Ο νομικός λαβύρινθος, εχθρός για value for money δημόσιες συμβάσεις

Η κατάθεση ενστάσεων, ασφαλιστικών μέτρων, προσφυγών και αιτήσεων ακύρωσης κατά των αποφάσεων του Δημοσίου μπορεί να βαλτώσει ένα διαγωνισμό για πάνω από διπλάσιο χρονικό διάστημα απ’ όσο θα είχε ολοκληρωθεί το έργο που είχε προκηρυχθεί. [REUTERS]

Τον Αύγουστο του 2016 η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ένιωθε ιδιαίτερη ικανοποίηση. Ηταν το καλοκαίρι που εκδόθηκε ο Ν.4412/16 ενσωματώνοντας υπάρχουσες ευρωπαϊκές οδηγίες. Στόχος του νόμου ήταν «…ένα πλέγμα σημαντικών καινοτομικών ρυθμίσεων, με σκοπό την εξυγίανση και τη βελτίωση του συστήματος δημοσίων συμβάσεων, την απλοποίηση και επιτάχυνση των διαδικασιών, την αύξηση της αποδοτικότητας των δημοσίων πόρων, την ενίσχυση του ανταγωνισμού και τη συμμετοχή των μικρομεσαίων επιχειρήσεων…» (βλ. πρακτικά της Βουλής 8ου/2016). Η αυταρέσκεια της «μεταρρύθμισης» χρειάστηκε πάνω από 400 άκαρπες τροποποιήσεις και βελτιώσεις ώστε να οδηγηθούμε στην έκδοση του Ν.4782/21 μόλις πέντε χρόνια μετά, ο οποίος τιτλοφορείται με τον ανακουφιστικό τίτλο «Εκσυγχρονισμός, απλοποίηση και αναμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου των δημοσίων συμβάσεων…» και ο οποίος «…επιφέρει μια σειρά από δραστικές βελτιώσεις στο θεσμικό πλαίσιο αυτό, μια σειρά από πραγματικές τομές που μπορούν να αντιμετωπίσουν μεγάλες καθυστερήσεις στα έργα, στρεβλώσεις σε σχέση με το κόστος, με τις τιμές που επικρατούν στις δημόσιες συμβάσεις που οδηγούν τελικά βέβαια σε κατασπατάληση του προγράμματος των δημοσίων επενδύσεων…» (βλ. πρακτικά της Βουλής 2ου/2021). Νομοθετούσα κυβέρνηση πλέον ήταν αυτή της Ν.Δ. και όπως γίνεται φανερό τα αισθήματα της «μεταρρύθμισης» παραμένουν περίπου τα ίδια, ενώ έχουν απλώς μετατοπισθεί σε άλλη πτέρυγα της Βουλής.

Στην πράξη, ο αμετάβλητος ιστορικά φιλόδοξος στόχος του νομοθέτη παρέμεινε καλογραμμένο κείμενο αιτιολογικών εκθέσεων και ηχηρών τοποθετήσεων των αγορητών στη Βουλή, καθώς η ανάγκη να διατίθενται ευέλικτα και απλά μέσα, τα οποία να επιτρέπουν στις δημόσιες αρχές να συνάπτουν διαφανείς και ανταγωνιστικές συμβάσεις με έναν εύκολο, γρήγορο και κατανοητό τρόπο, ώστε οι αγορές να πραγματοποιούνται στην καλύτερη σχέση ποιότητας προς τιμή, φαίνεται να μην έχει επιτευχθεί.

Πώς και με ποια κριτήρια κατακυρώνεται ένας δημόσιος διαγωνισμός; Ποιες διαγωνιστικές διαδικασίες προβλέπονται; Πότε δεν προβλέπονται; Τι γίνεται όταν ανακύπτει μια απρόβλεπτη περίσταση; Ποια είναι τα δικαιώματα των υποψηφίων αναδόχων; Γιατί καθυστερεί η τελική ανάθεση μιας δημόσιας σύμβασης; Τι σημαίνει προαίρεση και τι εκτιμώμενη αξία; Ποιοι απαγορεύεται να ορίζονται μέλη των επιτροπών που θα διενεργήσουν ένα διαγωνισμό και θα παραλάβουν ένα έργο; Πώς και γιατί αυξάνονται οι τιμές κατά τη διάρκεια εκτέλεσης μιας σύμβασης; Γιατί τροποποιούνται συνεχώς οι δημόσιες συμβάσεις; Τι είναι η ΕΑΑΔΗΣΥ, η ΑΕΠΠ, το ΕΣΥΔΗΣ, το ΚΗΜΔΗΣ, το ΕλλΣυν, η ΕΔΕΛ, το CPV, το ΤΕΥΔ και το ΕΕΕΣ;

Συνεχίζετε ακόμα να διαβάζετε ή ανοίξατε την τηλεόραση να ενημερωθείτε για τη μοιραία σύμβαση; Οσο οι νόμοι καταλήγουν να είναι εκτενή, δυσνόητα κείμενα από τον μέσο πολίτη και δύσχρηστοι από τους εφαρμοστές τους, τόσο θα μοιάζουν σαν αχανείς και περίπλοκοι λαβύρινθοι αναπαράγοντας παθογένειες που οδηγούν σε καθυστερήσεις, ακυρώσεις διαγωνισμών, υπερκοστολογήσεις και άλλα γνώριμα φαινόμενα.

Εμπλεκόμενοι στις σήραγγες του νομικού λαβυρίνθου συναντιόμαστε αβοήθητοι δημόσιοι υπάλληλοι που επιφορτίζονται με τη διαδικασία των διαγωνισμών, διοικήσεις δημοσίων οργανισμών που αντιλαμβανόμενες και πιεζόμενες από τις ασφυκτικές ανάγκες των φορέων τους νιώθουν εγκλωβισμένες σε ακατανόητες γραφειοκρατικές διαδικασίες, υποψήφιοι ανάδοχοι που επιδιώκουν άλλοτε την επιτάχυνση και άλλοτε την καθυστέρηση κατακύρωσης ενός διαγωνισμού ή και την εκτέλεση μιας δημόσιας σύμβασης, δικηγόροι που στηριζόμαστε στο γράμμα του νόμου εκμεταλλευόμενοι την ασάφεια και την πολυπλοκότητα των σχετικών διατάξεων, δικαστές που παλεύουν να ερμηνεύσουν το δήθεν «απλοποιημένο» νομοθετικό πλαίσιο, χωρίς να αποφεύγουν και την έκδοση αντιφατικών αποφάσεων, ανεξάρτητες αρχές που εκδίδουν πολυσέλιδες και πυκνογραμμένες οδηγίες εφαρμογής του νόμου και τέλος πολίτες-χρήστες που αναμένουν και δικαίως προσδοκούν να απολαύσουν άμεσα ή έμμεσα το προϊόν της δημόσιας σύμβασης και για το οποίο έχουν ήδη καταβάλει το οικονομικό μερίδιό τους.

Στην τελευταία έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου διαπιστώθηκε η χορήγηση παρατάσεων στα 2/3 του συνόλου των έργων, ενώ η εκτέλεση των έργων αυτών διήρκεσε κατά μέσον όρο 2,5 φορές περισσότερο απ’ όσο είχε αρχικά εκτιμηθεί. Από τον ίδιο έλεγχο προέκυψε η τάση των δημοσίων φορέων κατά κανόνα να επιδεικνύουν μεγάλη ανοχή στους αναδόχους σε περίπτωση καθυστερήσεων, προκειμένου να αποφύγουν τη διοικητική επιβάρυνση και τις περαιτέρω καθυστερήσεις που θα συνεπαγόταν η σύγκρουση με αυτούς.

Η κατάθεση ενστάσεων, ασφαλιστικών μέτρων, προσφυγών και αιτήσεων ακύρωσης κατά των αποφάσεων του Δημοσίου μπορεί να βαλτώσει ένα διαγωνισμό για πάνω από διπλάσιο χρονικό διάστημα απ’ όσο θα είχε ολοκληρωθεί το έργο που είχε προκηρυχθεί.

Ο δρόμος για μια value for money δημόσια σύμβαση απαιτεί την υιοθέτηση fast track διαδικασιών με δραστική περικοπή του διοικητικού φόρτου, χωρίς βέβαια να εγκαταλείπεται μια σκληρή εποπτεία και παρακολούθηση. Ενας τέτοιος έλεγχος όμως οφείλει να μη διαδραματίζει εχθρικό ρόλο και να μην εμποδίζει αφενός το κράτος να παίρνει το δυνατόν καλύτερο με όσο το δυνατόν καλύτερη τιμή και αφετέρου την αγορά να εμπεδώσει ότι ο αγοραστής είναι αξιόπιστος και φερέγγυος.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η κοινή γνώμη καλείται να αποδώσει ευθύνες και να εξαγάγει συμπεράσματα για κάτι που δεν γνωρίζει και αποσπασματικά πληροφορείται όταν τα φώτα της δημοσιότητας επιχειρούν να αναδείξουν με αφορμή τραγικά γεγονότα. Η ομίχλη των νομικών διατάξεων θολώνει την κοινωνική απαίτηση για ταχύτητα, αποτελεσματικότητα, διαύγεια και διαφάνεια στις δημόσιες συμβάσεις. Οσο οι διαδικασίες παραμένουν περίπλοκες και δαιδαλώδεις τόσο η σφαίρα ευθύνης θα διαχέεται σαν τη νυχτερινή πάχνη της πρόσφατης τραγωδίας. Ομως μέσα στον νομικό λαβύρινθο δεν είμαστε μόνοι, μας έχει μπει και ο Μινώταυρος!

* Ο κ. Γιώργος Π. Κουντούρης είναι δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω www.koudourislaw.gr.