Οι δημόσιες αναπαραστάσεις της Ιστορίας και ο σύγχρονος πολίτης

Ο επετειακός εορτασμός της Διεθνούς Ημέρας Μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος θα αποτελέσει μια ακόμη αφορμή για να συνομιλήσει το παρόν με το παρελθόν. Καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, ιστορικά ντοκιμαντέρ, τηλεοπτικές παραγωγές, επιστημονικές διαλέξεις θα ανοίξουν μια δημόσια συζήτηση με την Ιστορία και θα εγείρουν έντονα συναισθηματικά φορτία. Βεβαίως, η μεγάλη πρόκληση που θέτει εξ αρχής ένα κατεξοχήν συγκρουσιακό θέμα, όπως αυτό του Ολοκαυτώματος, δεν είναι άλλη από την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των πολιτών. Αυτή η πρόκληση αποτελεί και τον επιτελεστικό ρόλο της Ιστορίας.

Το Ολοκαύτωμα διατηρεί μια ξεχωριστή θέση στην ιστοριογραφία καθώς υπάρχουν μέχρι σήμερα επιζώντες που με τις προσωπικές τους μαρτυρίες συμπληρώνουν τις σελίδες του και δημιουργούν ταυτόχρονα μια δική τους διακριτή κοινωνική ομάδα που φέρει ένα ιδιαίτερο συμβολικό αντίκρισμα. Η δημόσια συνομιλία με τα πρόσωπα αυτά έθεσε στο επίκεντρο των ερευνητικών προβληματισμών τις έννοιες της «βιωματικής εμπειρίας» και της «αφηγηματικής αναπαράστασης», μετατοπίζοντας με αυτό τον τρόπο το κέντρο βάρους απο τους αυστηρούς κανόνες που θέτει το ακαδημαϊκά συγκροτημένο ιστορικό παρελθόν.

Αυτή η δημόσια προσέγγιση της Ιστορίας καθώς δεν γίνεται από επαγγελματίες ιστορικούς και δεν έχει ως προαπαιτούμενο την επιστημονική ακρίβεια των γεγονότων στοχεύει περισσότερο στα συναισθήματα που μπορεί να κινητοποιήσει το ίδιο το ιστορικό συμβάν. Τραύματα, μνήμες, συγκρούσεις, φόβοι, μελαγχολία ακόμη και ελπίδα και παραμυθία εμφανίζονται πλέον στο προσκήνιο. Η παραδοχή φυσικά αυτή δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι η Δημόσια Ιστορία δεν μπορεί να είναι αξιόπιστη ως προς τις πληροφορίες που διακινεί. Εκείνο που απαιτεί όμως από τον αποδέκτη της δεν είναι η εξακρίβωση της εγκυρότητάς της αλλά η ύπαρξη ανεπτυγμένης κριτικής σκέψης για να μπορεί να αξιολογεί την αλήθεια των διακινούμενων πληροφοριών και να μην χειραγωγείται από αυτές.

Στη σύγχρονη ψηφιακή καθημερινότητά μας φωτογραφικό υλικό, προφορικές διηγήσεις, τηλεοπτικές παραγωγές, κινηματογραφικές μεταφορές, βιωματικές αναμνήσεις αποτελούν μέρος των καθημερινών εικόνων μας και τελικά καταφέρνουν όχι μόνο να αναπαριστούν το παρελθόν, αλλά κυρίως να καθορίζουν τον τρόπο που βιώνουμε την Ιστορία σήμερα και σκεπτόμαστε το μέλλον μας. Οι προφορικές μαρτυρίες, οι τραυματικές εμπειρίες, οι εορταστικές επέτειοι αναδεικνύουν ιστορικούς συμβολισμούς, επιχειρούν την ηθική αποκατάσταση για τα λάθη του παρελθόντος και διαμορφώνουν σε νέα βάση την ιστορική συνείδηση των πολιτών. Η ιστορική συνείδηση δεν προκύπτει ως αποτέλεσμα της απλής γνώσης του ιστορικού παρελθόντος, αλλά διαθέτει παράλληλα και μια οραματιστική ή εμβληματική διάσταση στην ερμηνευτική κατανόηση της σχέσης παρελθόντος και παρόντος και ταυτόχρονα προσδοκίας του μέλλοντος.

Η ιστορική μελέτη του Ολοκαυτώματος προκάλεσε εξαρχής ακραίες αντιδράσεις καθώς είναι από την φύση του ένα ζήτημα πολωτικό. Η έκτασή του μάλιστα ξέφυγε πολύ γρήγορα από τα όρια της Ιστορίας λαμβάνοντας πολιτικές διαστάσεις, προκαλώντας κοινοβουλευτικές αποφάσεις και παγκόσμιες ενέργειες. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η προσέγγισή του δεν είναι δυνατόν να γίνει μέσα σε ένα περιβάλλον ανεπηρέαστο από ηθικές επιταγές. Το Ολοκαύτωμα δίνει την εξαιρετική ευκαιρία για την διδασκαλία ενός μαθήματος πολιτικής αγωγής και στοχασμού πάνω στα θέματα της προκατάληψης, των στερεοτύπων, της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επισημαίνοντας παράλληλα τη σπουδαιότητα της δημοκρατικής συνείδησης, του πλουραλισμού, της ανεκτικότητας και της διαφορετικότητας.

Σκοπός της Ιστορίας λοιπόν δεν είναι και δεν πρέπει να είναι η απλή γεγονοτολογική καταγραφή του παρελθόντος. Θεμελιώδης σκοπός της είναι η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και η συγκρότηση της ιστορικής συνείδησης που οδηγούν εν τέλει στον ιστορικό εγγραμματισμό. Ο ιστορικός εγγραμματισμός μπορεί να επιτευχθεί μόνο όταν το άτομο καταφέρει να αντιλαμβάνεται το σύγχρονο γίγνεσθαι και να τοποθετείται μέσα σε αυτό. Το ιστορικά εγγράμματο άτομο είναι σε θέση να ερευνά, να μελετά, να κρίνει, να αξιολογεί, να παράγει σκέψη, να συγκροτεί σύνθετες έννοιες και στο τέλος να επικοινωνεί. Πρόκειται δηλαδή για μια κατεξοχήν θεμελιώδη κατάσταση στη διαμόρφωση του ατόμου σε πολίτη.

*Η Κωνσταντίνα Δ. Καρακώστα είναι διδάκτορας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και μέλος της Πολιτικής Επιτροπής της Νέας Δημοκρατίας.

Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr