Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Μόσχας

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Ψυχρού Πολέμου, του μποϊκοτάζ, του Μίσα, των δεκάδων ρεκόρ, των ελληνικών μεταλλίων. Μια διοργάνωση που μιλούσε για ειρήνη, με τα στρατεύματα της διοργανώτριας χώρας να βρίσκονται στο Αφγανιστάν. Μια διοργάνωση που έφερε καινοτομίες στους Ολυμπιακούς Αγώνες, χαρακτηρίστηκε «διοργάνωση του ντόπινγκ» αλλά, ακόμη και σήμερα, αποτελεί σημείο αναφοράς, καθώς δίδαξε πολλά τους ιθύνοντες του ολυμπιακού κινήματος.

Ο Στέλιος Μυγιάκης (με το κόκκινο μαγιό) κατακτά το χρυσό μετάλλιο στην ελληνορωμαϊκή πάλη

Η δύσκολη πορεία προς την τελετή έναρξης

Τον Δεκέμβριο του 1979, ο σοβιετικός στρατός εισέβαλε στο Αφγανιστάν. Στις 20 Ιανουαρίου 1980, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Τζίμι Κάρτερ, με επιστολή του στη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή, έθεσε θέμα ασφαλείας αθλητών και θεατών και πρότεινε να μη διεξαχθούν οι 22οι Αγώνες στη Μόσχα, αλλά ο πρόεδρος της ΔΟΕ, λόρδος Κιλάνιν, απάντησε ότι κάτι τέτοιο ήταν αδύνατον. Η Ολυμπιακή Επιτροπή των ΗΠΑ αποφάσισε να μποϊκοτάρει τη διοργάνωση, μια απόφαση που ενστερνίστηκαν πολλές χώρες του δυτικού κόσμου και, μαζί με τις ΗΠΑ, αποφάσισαν να μη στείλουν αθλητές και αθλήτριες στους Ολυμπιακούς της Μόσχας. Κάποια κράτη, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Αυστραλία, η Πορτογαλία, η Γαλλία κ.ά., δεν συμμετείχαν με τις σημαίες τους αλλά άφησαν τους αθλητές τους να πάρουν μέρος, οι οποίοι έκαναν παρέλαση με την ολυμπιακή σημαία ή τη σημαία των ολυμπιακών επιτροπών τους, ενώ όσοι από αυτούς κατέκτησαν χρυσά μετάλλια άκουσαν τον ολυμπιακό ύμνο. Αντιθέτως, ΗΠΑ, Καναδάς, Δυτική Γερμανία, Κίνα, Ιαπωνία κ.ά. απείχαν. Στην τελετή έναρξης συμμετείχαν 80 χώρες. Ανάμεσα σε αυτές και η Ελλάδα με 41 αθλητές και αθλήτριες, ενώ για πρώτη φορά συμμετείχε η Κύπρος ως ανεξάρτητο κράτος.

Η Σοβιετική Ενωση είχε επενδύσει πολλά σε αυτή τη διοργάνωση, προκειμένου να προβάλει τα επιτεύγματά της σε ένα παγκόσμιο κοινό. Κατασκευάστηκαν νέα στάδια, δρόμοι, προπονητικές εγκαταστάσεις, ξενοδοχεία, ακόμη και αεροδρόμιο (Sheremetyevo-2). Οι δρόμοι της Μόσχας στρώθηκαν με καινούργια άσφαλτο, φυτεύτηκαν δέντρα, τοποθετήθηκαν σημαίες και σε τοίχους ζωγραφίστηκε η μασκότ των Αγώνων, ο Μίσα.
Τα περισσότερα από τα αθλήματα διεξήχθησαν στη Μόσχα, ενώ κάποια έγιναν εκτός Μόσχας, όπως η ποδηλασία (Μινσκ), οι προκριματικοί ποδοσφαίρου (Λένινγκραντ, Κίεβο και Μινσκ) και η ιστιοπλοΐα (Ταλίν). Την έναρξη των Αγώνων κήρυξε ο Λεονίντ Ιλίτς Μπρέζνιεφ, και οι κοσμοναύτες Λεονίντ Ποπόφ και Βαλέρι Ριούμιν ευχήθηκαν, με απευθείας σύνδεση, καλή επιτυχία από το Διάστημα. «Μέσα από τα φινιστρίνια βλέπουμε την πατρίδα των Ολυμπιακών Αγώνων, την Ελλάδα, και τη Μόσχα, όπου σήμερα βρίσκεται συγκεντρωμένο το ολυμπιακό κίνημα. Αφήστε τους ανθρώπους να αγωνίζονται μόνο σε αθλητικούς συλλόγους», είπαν, μεταξύ άλλων.

23 Ιουλίου 1980. Στην κορυφή της πρώτης σελίδας της «Κ» το χρυσό μετάλλιο που κατέκτησε ο Στέλιος Μυγιάκης στην ελληνορωμαϊκή.

Ο Μυγιάκης, το «εξπρές του Λένινγκραντ» και το «καγκουρό του Σοχούμι»

Σημαιοφόρος της ελληνικής αποστολής ήταν ο ιστιοπλόος Ηλίας Χατζηπαυλής. Από ελληνικής πλευράς, μεγάλος πρωταγωνιστής ήταν ο Στέλιος Μυγιάκης, ο οποίος κατέκτησε το χρυσό μετάλλιο στην ελληνορωμαϊκή πάλη (62 κ.). Χάλκινα μετάλλια κατέκτησαν η ιστιοπλοϊκή ομάδα των Soling (Αριστείδης Ραπανάκης, Τάσος Μπουντούρης και Τάσος Γαβρίλης) και ο παλαιστής της ελευθέρας Γιώργος Χατζηιωαννίδης.

«Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Μόσχας ήταν από τους καλύτερους που έχουν διοργανωθεί και, φυσικά, τους συγκρίνω μόνο με αυτούς που έχω πάει. Στην τελετή έναρξης είχαν κάνει και ειδικό αφιέρωμα για την Ελλάδα και την ολυμπιακή ιστορία της. Παντού υπήρχε ασφάλεια. Θυμάμαι ότι όταν αγωνιζόμουν για τους ημιτελικούς είχα δώσει τη διαπίστευσή μου στον Γαλακτόπουλο. Μέχρι να τελειώσω τον αγώνα το πούλμαν έφυγε και μαζί με αυτό και ο Γαλακτόπουλος με τη διαπίστευσή μου. Μετά, χωρίς διαπίστευση, δεν μπορούσα να μπω στο ολυμπιακό χωριό. Πηγαίναμε συνοδεία παντού, ακόμη και από τα αποδυτήρια στην παλαίστρα», αφηγείται στην «Κ» ο Στέλιος Μυγιάκης.

Σε διεθνές επίπεδο ξεχώρισε ο Σοβιετικός Βλαντίμιρ Σαλνίκοφ. Το «εξπρές του Λένινγκραντ», στις 22 Ιουλίου 1980, έγινε ο πρώτος κολυμβητής που «έσπασε» το φράγμα των 15 λεπτών στα 1.500 μ. καθώς τερμάτισε σε 14΄58΄΄27. Ο «τσάρος της πισίνας» συνέλεξε συνολικά τρία χρυσά μετάλλια (1.500, 400, 4×200). Στη Μόσχα ολοκλήρωσε την ολυμπιακή πορεία του ο «τεχνίτης της πυγμαχίας» Τεόφιλο Στίβενσον. Ο Κουβανός έγινε ο πρώτος πυγμάχος με τρία χρυσά ολυμπιακά μετάλλια και, μάλιστα, στην ίδια κατηγορία σωματικού βάρους (+81 κ.). Με το εκπληκτικό δεξί του χτύπημα δεν άφησε κανένα περιθώριο στους αντιπάλους του και ανέβηκε στην πρώτη θέση του βάθρου.

Ιστορία έγραψε και ο Αλεξάντερ Ντιτιάτιν. Ο ενοργανίστας της ΕΣΣΔ ήταν ο πρώτος αθλητής που κατέκτησε οκτώ μετάλλια σε μία ολυμπιακή διοργάνωση (3-4-1). Επίσης, έγινε ο πρώτος άνδρας γυμναστής που βαθμολογήθηκε από τους κριτές με το «τέλειο δεκάρι».

Στο στάδιο Λουζνίκι (τότε Λένιν) ολοκληρώθηκε και η καριέρα του εκπληκτικού τριπλουνίστα Βίκτορ Σανέγεφ. Το «καγκουρό από το Σοχούμι» ήταν ήδη τρεις φορές χρυσός ολυμπιονίκης, αλλά η ηγεσία της ΕΣΣΔ ήθελε το «χρυσάφι» να πάει στον εκλεκτό της, τον Γιακ Ουντμάε από την Εσθονία. Τα επίσημα αρχεία λένε ότι ο Ουντμάε πήδηξε 17,35 και ο Σανέγεφ 17,24. Ο Αυστραλός αθλητής Ιαν Κάμπελ, όμως, έχει υποστηρίξει ότι τα αποτελέσματα αλλοιώθηκαν και, μάλιστα, κατά τη διάρκεια της απονομής έδειξε στον Ουντμάε τον Σανέγεφ και του είπε ότι αυτός είναι ο «χρυσός» ολυμπιονίκης. Ο ίδιος ο Σανέγεφ, σε συνέντευξη που είχε δώσει το 2001 στην «Καθημερινή», είχε αποφύγει να μιλήσει γι’ αυτό το θέμα.

Στη διοργάνωση πραγματοποιήθηκαν 36 παγκόσμια ρεκόρ, 39 ευρωπαϊκά και 74 ολυμπιακά. Η πλειονότητα των μεταλλίων κατακτήθηκε από Σοβιετικούς (195) και από Ανατολικογερμανούς (126) αθλητές και αθλήτριες. Κανένας αθλητής δεν βρέθηκε θετικός σε χρήση απαγορευμένων ουσιών, αλλά, αργότερα, θα αποκαλυφθεί ότι υπήρξε χρήση τεστοστερόνης και άλλων ουσιών που τότε δεν ανιχνεύονταν από τα τεστ. Ρόλο στην απόκρυψη στοιχείων φέρεται να είχαν διαδραματίσει και αξιωματούχοι της KGB. Τους Αγώνες παρακολούθησαν 5.000.000 θεατές.

Με ένα δάκρυ, ο Μίσα αποχαιρετά τους αθλητές και τους 100.000 θεατές στην τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Μόσχας. Φωτ. ASSOCIATED PRESS

Μίσα, η μασκότ που έκλεψε την παράσταση

Από το 1972, κάθε ολυμπιακή διοργάνωση έχει τη δική της μασκότ. Οι Σοβιετικοί είχαν επιλέξει έναν καφετί αρκούδο, τον Μίσα. Με ένα μεγάλο χαμόγελο στο πρόσωπό του, με την ολυμπιακή δάδα στο χέρι και μια ζώνη με τους ολυμπιακούς κύκλους, ακόμη και σήμερα, θεωρείται η πιο επιτυχημένη μασκότ, μια μασκότ που άγγιξε τις καρδιές εκατομμυρίων ανθρώπων. Ηταν η πρώτη μασκότ που τυπώθηκε σε γραμματόσημο και εξακολουθεί να κυκλοφορεί σε λούτρινα παιχνίδια και να απεικονίζεται σε σουβενίρ.

Δημιουργός του Μίσα ήταν ο Ρώσος εικονογράφος Βίκτορ Τσιζίκοφ. Η σοβιετική κυβέρνηση, όπως δήλωσε αργότερα ο ίδιος σε συνεντεύξεις του, δεν του αναγνώρισε τα πνευματικά δικαιώματα και τον αντάμειψε με ένα ευτελές ποσό. Μάλιστα, στο τέλος των Αγώνων, οι κυβερνώντες είπαν ότι «ο δημιουργός του Μίσα ήταν ο σοβιετικός λαός».

Στην τελετή λήξης (3 Αυγούστου 1980), στο κέντρο του Λουζνίκι, υπήρχε ένα μεγάλο ομοίωμα της μασκότ. Η τελετή περιελάμβανε ένα υπερθέαμα χορού και μουσικής. Ο πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, λόρδος Κιλάνιν, ζήτησε από τους αθλητές να στηρίξουν την ειρήνη και να αγωνιστούν στο Λος Αντζελες πριν καταρρεύσει η ολυμπιακή Ιδέα. Οταν η λαμπρή εκδήλωση ολοκληρώθηκε ένα δάκρυ κύλησε στο πρόσωπο του Μίσα και με τη βοήθεια χιλιάδων μπαλονιών «πέταξε» στον ουρανό, αποχαιρετώντας με αυτόν τον θεαματικό τρόπο τη διοργάνωση, τους αθλητές και τους 100.000 θεατές που βρίσκονταν στο στάδιο. Τόσο η τελετή έναρξης όσο και η τελετή λήξης παρουσιάστηκαν στην ταινία του Γιούρι Οζέροφ «Oh, Sport – You Are The World» (1981). Ο Οζέροφ ήταν ο επικεφαλής της καλλιτεχνικής επιτροπής των Αγώνων της Μόσχας και σκηνοθέτησε μια σειρά ντοκιμαντέρ αφιερωμένα στους Αγώνες.

Ο Σοβιετικός Βλαντίμιρ Σαλνίκοφ ήταν ο πρώτος κολυμβητής που «έσπασε» το φράγμα των 15 λεπτών στα 1.500 μ. Φωτ. ASSOCIATED PRESS

Η διοργάνωση σε αριθμούς

Στους 22ους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μόσχας:
• Συμμετείχαν 80 χώρες με 5.179 αθλητές (4.064 άνδρες, 1.115 γυναίκες).
• Αθλητές και αθλήτριες 
από δεκαπέντε χώρες έκαναν παρέλαση με την ολυμπιακή σημαία.
• Επιτεύχθηκαν 36 παγκόσμια ρεκόρ, 39 ευρωπαϊκά και 74 ολυμπιακά.
• Καταρρίφθηκαν 97 φορές παγκόσμια ρεκόρ.
• Η ελληνική ομάδα κατέκτησε ένα χρυσό μετάλλιο (ελληνορωμαϊκή πάλη) και δύο χάλκινα (ελευθέρα πάλη, ιστιοπλοΐα στα Soling).
• Κανένας αθλητής δεν βρέθηκε θετικός σε απαγορευμένες ουσίες στους 9.292 ελέγχους, αλλά τους έχουν αποκαλέσει «Αγώνες της χημείας».
• Σε αυτήν τη διοργάνωση συνέβη το πρώτο καταγεγραμμένο «ντόπινγκ αίματος», καθώς ο Φινλανδός Κάαρλο Μαανίκα, όπως θα πει αργότερα, έκανε μετάγγιση αίματος για να αυξήσει τα ερυθρά αιμοσφαίρια. Βέβαια, τότε, αυτό δεν απαγορευόταν.
• Τη διοργάνωση παρακολούθησαν 5.000.000 θεατές, 1.500.000 περισσότεροι σε σχέση με το Μόντρεαλ, το 1976. Σχεδόν 4.000.000 εισιτήρια αγοράστηκαν από πολίτες της Σοβιετικής Ενωσης.
• Υπήρχαν 1.275 κριτές, διαιτητές κ.ά. από 78 χώρες. 
• Οι συνολικές δαπάνες, σύμφωνα με έκθεση της Ολυμπιακής Επιτροπής της ΕΣΣΔ προς τη ΔΟΕ, ανήλθαν σε 1.350.000.000 δολάρια και τα έσοδα σε 231.000.000 δολάρια.

Επιμέλεια: Ευάνθης Χατζηβασιλείου