Ποια είναι τελικά η κληρονομιά του Μάικλ Τζόρνταν;

Πριν από λίγες μέρες έπιασε ένα δεκάκιλο δελφινόψαρο. Το κρατούσε από την ουρά, φορώντας ένα τζόκεϊ και μαύρα γυαλιά, και πόζαρε στους φωτογράφους ικανοποιημένος – ο Μάικλ Τζόρνταν συμμετέχει κάθε χρόνο σ’ αυτό το κλασικό τουρνουά ψαρέματος στις ακτές της Βόρειας Καρολίνας με ένα πλήρωμα που λέγεται Catch 23. Λίγο νοτιότερα, στη Φλόριντα, βρίσκεται το ιδιόκτητο γήπεδο γκολφ που κατασκεύασε το 2019 – οι κακές γλώσσες λένε ότι οι ιδιαιτερότητες του χώρου ευνοούν το στιλ παιχνιδιού του, έτσι ώστε να μπορεί να ανταγωνίζεται τους επαγγελματίες γκολφέρ που προσκαλεί τακτικά για τουρνουά με χρηματικά έπαθλα. Άλλωστε, όπως δήλωσε πρόσφατα, το γκολφ τον προστάτεψε από το να τρελαθεί όταν στερήθηκε την αδρεναλίνη του ανταγωνισμού που τον έθρεφε παίζοντας μπάσκετ. Το γήπεδό του λέγεται Grove XXIII – ο λατινικός αριθμός μεταφράζεται εύκολα στο 23. Πάλι 23. Ένας αριθμός που δεν θα είχε καμία βαρύτητα αν δεν είχε συνδεθεί με τη φανέλα που φορούσε. Για του λόγου το αληθές, στις 3 Φεβρουαρίου, όταν τα ημερολόγια στις Ηνωμένες Πολιτείες έδειξαν 2/3/2023 (οι Αμερικανοί αναγράφουν πρώτα τον μήνα), λόγω της παρουσίας δύο 23αριών η μέρα ονομάστηκε «Michael Jordan Day» και το Ίντερνετ γέμισε με βίντεο θριάμβων και εντυπωσιακών στιγμών από τη ζωή του στα γήπεδα. Ιστορίες από τα παλιά, ψάρεμα, γκολφ. Μοιάζει με τη ρουτίνα ενός τυπικού ευκατάστατου Αμερικανού συνταξιούχου, απλώς προσαρμοσμένη στην προσωπικότητα ενός από τους πιο διάσημους ανθρώπους του πλανήτη, ο οποίος στις 17 Φεβρουαρίου κλείνει τα 60. 

Ένα μπαστούνι του μπέιζμπολ με το όνομά του, από το 1994, όταν προσπάθησε (ανεπιτυχώς) να αλλάξει άθλημα. 

Η ΑΣΠΙΔΑ ΤΟΥ ΜΑΪΚΛ

Έχουν περάσει 20 χρόνια από τη μέρα που έπαιξε τον τελευταίο του αγώνα μπάσκετ – σαν να ήταν χθες, μπορούμε να πούμε, με την ίδια ευκολία που θα ισχυριζόμασταν ότι έχει περάσει μια ζωή. Εκείνο, πάντως, το τελευταίο του παιχνίδι, τον Απρίλιο του 2003, δεν ήταν το πρώτο «τελευταίο παιχνίδι» του. Είχε αποχωρήσει από το μπάσκετ για πρώτη φορά το 1993, ήδη τρις πρωταθλητής ΝΒΑ, για να παίξει μπέιζμπολ, στο πιο αλλόκοτο κεφάλαιο της ζωής του, υπό τη σκιά σκανδάλων και θεωριών συνωμοσίας που συνδέονταν με τον εθισμό του στον τζόγο. Αυτή η περιπέτεια κράτησε δύο χρόνια, επέστρεψε στους Μπουλς, κατέκτησε τρία ακόμα πρωταθλήματα πριν ανακοινώσει ξανά ότι σταματάει το μπάσκετ. Είχε κυκλοφορήσει τότε στο Vanity Fair ένα πολυσέλιδο πρωτοπρόσωπο κείμενό του με τίτλο Being Michael Jordan (με φωτογραφίες της Άνι Λίμποβιτς), στο οποίο κατέληγε με τις σκέψεις του για την επόμενη μέρα: «Όσο ζω τη στιγμή, δεν πιστεύω ότι θα μπορέσω να βαρεθώ. Ούτε θα με νοιάζει να βρίσκομαι μακριά από το φως της δημοσιότητας». Μεγάλες κουβέντες.

Άντεξε μακριά από το γήπεδο έναν χρόνο ακριβώς και έπαιξε άλλες δύο σεζόν με τους Γουίζαρντς, πριν από το οριστικά τελευταίο του παιχνίδι σε ηλικία 40 ετών. Πόσο μακριά μπορούσε να κοιτάξει τότε; Πώς θα φανταζόταν τον εαυτό του στα 60 του;

Ο Μπαράκ Ομπάμα, φανατικός οπαδός των Μπουλς, τιμά τον Τζόρνταν με το Medal of Freedom το 2016. 

Ίσως δεν τον φανταζόταν καθόλου. Τέτοιες μέρες πριν από δέκα χρόνια, o Ράιτ Τόμπσον είχε δημοσιεύσει ένα περίφημο κομμάτι στο ESPN με αφορμή τα 50ά του γενέθλια και ο Τζόρνταν είχε τότε παραδεχτεί ότι «πάντα νόμιζα ότι θα πεθάνω νέος». Ο Τόμπσον είχε σχολιάσει το εξής: «Απλώς δεν μπορούσε να φανταστεί να γερνάει. Ήταν τόσο ισχυρός, τόσο νέος, και ο θάνατος του φαινόταν πιο πιθανός από τη σταδιακή φθορά. Το σύμπαν θα τον έπαιρνε, αλλά δεν θα επέτρεπε να υποφέρει την άκομψη ήττα και την αποτυχία των γηρατειών». Αυτή τη μοίρα το σύμπαν την επιφύλασσε τελικά στον Κόμπε Μπράιντ, τον άτυπο διάδοχο του Τζόρνταν στα γήπεδα, που σκοτώθηκε πριν από τρία χρόνια στα 41 του. Ο Τζόρνταν απλώς έχει πρεσβυωπία, υποφέρει από αϋπνίες και είναι παππούς. Κυριολεκτικά, αφού έχει μια τετράχρονη εγγονή από τη μεγάλη του κόρη. Έχει επίσης δύο μικρές δίδυμες κόρες, εννέα χρονών, από τον δεύτερο γάμο του με την Κουβανή Ιβέτ Πριέτο.

Διαγωνισμός καρφωμάτων του 1987: ο Τζόρνταν παίρνει φόρα, πατάει στη γραμμή των βολών και δικαιολογεί τις φήμες που τον ήθελαν να μπορεί να περπατάει στον αέρα. ©Nathaniel S. Butler/NBAE via Getty Images/ideal image

Ο Τόμπσον συνεχίζει τον συλλογισμό του για το πώς ο Τζόρνταν μπορεί να αντιμετωπίζει τη φθορά, λέγοντας ότι αποτελεί μία από τις ελάχιστες εξαιρέσεις σε κάθε γενιά που λόγω σπάνιας επιδραστικότητας φτάνουν στο σημείο να πιστεύουν σε κάποιου είδους αθανασία. «Ακόμα και όταν φύγει, ξέρει ότι οι άνθρωποι θα τον θυμούνται. “Ενθάδε κείται ο μεγαλύτερος μπασκετμπολίστας όλων των εποχών”. Αυτό θα γραφτεί στον τάφο του. Όταν έπαιξε τον τελευταίο του αγώνα, πρέπει να πίστευε ότι τίποτα δεν θα μπορούσε ποτέ να μειώσει όσα είχε πετύχει. Αυτή του η γνώση θα ήταν ασπίδα του ενάντια στα χρόνια που θα περνούσαν». Η αλήθεια είναι ότι όσα έκανε ο Τζόρνταν με τη φανέλα των Μπουλς, όσοι αγαπάνε έστω και λίγο το μπάσκετ, δεν τα έχουν και ούτε πρόκειται να τα ξεχάσουν. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι πόσο διαρκεί η «αιωνιότητα» ενός αθλητή. Για μία γενιά; Δύο; Τρεις;

Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του The Last Dance. ©NETFLIX, Isaac Brekken, Chip Somodevilla/Getty Images/IDEAL IMAGE

Μέσα στην εβδομάδα ο Λεμπρόν Τζέιμς, βασικός διεκδικητής του τίτλου του λεγόμενου GOAT (Greatest Of All Time), έφτασε τους 38.390 πόντους και έγινε ο πρώτος σκόρερ στην ιστορία του ΝΒΑ – ο Τζόρνταν είναι πέμπτος στην ίδια λίστα, αλλά με λιγότερα παιχνίδια και καλύτερο μέσο όρο καριέρας από τον Λεμπρόν. Σε κάθε περίπτωση είναι μια σπουδαία επιτυχία για τον Λεμπρόν και ο Τζόρνταν δεν θα έχει την πολυτέλεια να «το πάρει προσωπικά», όπως έλεγε και ξανάλεγε στο ντοκιμαντέρ The Last Dance για τις προκλήσεις που έβαζε στον εαυτό του για να γίνεται καλύτερος. Κάποιος επόμενος θα καταρρίψει κάποιο άλλο ρεκόρ, κάποιος άλλος θα αρπάξει λίγη από τη φήμη του. Είδε ήδη τον Κόμπε να αγγίζει σχεδόν το επίπεδό του, τον Λεμπρόν να κυριαρχεί για δύο δεκαετίες, τον Στεφ Κάρι να αλλάζει τη λογική του αθλήματος με τα μακρινά του σουτ, αλλά και Ευρωπαίους αθλητές διαφορετικής λογικής (Νοβίτσκι, Αντετοκούνμπο, Ντόνσιτς κ.ά.) να δίνουν διαφορετικές διαστάσεις στο παιχνίδι. Η ασπίδα του Τζόρνταν νομοτελειακά θα φθαρεί. Αλλά, ευτυχώς για τον ίδιο, έχει άλλη μία. Που μοιάζει λιγότερο με ασπίδα και περισσότερο με παπούτσια. 

Ένα ζευγάρι από τα θρυλικά Air Jordan I. 

ΤΑ ΠΑΠΟΥΤΣΙΑ ΤΩΝ ΡΕΠΟΥΜΠΛΙΚΑΝΩΝ

Η μοναδική ιστορία που συνδέει τον Μάικλ Τζόρνταν με την πολιτική χρονολογείται το 1990 και είναι, όπως και να το δει κανείς, κάπως απογοητευτική. Ο Χάρβεϊ Γκαντ ήταν ο πρώτος μαύρος υποψήφιος γερουσιαστής των Δημοκρατικών και θα έδινε τη μάχη του στη Bόρεια Καρολίνα, στα μέρη δηλαδή του Τζόρνταν, κόντρα στον Ρεπουμπλικάνο υποψήφιο Τζέσε Χελμς, γνωστό για τις ρατσιστικές του απόψεις. Ο Γκαντ ζήτησε την υποστήριξη του Τζόρνταν – μια δημόσια τοποθέτηση, αν μη τι άλλο. Ο Τζόρνταν αρνήθηκε και, όπως εξομολογήθηκε στους συμπαίκτες του, το έκανε επειδή «και οι Ρεπουμπλικάνοι αγοράζουν παπούτσια». Αυτό σήμαινε ότι είχε προτιμήσει να προστατέψει τη συμφωνία εκατομμυρίων που είχε με τη Nike – ήδη, τότε, τα Air Jordan που φορούσε έκαναν θραύση σε όλη τη χώρα.

Η ιστορία είναι απογοητευτική (ο Γκαντ, για την ιστορία, έχασε τις εκλογές, κατέβηκε ξανά το 1996 και έχασε πάλι) και έχει στιγματίσει τον Τζόρνταν, που μονίμως χρεώνεται τη σιωπή και την απολιτίκ του στάση, αλλά είναι συγχρόνως και μια ιστορία που εκ των υστέρων μπορεί να διαβαστεί και με έναν διαφορετικό τρόπο. Γιατί τα εκατομμύρια της Nike ήταν, τρόπον τινά, μια πολιτική πράξη. Ο Τοντ Μπόιντ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, σχολίασε πέρυσι στο CNN ότι «η ικανότητα ενός μαύρου άνδρα να συμμετάσχει στο καπιταλιστικό μοντέλο με τον τρόπο που το έκανε ο Μάικλ Τζόρνταν, καταφέρνοντας να γίνει ένας θρύλος και να συνδεθεί με μπραντς, δεν ήταν κάτι που γινόταν από πάντα». Το ότι το 1984 η Nike προσέγγισε τον Τζόρνταν για να προωθήσει τα προϊόντα της ήταν κάτι πρωτοφανές και είχε θεωρηθεί πολύ μεγάλο ρίσκο για την εταιρεία. 

Με μια Chevrolet Suburban, σε διαφήμιση του 1986. ©Paul Natkin, Heritage Art/Getty Images/ideal image

Ο Νταγκ Μερλίνο στο βιβλίο του The Crossover σημειώνει ότι τη δεκαετία του ’80 όλο και περισσότεροι μαύροι έμπαιναν πια στα πανεπιστήμια και έκαναν «δουλειές λευκών», ότι στην τηλεόραση εμφανίστηκαν το Cosby Show και η Όπρα, και ο Τζόρνταν ήταν ο «κατάλληλος άνθρωπος την κατάλληλη στιγμή», βοηθώντας στη «διαμόρφωση μιας νέας εικόνας των Αφροαμερικανών».

Χαρακτηριστική της πίστης της Nike σ’ αυτό το πλάνο είναι η ιστορία με τα πρώτα Air Jordan, τα οποία, καθότι τρίχρωμα, απαγορευόταν να φοριούνται σε αγώνες του ΝΒΑ και ο Τζόρνταν πλήρωνε πρόστιμο 5.000 δολαρίων για κάθε αγώνα, ποσό που κάλυπτε βέβαια η εταιρεία. Δεν ήταν όμως μόνο η Nike. Ήταν και η Coca-Cola και τα MacDonald’s και το Space Jam και εκείνο το μυθικό σποτάκι της Gatorade με το σλόγκαν «Be like Mike», που καθιστούσε σαφές ότι κάποιος «like Mike» μπορεί να είναι πρότυπο για όλους, ανεξαρτήτως χρώματος ή φύλου. Γιατί το να είσαι όπως ο Τζόρνταν σήμαινε ότι είσαι κουλ και γελαστός, ότι είσαι πετυχημένος, ότι μπορείς να κάνεις αυτό που θέλεις στη ζωή σου. 

Ο Γουόλτερ Λάφεμπερ περιγράφει στο βιβλίο του Jordan and the New Global Capitalism τη δύναμη του ονόματος του Τζόρνταν: «Στην Κίνα, τα παιδιά τον θεωρούσαν μαζί με τον Τσου Εν Λάι τις δύο σπουδαιότερες φυσιογνωμίες του εικοστού αιώνα. Τα παιδιά ήξεραν τον Τσου επειδή βοήθησε στην Κομμουνιστική Επανάσταση. Ήξεραν τον Τζόρνταν επειδή ως εκ θαύματος αιωρούνταν στον αέρα, τόσο ως αθλητής όσο και ως πρόσωπο των αμερικανικών διαφημίσεων των παπουτσιών της Nike, τις οποίες τα παιδιά παρακολουθούσαν μανιωδώς στην τηλεόραση».  

Μία από τις καλτ στιγμές της δεκαετίας του ’90: ο Τζόρνταν αγωνίζεται με την ομάδα των Looney Tunes στο Space Jam (1996).  

Εν πολλοίς, χάρη στον Τζόρνταν, σχολιάζει ο Μερλίνο, το ΝΒΑ εξελίχθηκε από ένα εθνικό σπορ σε ένα παγκόσμιο μπραντ – ίσως κάποιοι θυμούνται τα παιχνίδια των Μπουλς στις ελληνικές τηλεοράσεις τη δεκαετία του ’90. Η δημοφιλία του προϊόντος αποτυπώνεται πλήρως και από την αλλαγή στους μισθούς των αθλητών της δικής του εποχής, σε σύγκριση με τους σημερινούς. Ο ίδιος δεν πρόλαβε να εκμεταλλευτεί απόλυτα τη μεταμόρφωση του ΝΒΑ που ο ίδιος προκάλεσε, κερδίζοντας από τα συμβόλαιά του «μόνο» 94 εκατ. δολάρια, δηλαδή λιγότερα από το διετές συμβόλαιο που υπέγραψε το καλοκαίρι ο Λεμπρόν με τους Λέικερς (97 εκατ. δολάρια) – με τα χρήματα αυτά ο Λεμπρόν θα φτάσει τα 528 εκατ. δολάρια στην καριέρα του, μόνο από τους μισθούς του.  

Όταν, τέλος πάντων, ο Τζόρνταν αρνήθηκε το 1990 να στηρίξει τον Γκαντ για να μην πληγούν οι πωλήσεις των Air Jordan, δεν προστάτευσε μόνο τον τραπεζικό του λογαριασμό, αλλά και ολόκληρη την εικόνα του μαύρου αθλητή που μπορούσε επί ίσοις όροις να απολαύσει τη θέα στο αμερικανικό όνειρο. Αυτό είναι πολύ πιθανό –το πιθανότερο ίσως– ότι συνέβη εν αγνοία του, και μέσα από αυτές τις γραμμές κρίνεται το αποτέλεσμα και όχι η στάση του αθλητή. Και το αποτέλεσμα είναι ότι η ακτιβιστική δράση πολλών σημερινών Αμερικανών αθλητών θα ήταν μια κραυγή στο σκοτάδι, αν ο Τζόρνταν δεν είχε καταφέρει μέσα από τη σιωπή του να κάνει ορατή ολόκληρη την κοινότητα. Αυτή είναι η διαχρονική του ασπίδα. 

Το γκολφ είναι η μοναδική δραστηριότητα που έχει κρατήσει το ανταγωνιστικό του πνεύμα ζωντανό μετά το μπάσκετ. 

ΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ

Εκτός από το να παίζει γκολφ και να ψαρεύει ή ό,τι άλλο μπορεί να κάνει στον ελεύθερο χρόνο του, όπως η σύσταση της ομάδας 23XI Racing για τους αγώνες αυτοκινήτων NASCAR, είναι επίσης ένας δραστήριος επιχειρηματίας – το 2014 έγινε ο πρώτος εν ενεργεία ή πρώην αθλητής που η περιουσία του ξεπέρασε το ένα δισεκατομμύριο δολάρια. Επίσης έχει και μια «πρωινή δουλειά», καθώς από το 2006 είναι ο ιδιοκτήτης των Χόρνετς, της ομάδας της Σάρλοτ. Από τους 30 ιδιοκτήτες ομάδων του ΝΒΑ, ο Τζόρνταν είναι ο μοναδικός μαύρος, κάτι που σημαίνει ότι εξακολουθεί να ανοίγει κλειστές πόρτες. 

Θα έχει πιθανότατα ετοιμάσει κάτι ξεχωριστό για τα 60ά του γενέθλια. Με την οικογένειά του, με φίλους, σε κάποιο γιοτ, σε κάποια έπαυλη, ποιος ξέρει. Δεν αποκλείεται να σκεφτεί ότι ακόμα και ο ίδιος μεγαλώνει, ότι είναι πολύπλοκη η ιδέα της αθανασίας, αλλά μπορεί και απλώς να σκεφτεί όλα όσα έχει πετύχει, να δει τον εαυτό του παιδί στην αυλή του σπιτιού του στη Βόρεια Καρολίνα, να δει τον πρώτο του αγώνα και το πρώτο του καλάθι, το πρώτο του πρωτάθλημα και το τελευταίο, ίσως νοσταλγήσει τις μέρες με την Dream Team στη Βαρκελώνη ή μπορεί να θυμηθεί ότι οι συνάδελφοί του σε πρόσφατη ψηφοφορία τον ανακήρυξαν (73%) ως τον κορυφαίο που έπαιξε ποτέ, ότι το ΝΒΑ ονόμασε το βραβείο του πολυτιμότερου παίκτη της σεζόν σε Michael Jordan Trophy, ότι το ντοκιμαντέρ The Last Dance έσπασε ρεκόρ τηλεθέασης σε όλο τον κόσμο, ότι σε μια δημοπρασία του οίκου Sotheby’s πωλήθηκε η φανέλα που φορούσε στον πρώτο τελικό του 1998 έναντι 10,1 εκατ. δολαρίων, ότι η πόλη του Σικάγο έφτιαξε μουσείο αφιερωμένο στον ίδιο, ότι κάπου σε κάποιο μέρος του κόσμου κάποια παιδιά παίζουν μονό σουτάροντας αυθάδικα με τη γλώσσα έξω, επειδή θέλουν ακόμα και σήμερα να είναι «like Mike». Αυτό που δεν θα δει, και δεν θα το δει ποτέ, είναι τα φώτα της δημοσιότητας να απομακρύνονται από πάνω του. Ακόμα και αν πιάσει ένα δεκάκιλο δελφινόψαρο, είναι είδηση, γιατί είναι ο Τζόρνταν.