Σύγκρουση τρένο Τέμπη: Μας λείπει τεχνολογία ή οργάνωση;

Ημέρα πένθους για την Ελλάδα η 1η Μαρτίου 2023. 2023 και ενώ παντού ακούμε για νέες τεχνολογίες, συζητάμε για τα ρομπότ που απειλούν να μας πάρουν τις θέσεις εργασίας, χρησιμοποιούμε gadgets τελευταίας τεχνολογίας, η Ελλάδα πενθεί και η αιτία μοιάζει σαν κακόγουστο αστείο και δύσκολο να το χωρέσει ο νους. Δεκάδες αθώοι πολίτες έχασαν την ζωή τους σε σύγκρουση τρένων στα Τέμπη επειδή κατά την μετακίνηση τους, το μοιραίο λάθος ενός σταθμάρχη τερμάτισε άδοξα το ταξίδι τους. Το τρένο λειτουργούσε χειροκίνητα, σε μια εποχή που κράτη παγκοσμίως χρησιμοποιούν Positive Train Control (PTC) συστήματα από το 2008.

Σύγκρουση τρένο Τέμπη: Μας λείπει τεχνολογία ή οργάνωση;

Δυστυχήματα με τρένα είναι σπάνια παγκοσμίως. Όλη η εμφύλιος έχει σοκαριστεί στο άκουσμα της είδησης, με τα ξένα μέσα να αναρωτιούνται πως γίνεται η χώρα να λειτουργεί και να μετακινείται με απαρχαιωμένες διαδικασίες και υποδομές. Υπάρχει ακόμα το επάγγελμα του σταθμάρχη. Την τραγική νύχτα, μάλιστα, υπήρχε μόνο ένας σταθμάρχης, χωρίς κάποια δικλείδα ασφαλείας τεχνολογική είτε παρουσία άλλου ανθρώπου.

Έπρεπε να ζήσουμε ημέρες οδύνης και να χαθούν ζωές για να καταλάβουμε η πλειοψηφία από εμάς ότι ζούμε από τύχη σε αυτή τη χώρα και κανένα μέσο ασφάλειας δεν τηρείτε στις περισσότερες υποδομές της. Όσο βιώνουμε αυτές τις καταστάσεις εμείς, εκατοντάδες χώρες παγκοσμίως έχουν αυτοματοποιήσει στο μέγιστο τις διαδικασίες τους, όσον αφορά τις μετακινήσεις.

Το 2008, στην Αμερική, το Κογκρέσο ψήφισε τον Νόμο για τη Βελτίωση της Ασφάλειας Σιδηροδρόμων (RSIA), ο οποίος απαιτούσε την εγκατάσταση συστημάτων θετικού ελέγχου αμαξοστοιχίας (PTC), με άλλα λόγια την αυτόνομη λειτουργία τρένου για τη διόρθωση του ανθρώπινου λάθους στα περισσότερα από τα σχεδόν 140.000 μίλια διαδρομής των Ηνωμένων Πολιτειών. Το PTC προορίζεται να σταματήσει ακριβώς αυτήν την ασυνήθιστη αλλά ασυνήθιστα επικίνδυνη αιτία σιδηροδρομικού ατυχήματος: σφάλμα αποστολέα ή χειριστή που έχει ως αποτέλεσμα συγκρούσεις αμαξοστοιχίας, εκτροχιασμούς που προκαλούνται από υπερβολική ταχύτητα, τρένα που εισέρχονται ακατάλληλα σε ζώνες εργασίας και τρένα που εισέρχονται σε κατειλημμένη γραμμή.

Στην Ευρώπη χρησιμοποιείται το European Rail Traffic Management System το οποίο έχει σχεδιαστεί για να αντικαταστήσει σταδιακά τα υπάρχοντα ασύμβατα συστήματα σε όλη την ήπειρο. Επιπλέον, το ERTMS είναι αναμφισβήτητα το πιο αποτελεσματικό σύστημα ελέγχου αμαξοστοιχίας στον κόσμο και προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα όσον αφορά την εξοικονόμηση κόστους συντήρησης, την ασφάλεια, την αξιοπιστία, την ακρίβεια και τη χωρητικότητα κυκλοφορίας. Εκτός Ευρώπης χρησιμοποιείται και σε Κίνα, Ινδία, Ταϊβάν, Νότια Κορέα και Σαουδική Αραβία. Το ERTMS, σύμφωνα με τις μέχρι στιγμής πληροφορίες, δεν χρησιμοποιείτε από τα Ελληνικά σιδηροδρομικά μέσα.

Μάλιστα, όσο το σιδηροδρομικό δίκτυο της Ελλάδας συνεχίζει να λειτουργεί υπό συνθήκες δεκαετίας του 80’, οι Ευρωπαϊκές χώρες κάνουν ήδη λόγο για περεταίρω εκσυγχρονισμό των μετακινήσεων εντάσσοντας την τεχνητή νοημοσύνη και την μηχανική εκμάθηση στα συστήματά τους. Στόχος τους να βελτιωθούν συστήματα κρατήσεων, συστήματα ασφαλείας και εξυπηρέτησης των πολιτών.

O πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης αναφέρει ότι θα ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας -από εδώ και πέρα- και θα εκσυγχρονιστούν οι διαδικασίες στο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας. Αυτό που έχουμε να σημειώσουμε εμείς είναι ότι και με την ένταξη της σύγχρονης τεχνολογίας στις μετακινήσεις δεν υπογράφεται η πλήρη ασφάλεια των πολιτών. Τα αυτοματοποιημένα συστήματα, με την σειρά τους, χρειάζονται συνεχή παρακολούθηση, ενημέρωση και εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Όπως ένας υπολογιστής μπορεί να τεθεί εκτός λειτουργίας αν παραμελήσουμε την φροντίδα του συστήματος του και να δεχτεί μια κυβερνοεπίθεση που θα τερματίσει ή θα εκτροχιάσει την λειτουργία του, έτσι και ένα τρένο μπορεί να αποβεί μοιραίο αν δεν επιμεληθούμε σωστά την τεχνολογία που έχουμε στα χέρια μας.

Σύγκρουση τρένο Τέμπη: Μας λείπει τεχνολογία ή οργάνωση;

Σύμφωνα με δήλωση του καθηγητή David Stupples το 2015, το πιο πρόσφατο σιδηροδρομικό σύστημα σηματοδότησης υψηλής τεχνολογίας ERTMS που χρησιμοποιείται σε περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου είναι ανοιχτό σε χάκερ, με τη δυνατότητα για τους εγκληματίες του κυβερνοχώρου να δρομολογούν τρένα στην ίδια διαδρομή προκαλώντας τα επερχόμενα τρένα να συγκρούονται μεταξύ τους με υψηλές ταχύτητες.

Το 2022, είδηση στο Bloomberg αναφέρει ότι ακτιβιστές χάκερ στη Λευκορωσία παραβίασαν τους υπολογιστές που ελέγχουν τα τρένα της χώρας και να τα σταματήσουν σε μια προσπάθεια να εμποδίσουν τους Ρώσους στρατιώτες που μετακινούνται στην Ουκρανία. Οι χάκερς τόνισαν ότι ορισμένα τρένα σταμάτησαν στις πόλεις Μινσκ, Όρσα και Οσιποβίτσι εφόσον κατάφεραν να αποκτήσουν μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση στις συσκευές δρομολόγησης και μεταγωγής του σιδηροδρομικού συστήματος.

Σύμφωνα με την έρευνα The Risk Assessment of ERTMS-Based Railway Systems from a Cyber Security Perspective: Methodology and Lessons Learned, οι ερευνητές έχουν προβλέψει ότι μια επιτυχημένη επίθεση στα συστήματα ελέγχου ενός σιδηροδρομικού τρένου με σκοπό να προκαλέσει βλάβη θα μπορούσε, στη χειρότερη περίπτωση, να οδηγήσει σε περισσότερους από 100 θανάτους από ένα μόνο παραβιασμένο τρένο. Σε ένα παραβιασμένο δίκτυο με πολλά τρένα, τα θύματα θα ήταν πολύ μεγαλύτερα.

Το συμπέρασμα είναι ένα: Η τεχνολογία είναι ευεργετική και καλύπτει πολλά ανθρώπινα λάθη αλλά η τεχνολογία χωρίς σωστή οργάνωση και κατάλληλα τεχνικά καταρτισμένο προσωπικό δυναμικό μπορεί να οδηγήσει σε πολύ μεγαλύτερες καταστροφές. Αν είναι να τρέξουμε το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας με τεχνολογικούς αυτοματισμούς, ας το κάνουμε σωστά. Καμία ευθύνη δεν αποδίδεται σε ένα μηχάνημα. Κανένα πληροφοριακό πρόγραμμα αυτοματισμού δεν θα φταίει για τις αστοχίες μας. Ας μην τρέχουμε την χώρα σε Windows XP όταν όλοι χρησιμοποιούν ChatGPT!