Ο συγγραφέας που πολέμησε τη λήθη

«Κανενός η καρδιά δεν αντέχει στο πικρό παιχνίδι της ολοκληρωτικής λήθης», γράφει ο Ογούζ Ατάι στους «Αποσυνάγωγους».

OGUS ATAY
Αποσυνάγωγοι
μτφρ. Νίκη Σταυρίδη
εκδ. Gutenberg, σελ. 974

Κάθε βιβλίο είναι και μια περιπέτεια. Πνευματική, αισθητηριακή, αισθητική, ηθική, μια περιπέτεια που κάποτε παρασέρνει τη σκέψη, κινητοποιεί τα αισθήματα, μεταλλάσσει τη ματιά μας στον κόσμο, μπερδεύει ή ξεδιαλύνει την πραγματικότητα από τη φαντασία. Οι «Αποσυνάγωγοι» του Ογούζ Ατάι είναι η μεγάλη, η απόλυτη περιπέτεια. Τόσο μοναδικό στη γραφή και στην ανάπτυξη, τόσο ξεχωριστό στη διάρθρωση του μεγάλου του όγκου, τόσο λεπτομερειακό στην ανίχνευση του εσωτερικού κόσμου των ηρώων, τόσο απλό στη σύλληψη κι όμως αφήνει ένα καίριο αποτύπωμα στη σκέψη εκείνου που το διαβάζει.

Είναι ένα βιβλίο που στην πατρίδα του θεωρείται πια μεγάλης αξίας, που δυσκολεύτηκε να βρει εκδότη στην αρχή, που έκανε περιορισμένες εκδόσεις μέχρι να βηματίσει στον δρόμο των μεταφράσεων σε άλλες γλώσσες και να αναγνωριστεί από την UNESCO τελικά ως το σημαντικότερο ίσως τουρκικό μυθιστόρημα του 20ού αιώνα. Τι του δίνει τόση αξία;

Είναι η γλώσσα. Εξοδος κινδύνου, λύτρωση κι απελευθέρωση από τον ασφυκτικό κλοιό της παράδοσης που δεν επιτρέπει τον εκπολιτισμό. Τον από επιλογή εκπολιτισμό, όχι τον κίβδηλο, εκβιαστικό και τελικά αναίτιο εκπολιτισμό που δημιουργεί καρικατούρες και καταστρέφει τη γνησιότητα, την ευγένεια, την ενσάρκωσή του σε συμπεριφορές, σκέψεις, στάση ζωής. Ο Ατάι με το πολυπολιτισμικό του πανόραμα, δείχνει τον σεβασμό του σε ό,τι του παραδόθηκε και πρέπει να συντηρηθεί για να μη χαθούν οι ρίζες, οι κοινοί δεσμοί, η κοινωνική, πνευματική, πολιτιστική ζωή του παρελθόντος. Της Ανατολής. Μα στρέφει το βλέμμα στη Δύση. Είναι φανερό ότι οι επιρροές του, η ματιά του, το ζητούμενό του είναι η Δύση. Ως πολιτισμός, ως αξίες, ως τρόπος ζωής.

Ο Ατάι με το πολυπολιτισμικό του πανόραμα, δείχνει τον σεβασμό του σε ό,τι του παραδόθηκε και πρέπει να συντηρηθεί, μα στρέφει το βλέμμα στη Δύση.

Επειτα είναι η μορφή του μυθιστορήματος. Ενα ποίημα 600 στίχων με την ερμηνευτική του προσέγγιση, ένα απίστευτο χειμαρρώδες κείμενο 70 σελίδων, χωρίς κόμμα, τελεία, άλλα σημεία στίξης, διηγήσεις παρόντος και παρελθόντος που συμπλέκονται, ένα δυνατό ορμητικό ρεύμα εσωτερικής, συνειδησιακής τοποθέτησης.

Ο Τουργκούτ Οζμπέν μαθαίνει ότι ο παλιός, ο καλός φίλος της νεότητάς του, ο Σελίμ Ισίκ είναι νεκρός. Εχει αυτοκτονήσει. Ο θάνατος θα τον βάλει σ’ ένα ταξίδι αναζήτησης όλων των πτυχών της ζωής του Σελίμ, σε μια προσπάθεια να εξηγήσει την απόφασή του να χαθεί. Οι σχέσεις του, η πατρική οικογένεια, η επαγγελματική του πορεία, μα πιο πολύ η δαιδαλώδης πορεία του μυαλού του, τα γραπτά του, η ψυχική έκπτωσή του που γέννησε την απελπισία, την απόσυρση, τον χαμό. Ο Τουργκούτ σιγά σιγά, ακολουθώντας τα χνάρια του φίλου του, θα αρχίσει να αποσύρεται και ο ίδιος. Από τη νόρμα της καθημερινότητάς του, τη γυναίκα του, τα παιδιά του, τη μέχρι τότε ζωή του.

Ολόκληρη η δυτική λογοτεχνία παρελαύνει σ’ αυτό το βιβλίο και ο συγγραφέας που είναι φανερό πως μεγάλωσε μέσα της, συντηρεί και ορθώνει αντιστάσεις απέναντί της. Δεν απαρνιέται το παρελθόν, επιστρατεύει σάτιρα και ειρωνεία, γίνεται ριζοσπαστικός και αξιώνει αποδοχή και συμπερίληψη.

Εμφανίζεται αποσυνάγωγος και ο ίδιος για να μας μεταφέρει ατόφιο τον κόσμο των αποσυνάγωγων. Οσοι εξοστρακίστηκαν από την κοινωνική ζωή όχι ως απόβλητοι, αντικοινωνικοί, αλλοτριωμένοι, μα όσοι επέλεξαν να μείνουν μονήρεις για να συντηρήσουν την εκλεκτική πνευματική τους συγγένεια.

Χωρίς οίηση και εγωισμό να διατηρήσουν το δικαίωμα να αρθρώνουν τον δικό τους διαφορετικό και μοναδικό λόγο, την ελεύθερη σκέψη, την αξίωση να μην είναι όμοιοι, ακριβή αντίγραφα ο ένας του άλλου, σε μια κοινωνία που δεν αποδέχεται να είναι κανείς ο εαυτός του. Κι όχι μόνο να είναι ο εαυτός του μα και να συντηρεί για τον ίδιο και μόνον ό,τι δεν θέλει να αποκαλύψει, ό,τι θέλει να μείνει κρυφό, αυτό το μικρό εσωτερικό του κουκούτσι που δεν το φανερώνει και αποτελεί οδυνηρό μα και κινητήριο εσωτερικό μοχλό.

Ατμόσφαιρα του περιθωρίου

«Κανείς δεν έχει τη δύναμη να πέσει τελείως στη λήθη. Θέλει δε θέλει μένει, είτε σε δυο αράδες γραμμένες σ’ έναν τοίχο, είτε σε μια ξέθωρη φωτογραφία μέσα σ’ ένα λεύκωμα, είτε σαν μια μισοσβησμένη οπτασία μέσα σε κάποια μνήμη. Κανενός η καρδιά δεν αντέχει στο πικρό παιχνίδι της ολοκληρωτικής λήθης».

Ο Ογούζ Ατάι, φεύγοντας πολύ νωρίς, μόλις στα 43 του χρόνια, διάλεξε να πολεμήσει τη λήθη και να τον θυμόμαστε για τούτο το θυελλώδες βιβλίο, με τους ήρωες και την ατμόσφαιρα του περιθωρίου, χωρίς ο ίδιος να γίνεται αποσυνάγωγος της γραφής και της αφήγησης, ακριβώς το αντίθετο μάλιστα, ξορκίζοντας δαίμονες κι αναζητώντας Θεό.

Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr