: «Κοιτάξτε, ξέρουμε ότι έρχεστε, θα υπάρξουν συνέπειες». Πρέπει να είσαι ξεκάθαρος στο μήνυμα που στέλνεις.
Στην περίπτωση της Ουκρανίας είχαμε μέσα σε 60 ημέρες από την έναρξη του πολέμου άλλη μία επιχείρηση παραπλάνησης η οποία αφορούσε τη χρήση χημικών όπλων. Οι Ρώσοι έλεγαν ότι «οι Αμερικανοί και οι Ουκρανοί πρόκειται να χρησιμοποιήσουν χημικά όπλα». Αυτή η «ψευδής σημαία» χρησιμοποιήθηκε με τη λογική πως, επειδή μπορεί να το κάνουν, εμείς το αποκαλύπτουμε και το δημοσιοποιούμε, λειτουργώντας ως αποτρεπτικός παράγοντας για κάθε είδους χρήση χημικών όπλων τα οποία οι Ρώσοι μπορεί να έχουν απλώς φανταστεί.
– Ποια είναι η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίζει η Ρωσία στο πεδίο της μάχης; Είναι ο ανθρώπινος παράγοντας ή η αναπλήρωση των πυρομαχικών;
– Νομίζω ότι είναι ένας συνδυασμός και των δύο. Οταν κοιτάζετε την πολυπλοκότητα του πολέμου υπάρχουν τόσο πολλά πράγματα που υπεισέρχονται σε αυτόν. Υπάρχει ο ανθρώπινος παράγοντας, υπάρχει η ορθή ή μη εκπαίδευση, υπάρχει το ηθικό, υπάρχουν οι τεχνολογικοί παράγοντες, δηλαδή ποιος έχει τον καλύτερο εξοπλισμό. Οι υλικοτεχνικοί παράγοντες όσον αφορά την ικανότητα να ανεφοδιάζεσαι και να διατηρείς μια αλυσίδα απρόσκοπτου εφοδιασμού. Οπότε νομίζω ότι όλα αυτά παίζουν ρόλο.
Αυτό που βαραίνει περισσότερο το κλίμα εναντίον των Ρώσων είναι ο ανθρώπινος παράγοντας. Οι συνεχιζόμενες απώλειες αναγκάζουν τη Μόσχα να ρίχνει στρατεύσιμους στη μάχη, λόγω της έλλειψης έμπειρου προσωπικού. Ο παράγοντας αυτός αμβλύνει σταδιακά την ικανότητα των ρωσικών δυνάμεων να επιχειρούν και να έχουν υψηλό ηθικό ώστε να προχωρούν στο πεδίο της μάχης. Το εντελώς αντίθετο από αυτό που βλέπουμε στην ουκρανική πλευρά. Οι Ουκρανοί έχουν πολύ υψηλότερο ηθικό και ισχυρότερο κίνητρο επειδή υπερασπίζονται την πατρίδα τους.
Επίσης, από κάποιο σημείο και μετά, τα πυρομαχικά και η δυνατότητα ανεφοδιασμού των δυνάμεων που επιχειρούν στο μέτωπο, αποκτούν καθοριστική σημασία. Βλέπουμε τους Ρώσους να αποσύρουν τα άρματα T-54/T-55 που έχουν τεθεί σε υπηρεσία μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μη επανδρωμένα αεροσκάφη παίρνουν από το Ιράν, όπως και πυρομαχικά από τη Βόρεια Κορέα. Οπότε εξαντλούνται οι προμήθειές τους. Αυτή η υλικοτεχνική αδυναμία γίνεται άλλος ένας κρίσιμος παράγοντας με την πάροδο του χρόνου.
Από την άλλη, νομίζω ότι το κρισιμότερο σημείο είναι το πώς θα εξελιχθεί αυτό σε επίπεδο μεμονωμένου στρατιώτη. Είναι σαφές ότι ο Πούτιν δεν ενδιαφέρεται για τις απώλειες. Θα στείλουν ακόμη περισσότερους στρατιώτες στην πρώτη γραμμή χωρίς να ανησυχούν για τις ζωές που θα χαθούν. Νομίζω ότι κάποια στιγμή όλοι αυτοί οι παράγοντες θα έχουν αθροιστικό αποτέλεσμα. Αλλά θα χρειαστεί χρόνος για να συμβεί αυτό.
Θέλουν να κόψουν τον δρόμο των Βαλκανίων προς το ΝΑΤΟ
– Μπορεί αυτός ο πόλεμος να επεκταθεί σε περιοχές των Βαλκανίων με αυξημένη ρωσική επιρροή;
– Νομίζω πως οι Ρώσοι θέλουν να προκαλέσουν επιπλοκές όπου μπορούν στο αμερικανικό στρατιωτικό δόγμα. Αυτό το αξιολογούμε στο πλαίσιο της παρουσίασης πολλαπλών διλημμάτων στον εχθρό. Ετσι, υπό αυτό το πλαίσιο, όταν μιλάμε για τα Βαλκάνια ή για τη Μέση Ανατολή, περιοχές όπου η Ρωσία μπορεί να δημιουργήσει πολλαπλά στρατιωτικά διλήμματα, για τη Δύση η κατάσταση γίνεται προβληματική.
Είναι σαφές ότι η Ρωσία έχει βαθιά συμφέροντα στη Σερβία. Εχουν κάνει ό,τι καλύτερο μπορούν για να φλερτάρουν τη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ώστε να την επαναφέρουν στη σφαίρα επιρροής τους και να την πείσουν να αποσπαστεί από τη συμμαχία που είχε δημιουργηθεί μετά τον πόλεμο στα Βαλκάνια. Και έτσι κινούνται πάντα σε πολλές και παράλληλες σφαίρες προσπαθώντας να δημιουργήσουν πρόσθετα διλήμματα για τις ΗΠΑ. Θα μπορούσε αυτό να οδηγήσει σε στρατιωτική σύγκρουση; Δεν νομίζω πως αποτελεί επέκταση οποιουδήποτε γεγονότος λαμβάνει χώρα στην Ουκρανία. Είναι φυσικό, όπου έχουν συμφέρον, να προσπαθήσουν να διασφαλίσουν ότι οι βαλκανικές χώρες δεν θα ευθυγραμμιστούν ή δεν θα ακολουθήσουν μια πορεία ένταξης στο ΝΑΤΟ.
Επιστρέφοντας στο σχόλιό μου σχετικά με το ρωσικό δόγμα, θα προσπαθήσουν να δημιουργήσουν διλήμματα για τις ΗΠΑ και θα προσελκύσουν κάποια τρίτα έθνη στη σφαίρα επιρροής τους. Αυτό θα γίνει είτε μέσω της χρήσης μέσων ισχύος είτε μέσω διπλωματικών, στρατιωτικών ή οικονομικών πληροφοριών.
Αυτό που η Ρωσία και η Κίνα επιδιώκουν είναι να ανατρέψουν την παγκόσμια τάξη η οποία υπάρχει από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και να τη μετατρέψουν σε μια κατάσταση πιο ευνοϊκή γι’ αυτές. Δημιουργώντας αυτή τη διαφορετική τάξη κανόνων θα μπορούσαν να επεκτείνουν την επιρροή τους σε άλλα αναδυόμενα αυταρχικά έθνη.
Καθοδήγηση του αντιπάλου
– Οσον αφορά τις ψυχολογικές επιχειρήσεις, τι είναι ο «αντανακλαστικός έλεγχος» και πώς χρησιμοποιείται από τη ρωσική πλευρά;
– Ο «αντανακλαστικός έλεγχος» είναι ένα είδος επιχειρήσεων πληροφοριών. Είναι ο τρόπος να σας τροφοδοτήσω με πληροφορίες κατά τέτοιον τρόπο ώστε να σας κάνω να επιλέξετε την πορεία δράσης που επιθυμώ. Σε πείθω να κάνεις αυτό που θέλω να κάνεις, αλλά εσύ νομίζεις ότι είναι δική σου απόφαση και πως αυτή η πορεία δράσης σου είναι συμφέρουσα για σένα, ενώ στην πραγματικότητα ισχύει το αντίθετο. Ο «αντανακλαστικός έλεγχος» είναι κάτι που χρονολογείται, πιθανώς, 3 ή 4 δεκαετίες πίσω.
Νομίζω ότι ένα από τα καλύτερα παραδείγματα όσον αφορά την προσπάθεια επηρεασμού είναι οι εκλογές του 2016, όπου προσπάθησαν μέσω bots (προγράμματα αυτοματοποιημένων εντολών στο Διαδίκτυο), μέσω παραπληροφόρησης, καθώς και μέσω διαφόρων εκστρατειών πληροφόρησης να κάνουν τον αμερικανικό πληθυσμό να ενεργήσει με ορισμένους υποκινούμενους τρόπους και σε ορισμένες περιπτώσεις να μας διχάσουν, δηλαδή να δημιουργήσουν το ερώτημα «ποιοι είμαστε ως έθνος;». Θεωρώ ότι αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα «αντανακλαστικού ελέγχου».