Στον δρόμο για την «αποδολαριοποίηση» της παγκόσμιας οικονομίας

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έγιναν, σχεδόν σε μια νύχτα, η πρώτη οικονομική δύναμη μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και το δολάριο άρχισε να αντικαθιστά τη στερλίνα ως το διεθνές αποθεματικό νόμισμα. Το 1944,το δολάριο ανέλαβε έναν πιο εξέχοντα ρόλο, όταν 44 χώρες υπέγραψαν τη Συμφωνία του Μπρέτον Γουντς, δημιουργώντας μια συλλογική διεθνή συναλλαγματική ισοτιμία συνδεδεμένη με το δολάριο και την τιμή του χρυσού.

Το 1971, ο τότε Πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον τερμάτισε την άμεση μετατρεψιμότητα των δολαρίων σε χρυσό. Αν και παρέμεινε το διεθνές αποθεματικό νόμισμα, η χρήση του δολαρίου στην παγκόσμια οικονομία έχει μειωθεί. Πολλοί κάνουν μάλιστα σήμερα λόγο για αποδολαριοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας.

Τα γεγονότα που σχετίζονται με το εμπόριο και την παγκόσμια χρηματοπιστωτική σφαίρα έχουν ούτως ή άλλως επιταχυνθεί τους τελευταίους μήνες μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη σειρά αμερικανικών και ευρωπαϊκών αντιποίνων κατά της Ρωσίας. Πολλές αναδυόμενες χώρες θέλουν να αποφύγουν να εκτεθούν υπερβολικά στο δολάριο, ειδικά στο εμπόριο.

Τον περασμένο Μάρτιο κυκλοφόρησε η είδηση ότι η Σαουδική Αραβία εξέταζε το ενδεχόμενο να δεχτεί κινεζικό γουάν για τις εξαγωγές πετρελαίου της στο Πεκίνο. Κάτι τέτοιο θα σηματοδότησε μια μνημειώδη αλλαγή: σχεδόν κάθε συμβόλαιο πετρελαίου στον κόσμο εκφράζεται μόνο σε δολάρια ΗΠΑ. Αρκετοί Σαουδάραβες αξιωματούχοι υποστηρίζουν τη διαφοροποίηση της έκθεσής του Ριάντ σε νομίσματα αποδεχόμενοι το κινεζικό γουάν, αν και Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν περιγράψει τέτοιες κινήσεις από τη σαουδαραβική κυβέρνηση ως συμβολικές. Στην πραγματικότητα, δεν είναι όμως μια μεμονωμένη περίπτωση. Είναι απλώς ένα ακόμη επεισόδιο μιας ευρύτερης άσκησης που βρίσκεται σε εξέλιξη σε μεγάλες παγκόσμιες οικονομίες σε όλο τον κόσμο – την «αποδολαριοποίηση». Κάτι που αν συμβεί ,θα συνιστά παγκόσμια επανάσταση, με τρομακτικό αντίκτυπο στην οικονομία των ΗΠΑ και στην χρηματοπιστωτική τους αγορά, όπως  λέει ο Σαντίπ Ράο, αναλυτής της  εταιρείας ETP Leverage Shares. Υπάρχουν επίσης άλλες δυνατότητες που θα μπορούσαν να συμβάλουν στην «αποδολαριοποίηση», λέει ο Ρικάρντο Εβανγκελίστα, επικεφαλής αναλυτής στην  Activtrades: «Η εισαγωγή των λεγόμενων ψηφιακών νομισμάτων κεντρικών τραπεζών, θα μπορούσε να υπονομεύσει επίσης το καθεστώς του δολαρίου ως το πιο σημαντικό και αποθεματικό νόμισμα του κόσμου».

Συμφωνίες με 41 χώρες

Η Κίνα έχει υπογράψει συμφωνίες με 41 χώρες για τη διεξαγωγή του διμερούς εμπορίου σε κινεζικό γουάν. Το μπλοκ BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική) εξετάζει το ενδεχόμενο επέκτασης αφού η Σαουδική Αραβία και το Ιράν υπέβαλαν επίσημη αίτηση για ένταξη στον όμιλο. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Ινδία ξεκίνησαν συνομιλίες για τη διευθέτηση των συναλλαγών πετρελαίου σε ρουπίες. Ρωσία και Ιράν επιδιώκουν επίσης παρόμοιες συμφωνίες. Φαίνεται λογικό ότι η ινδική ρουπία θα συμπεριληφθεί και στο SDR (Special Drawing Rights) του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, τα επόμενα χρόνια. Το SDR είναι διεθνές αποθεματικό στοιχείο που υπάρχει στα κράτη-μέλη σε αναλογία με την ποσόστωσή τους στο ΔΝΤ, βάσει της οποίας καθορίζονται οι πόροι του ταμείου και τα δικαιώματα ψήφου των μελών. Εάν το δολάριο ΗΠΑ συνεχίσει να θεωρείται επικίνδυνο, η ελκυστικότητα της διατήρησής του – είτε με τη μορφή μακροπρόθεσμου χρέους είτε με τη μορφή  συναλλαγματικών αποθεμάτων – είναι πιθανό να συνεχίσει να μειώνεται. Πρόκειται όμως για ένα ζήτημα που αντιμετωπίζεται μέσα από το πρίσμα του ανταγωνισμού μεταξύ Κίνας και Ηνωμένων Πολιτειών για την παγκόσμια ηγεμονία. Μια αντιπαράθεση που εντάθηκε κυρίως μέσα από τον σινο-αμερικανικό εμπορικό πόλεμο επί προεδρίας Τραμπ, αλλά έχει αποκτήσει πιο ισχυρή δυναμική μετά τη στρατιωτική επίθεση που εξαπέλυσε η Ρωσία στην Ουκρανία και την επαπειλούμενη σύγκρουση ,με επίκεντρο την Ταιβάν.

Το μερίδιο του δολαρίου

Οι  κυρώσεις που επιβλήθηκαν κατά της Ρωσίας από τις δυτικές χώρες, με αποτέλεσμα να αποκλείσουν τη Μόσχα από το χρηματοπιστωτικό σύστημα που κυριαρχείται από το δολάριο, έχουν ληφθεί ως προειδοποίηση από πολλές πρωτεύουσες, κυρίως στον αναπτυσσόμενο  κόσμο. «Είναι απαραίτητο να απομακρυνθούμε από τα δυτικά συστήματα πληρωμών για να προστατεύσουμε τις συναλλαγές μας από πιθανές γεωπολιτικές επιπτώσεις», δήλωσε ο Πρόεδρος της Ινδονησίας Τζόκο Ουιντόντο, κατά τη διάρκεια της συνόδου της  ASEAN ,στην Τζακάρτα. Οι 10 χώρες μέλη της Ένωσης των χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας, που αντιπροσωπεύουν περισσότερους από 664 εκατομμύρια ανθρώπους, εστίασαν τις συζητήσεις τους στο πώς θα μειωθεί η εξάρτηση όχι μόνο από το δολάριο αλλά και από το ευρώ, το γιεν και τη στερλίνα. Δημιουργώντας, ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα που προωθεί, για παράδειγμα, πιστωτικές κάρτες που εκδίδονται από τοπικές τράπεζες και όχι από τα δίκτυα Mastercard και Visa.

Το μερίδιο του δολαρίου στα παγκόσμια συναλλαγματικά αποθέματα μειώθηκε από 71% το 1999 σε 58% το 2022.Το ευρώ αντιστοιχούσε στο 20,5%, το γεν στο 5,5% και η λίρα στερλίνα σχεδόν στο 5%. Το γουάν, ήταν μόλις 2,7%. Τα στοιχεία δείχνουν μάλιστα μια νέα υποχώρηση στα συναλλαγματικά αποθέματα σε δολάρια τους τελευταίους μήνες: μεταξύ του τρίτου τριμήνου του 2021 και του τέταρτου του 2022, τα αποθέματα σε δολάρια μειώθηκαν κατά 8,6%. Πρόκειται για ένα «κίνημα» στο οποίο συμμετέχει σε μεγάλο βαθμό το Πεκίνο. Η Κίνα είναι η δεύτερη ξένη χώρα κάτοχος αμερικανικού χρέους μετά την Ιαπωνία και τον τελευταίο χρόνο μείωσε το απόθεμά της σε δολάρια κατά 17,5%.

Συμβόλαια σε γουάν

Την ίδια ώρα, έχουν πολλαπλασιαστεί τα συμβόλαια που αντικαθιστούν το δολάριο με γουάν μεταξύ των αναδυόμενων χωρών. Αφορούν κυρίως αγορές πρώτων υλών των οποίων η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας στον κόσμο, πετρέλαιο από τη Ρωσία και τη Σαουδική Αραβία, φυσικό αέριο από τα Εμιράτα, σόγιας Βραζιλίας ή Αργεντινής και, άλλες διεθνείς εμπορικές συναλλαγές που γίνονται σε ρεάλ Βραζιλίας ή σε ρουπία Ινδίας.

Ταυτόχρονα, οι αγορές φυσικού χρυσού από κεντρικές τράπεζες, κυρίως στις  αναδυόμενες χώρες, σημείωσαν ένα εντυπωσιακό άλμα κατά 152% το 2022 σε σύγκριση με το 2021,όπως αναφέρει  το Παγκόσμιο Συμβούλιο Χρυσού.

Ωστόσο, αυτές οι επιλογές δεν θέτουν ακόμη υπό αμφισβήτηση την κυριαρχία του δολαρίου. Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) στην τελευταία έκθεσή της, σημειώνει :«Το δολάριο είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο διεθνές νόμισμα: τιμολόγηση, χρηματοδότηση εμπορίου, διασυνοριακές πληρωμές και χρηματοδότηση στις παγκόσμιες κεφαλαιαγορές. Αντιπροσώπευε το 88% του συνόλου των συναλλαγών σε ξένο συνάλλαγμα τον Απρίλιο του 2022 και είναι  αμετάβλητο από την προηγούμενη έρευνα του 2019. Περισσότερο από άλλα νομίσματα, οι κινήσεις του δολαρίου επηρεάζουν επομένως την παγκόσμια οικονομία μέσω του πληθωρισμού, των εμπορικών και οικονομικών συνθηκών».

«Υπερβολικό προνόμιο»

Οι αναδυόμενες οικονομίες, που δεν είναι ευθυγραμμισμένες με τη Δύση, μπορεί να επιδιώκουν να αναπτύξουν και να προστατεύσουν τις συναλλαγές τους, να μειώσουν το κόστος των συναλλαγών και να διαφοροποιήσουν τα συναλλαγματικά τους αποθέματα μειώνοντας την έκθεσή τους στο αμερικανικό νόμισμα, αλλά η αποδολαριοποίηση δεν είναι εύκολο πράγμα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν, χάρη στο νόμισμά τους, να διευρύνουν τα ελλείμματά τους που χρηματοδοτούνται από άλλες χώρες μέσω των αγορών τους σε δολάρια. Πρόκειται για το περίφημο «υπερβολικό προνόμιο» του δολαρίου που κατήγγειλε στην εποχή του ο πρώην Πρόεδρος της Γαλλίας, Βαλερί Ζισκάρ Ντ` Εστέν. Έτσι, όταν προκύπτουν παγκόσμιες κρίσεις -οικονομικές το 2008 ή η πανδημία  το 2020- όλες οι χώρες σπεύδουν προς το δολάριο, που θεωρείται ασφαλές καταφύγιο. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων, η έντονη αύξηση της ζήτησής του οδηγεί σε ισχυρή ανατίμηση του δολαρίου, η οποία μειώνει την αξία των περιουσιακών στοιχείων που διαθέτουν οι Ηνωμένες Πολιτείες εκτός της χώρας και αυξάνει αυτή των περιουσιακών στοιχείων που διατηρούνται στις Ηνωμένες Πολιτείες από ξένα κράτη . Με απλά λόγια γίνεται μια σημαντική μεταφορά πλούτου από τις Ηνωμένες Πολιτείες σε ξένες χώρες, η οποία συμβάλλει στην άμβλυνση του σοκ της κρίσης για την παγκόσμια οικονομία.

Τα κινεζικά δάνεια

Η Κίνα διατείνεται συνεχώς ότι δεν επιδιώκει να κάνει το γουάν, κυρίαρχο νόμισμα. Σκοπεύει να χρησιμοποιήσει το γουάν για να ενισχύσει την παρουσία του στην παγκόσμια οικονομία και να αυξήσει το μερίδιο αγοράς του στον εμπορικό πόλεμο εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών. Ενδεικτική είναι άλλωστε και η διαχείριση των χρεών που έχει συνάψει με φτωχές χώρες.  Από το 2000, το Πεκίνο έχει ξοδέψει σωρευτικά 240 δισεκατομμύρια δολάρια για τη διάσωση 22 προβληματικών, υπερχρεωμένων χωρών . Και αυτό το πρόβλημα μεγαλώνει αφού το 60% των κινεζικών δανείων έχει γίνει προβληματικό. Η Κίνα έχει συνάψει επίσης συμφωνίες ανταλλαγής με τις κεντρικές τράπεζες 49 χωρών μεταξύ 2009 και 2020, για παράδειγμα με τη Νιγηρία και τη Μεγάλη Βρετανία. Αλλά και σε αυτήν την περίπτωση, αυτές οι διευκολύνσεις ρευστότητας στοχεύουν πρωτίστως στη διευκόλυνση του εμπορίου και των επενδύσεων σε διμερές πλαίσιο.