Οι 365 ημέρες που άλλαξαν την παγκόσμια οικονομία και τις ισορροπίες ισχύος

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, πριν από έναν χρόνο, πυροδότησε ένα τσουνάμι παγκόσμιων επιπτώσεων για την ενέργεια, την οικονομία, τη γεωπολιτική και τον ρόλο της αμερικανικής ηγεσίας. Περισσότεροι από 300.000 άνθρωποι υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Εκατομμύρια άλλοι έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους. Ο πόλεμος πόνεσε οικονομικά την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και ένωσε τη Δύση, αναμόρφωσε πλήρως τον παγκόσμιο χάρτη ενέργειας και εμπορίου και έφερε νέες συμμαχίες και ισορροπίες δυνάμεων στο προσκήνιο, στον «θαυμαστό καινούργιο κόσμο» του κατακερματισμού.

Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η περίοδος της μακροχρόνιας ειρήνης και ευημερίας επέτρεψε στους υποστηρικτές της φιλοσοφίας του Φράνσις Φουκουγιάμα να ισχυριστούν ότι το Τέλος της Ιστορίας ήρθε. Ωστόσο, κάποιοι είχαν άλλα σχέδια. Μετά από χρόνια υβριδικών πολέμων και περισσότερο ή λιγότερο επίσημων καταλήψεων εδαφών σε άλλες χώρες, η Ρωσία έφτασε στην Ουκρανία, κηρύσσοντας ανοιχτό, παραδοσιακό πόλεμο. Αυτός ο πόλεμος που θύμισε τις μαύρες σελίδες του 20ου αιώνα, άλλαξε τα πάντα – ειδικά στην παγκόσμια οικονομία.

Ο κατακερματισμένος νέος κόσμος: Τα στρατόπεδα ΗΠΑ – Κίνας, η Ευρώπη και τα δύο σενάρια για το μέλλον

Οι προσπάθειες να αποκοπεί η Ρωσία από το χρηματοοικονομικό σύστημα

Την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ακολούθησε έντονη αντίδραση του δυτικού κόσμου, ιδιαίτερα του ΝΑΤΟ υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Η πρώτη «απάντηση» ήταν οι οικονομικές κυρώσεις, που στόχευαν τις ρωσικές τράπεζες και περιουσιακά στοιχεία Ρώσων αξιωματούχων και επιχειρηματιών.  Η ίδια η ανακοίνωσή τους κατά την πρώτη ημέρα της εισβολής συνέβαλε σε βουτιά 39% του δείκτη RTS (Russia Trading System) στο Χρηματιστήριο της Μόσχας. Τα επόμενα πακέτα κυρώσεων που ακολούθησαν προέβλεπαν μεταξύ άλλων τον αποκλεισμό συνολικά 10 ρωσικών τραπεζών από το σύστημα SWIFT, απαγόρευση όλων των συναλλαγών με ρωσικές κρατικές επιχειρήσεις, απαγόρευση παροχής υπηρεσιών αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας σε Ρώσους ιδιώτες και οντότητες. Τον Μάρτιο του 2022, η Ρωσία έγινε η χώρα με τις περισσότερες κυρώσεις στον κόσμο, ξεπερνώντας το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα.

Ακολούθησαν οι κυρώσεις στον κλάδο της ενέργειας – έναν τομέα προνομιακό για τη Ρωσία. Από την πρώτη στιγμή ο Βλαντίμιρ Πούτιν προσπάθησε να χρησιμοποιήσει ως όπλο το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο, από το οποίο ήταν άκρως εξαρτημένοι οι Ευρωπαίοι. H ενεργειακή κρίση δεν άργησε να έρθει.

Οι ενεργειακές τιμές εκτινάχθηκαν

Τον Ιανουάριο του 2022, η Ρωσία παρήγαγε 11,3 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα (Mb/d) αργού πετρελαίου. Αυτό την καθιστούσε τον τρίτο μεγαλύτερο παραγωγό πετρελαίου στον κόσμο, πίσω μόνο από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σαουδική Αραβία (την ίδια περίοδο παρήγαγαν 17,6 Mb/d και 12 Mb/d, αντίστοιχα). Ωστόσο, η Ρωσία ήταν ο μεγαλύτερος με διαφορά εξαγωγέας πετρελαϊκών προϊόντων στην Ευρώπη.

Ο ενεργειακός εκβιασμός ήταν η στρατηγική της Ρωσίας να πιέσει την Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και χρόνια. Την άνοιξη του 2022, η Gazprom διέκοψε εντελώς τις προμήθειες στην Bulgargaz στη Βουλγαρία, την PGNiG στην Πολωνία, τη Gasum στη Φινλανδία, την Gas Terra στην Ολλανδία, καθώς και τη Shell Energy Europe στη Γερμανία και την Orsted στη Δανία. Οι εξαγωγές στη Γερμανία, τη μεγαλύτερη οικονομία της ΕΕ, διακόπηκαν τον Σεπτέμβριο, μετά από εκρήξεις που προκάλεσαν ζημιές στον αγωγό Nord Stream.

Η εισβολή απείλησε τον ενεργειακό εφοδιασμό από τη Ρωσία στην Ευρώπη με τις τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη να εκτινάσσονται πάνω από τα 350 ευρώ/MWh. Οι λογαριασμοί ρεύματος πήραν φωτιά, καίγοντας τους προϋπολογισμούς νοικοκυριών και επιχειρήσεων και αναγκάζοντας τις κυβερνήσεις να δαπανήσουν περί τα 1 τρισ. ευρώ σε επιδοτήσεις ρεύματος και φυσικού αερίου. Οι ενεργειακές δραματικές ανατιμήσεις οδήγησαν στα ύψη και τις τιμές τροφίμων και άλλων βασικών αγαθών. Αυτό έκανε τις ευρωπαϊκές χώρες να επιδιώξουν να διαφοροποιήσουν τις οδούς του ενεργειακού εφοδιασμού τους.

Στις αρχές του 2022, η Ρωσία προμήθευε το 45% των εισαγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ, κερδίζοντας 900 εκατομμύρια δολάρια την ημέρα. Τους δύο πρώτους μήνες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ρωσία κέρδισε 66,5 δισεκατομμύρια δολάρια από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων και η ΕΕ αντιπροσώπευε το 71 τοις εκατό αυτού του εμπορίου. Πλέον η Ε.Ε. έχε περιορίσει δραστικά την εξάρτησή της, ενώ χάρη και στις υψηλές θερμοκρασίες του χειμώνα έχει δει τις τιμές του φυσικού αερίου να μειώνονται σε επίπεδα προ πολέμου, κοντά στα 55 ευρω/MWh.

Αγοράζουμε τα πάντα πιο ακριβά, δανειζόμαστε πιο ακριβά

Η ενεργειακή κρίση πυροδότησε ένα κύμα πληθωρισμού. Ο δείκτης τιμών καταναλωτή εκτινάχθηκε σε ιστορικά υψηλά επίπεδα στη ζώνη του ευρώ και σε υψηλά 40 ετών στις ΗΠΑ. Με την παγκοσμιοποίηση και τη στενή διασύνδεση των παγκόσμιων οικονομικών συστημάτων, οι μη δυτικές αγορές έχουν επίσης δεχθεί ισχυρές πιέσεις. Σύμφωνα με μια μελέτη που κυκλοφόρησε από το Γερμανικό Ινστιτούτο Οικονομικών Επιστημών, ο πόλεμος στην Ουκρανία κόστισε στην παγκόσμια οικονομία «πολύ πάνω από 1,6 τρισεκατομμύρια δολάρια» πέρυσι.

Πέρυσι, οι τιμές καταναλωτή αυξήθηκαν κατά 9,6% στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, μια ομάδα 38 εύπορων χωρών. Ήταν τα υψηλότερα επίπεδα από το 1988. Οι τιμές των σιτηρών κορυφώθηκαν αμέσως μετά την εισβολή, γεγονός που μείωσε την παραγωγή της Ουκρανίας σε καλαμπόκι, σιτάρι και ηλιέλαιο. Έκτοτε έχουν υποχωρήσει, αλλά οι φόβοι για επισιτιστική κρίση επιμένουν.

Η συγκράτηση του πληθωρισμού παραμένει κορυφαία προτεραιότητα των κεντρικών τραπεζών και η μεγαλύτερη ανησυχία μεταξύ των επενδυτών που προετοιμάζονται για περισσότερες αυξήσεις των επιτοκίων. Ήδη έχουμε βιώσει τις πιο επιθετικές αυξήσεις επιτοκίων από τη δεκαετία του 1980 και η νομισματική σύσφιγξη θα έχει συνέχεια. Η ΕΚΤ δεν αποκλείεται να οδηγήσει το βασικό της επιτόκιο ακόμη και στο 4%. Όσο για τις μειώσεις επιτοκίων, αυτές δεν προβλέπεται να έρθουν πριν από το 2024.

Άλλαξε ο ενεργειακός χάρτης

Το εμπάργκο στα ρωσικά καύσιμα έχει ωφελήσει τους παραγωγούς του Αραβικού Κόλπου και τους Αμερικανούς.  Οι ΗΠΑ κατέστησαν μετά τον πόλεμο ο μεγαλύτερος εξαγωγέας LNG παγκοσμίως. Την ώρα που οι ροές ρωσικής ενέργειας προς την Ευρώπη στερεύουν, αυξάνονται εκείνες προς την Κίνα και την Ινδία. Οι δύο μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες είναι μαζί με τις ΗΠΑ οι μεγάλοι ωφελημένοι της κατάστασης που έχει διαμορφωθεί, αφού αγοράζουν το ρωσικό αργό με μεγάλη έκπτωση.

Πώς ο πόλεμος άλλαξε τον ενεργειακό χάρτη – Ίσως για πάντα

Ο ρόλος της Αμερικής και η νεκρανάσταση του ΝΑΤΟ

Οι ΗΠΑ «αγκάλιασαν» τον ρόλο του παγκόσμιου ηγέτη, πρωτοστατώντας στις κυρώσεις και προσφέροντας οικονομική βοήθεια πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Κίεβο.Παράλληλα το ΝΑΤΟ που λίγα χρόνια νωρίτερα είχε χαρακτηριστεί «εγκεφαλικά νεκρό» από τον Εμανουέλ Μακρόν, φαίνεται να έχει αναστηθεί και πλέον είναι έτοιμο να επεκταθεί. Φιναλνδία και Σουηδία περιμένουν στην πόρτα της εισόδου.

Ρωσία και Κίνα έρχονται πιο κοντά από ποτέ

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει εδραιώσει τη συνεργασία των βασικών στρατηγικών αντιπάλων της Δύσης, εμβαθύνοντας την οικονομική εξάρτηση της Μόσχας από το Πεκίνο. Η Κίνα είναι πλέον σημαντικός αγοραστής ρωσικού φυσικού αερίου και πετρελαίου με έκπτωση, καθώς και αγωγός για αγαθά που δεν είναι πλέον άμεσα διαθέσιμα στη Ρωσία λόγω των δυτικών κυρώσεων. Η Κίνα δεν προμηθεύει τη Ρωσία με όπλα, αλλά παρέχει τα λεγόμενα αγαθά διπλής χρήσης με στρατιωτικές εφαρμογές.  Τα βλέμματα όλων είναι πλέον στραμμένα στον Σι Τζινπίνγκ και τις επόμενες κινήσεις του.