Σαν σήμερα: 16 Μαρτίου 1964 – Η καταγγελία της ελληνοτουρκικής σύμβασης του 1930 από την Τουρκία

Στις 16 Μαρτίου του 1964 η Τουρκία κατήγγειλε την ελληνοτουρκική σύμβαση περί εγκαταστάσεως, εμπορίας και ναυτιλίας του 1930, ανοίγοντας τον δρόμο για την απέλαση πολλών χιλιάδων Ελλήνων Κωνσταντινουπολιτών. «Εκδηλουμένη χρονικώς την στιγμήν αυτήν και εφ’ όσον ουδείς εμεσολάβησεν εκ της εφαρμογής της Συνθήκης σοβαρός λόγος, η απόφασις της Κυβερνήσεως της Άγκυρας θεωρείται ως υπογραμμίζουσα την τουρκικήν αντίδρασιν διά την ελληνικήν θέσιν επί του Κυπριακού, και ως επιβεβαιούσα την ανησυχητικήν τροπήν, που έχουν προσλάβει, λόγω του Κυπριακού αι ελληνοτουρκικαί σχέσεις. Αποβλέπουσα και εις ικανοποίησιν της τουρκικής κοινής γνώμης, διά της επιδείξεως “σθεναράς” στάσεως, μετά την σημειωθείσαν υποχώρησιν, η τουρκική Κυβέρνησις εντείνει διά της καταγγελίας της συμφωνίας, την επί του εν Τουρκία οικονομικώς ισχυρού ελληνικού στοιχείου ψυχολογικήν πίεσιν» έγραφε η «Καθημερινή» στις 17 Μαρτίου, αναδεικνύοντας το γεγονός ότι οι εντάσεις εκείνης της περιόδου στην Κύπρο εκτονώνονταν στο ελληνικό στοιχείο της Κωνσταντινούπολης.

Συνεχίζοντας, η «Καθημερινή» σημείωνε: «Κατά τηλεγράφημα εξ Αγκύρας, το τουρκικόν υπουργείον Εξωτερικών, εις την ανακοίνωσίν του, διά της οποίας ανηγγέλθη χθες την εσπέραν η καταγγελία της συμφωνίας, ανέφερεν ότι αύτη «δεν ανταποκρίνεται εις τας σημερινάς συνθήκας, δεδομένου ότι παρήλθε μέγα χρονικόν διάστημα από της συνάψεώς της». Η καταγγελθείσα συμφωνία, η οποία θα παύση ισχύουσα την 16ην Σεπτεμβρίου 1964, παρείχεν εις τους εν Τουρκία Έλληνας υπηκόους το δικαίωμα διαμονής, διεξαγωγής εμπορίου, ιδρύσεως σχολείων, κατοχής περιουσιακών στοιχείων και αγοραπωλησίας αυτών, υπό ειδικούς όρους, έναντι των άλλων ξένων υπηκόων ως και το προνόμιον ωρισμένων φορολογικών απαλλαγών. […] Σημειωτέον ότι κατά τα 34 έτη της εφαρμογής της Συνθήκης, ουδεμία σοβαρά δυσχέρεια παρουσιάσθη».

«Την καταγγελίαν η Κυβέρνησις εδέχθη σχεδόν αδιαμαρτυρητί», έγραψε η «Καθημερινή» στις 18 Μαρτίου ασκώντας με έμμεσο τρόπο κριτική στην κυβέρνηση Παπανδρέου για την αντίδρασή της σε αυτήν την εξέλιξη. Πιο αναλυτικά, η εφημερίδα ανέφερε πως η ελληνική κυβέρνηση «αντέδρασε διά της χθεσινής ανακοινώσεως κυβερνητικού παράγοντος, εις την οποίαν αναφέρεται ότι, εφ’ όσον η τουρκική Κυβέρνησις έλαβε την πρωτοβουλίαν της καταγγελίας, προτείνασα συνάμα την διαπραγμάτευσιν νέας συμβάσεως, πλέον συγχρονισμένης, η ελληνική Κυβέρνησις είναι πρόθυμος να αποδεχθή την τουρκικήν πρότασιν προς έναρξιν διαπραγματεύσεων διά την συνομολόγησιν νέας συμφωνίας».

Παρότι η σύμβαση του 1930 επρόκειτο να παραμείνει σε ισχύ έως και τις 16 Σεπτεμβρίου, η Τουρκία άρχισε αμέσως μετά την καταγγελία της να απελαύνει τους Έλληνες υπηκόους που διέμεναν στα εδάφη της. Περίπου 12.600 Έλληνες υπήκοοι απελάθηκαν έως το 1965. Ο αριθμός των Ελλήνων που αποχώρησαν από την Τουρκία, όμως, ήταν πολύ μεγαλύτερος. Οι απελάσεις επηρέασαν και τις οικογένειες με μικτούς γάμους Ελλήνων με ελληνική και τουρκική υπηκοότητα. Αποτέλεσμα ήταν να ακολουθήσουν τους απελαύνοντες και τα υπόλοιπα μέλη των οικογενειών τους, τα οποία δεν υποχρεούνταν να αποχωρήσουν. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των Ελλήνων που εγκατέλειψαν την Τουρκία ως συνέπεια των απελάσεων ήταν 40.000 με 48.000 άτομα.

Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Θανάσης Συροπλάκης