Ο νέος «πόλεμος» στην Ευρώπη είναι για το φαγητό: Μία ολόκληρη γενιά «θύμα» των εκρηκτικών ανατιμήσεων

Ο πόλεμος στην Ουκρανία μαίνεται, χωρίς το τέλος να διαφαίνεται στον ορίζοντα, ο ΟΠΕΚ+ αιφνιδιάζει τις αγορές με νέα μείωση της παραγωγής του και οι αρμόδιοι για τη χάραξη της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής είναι σε κατάσταση νευρικής κρίσης. Πώς μάχεσαι ενάντια σε έναν καλπάζοντα πληθωρισμό, όταν κάθε φορά που σβήνεις μία φωτιά, ανάβουν νέες; Αυτό το ερώτημα προσπαθούν να απαντήσουν κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες, την ώρα που η χειρότερη κρίση κόστους ζωής εδώ και μία γενιά ταλανίζει την Ευρώπη. Και ενώ διαφαίνονται ανά  καιρούς κάποιες αχτίδες αισιοδοξίας, έρχονται στο προσκήνιο νέοι παράγοντες ανατροπής. Οι ανατιμήσεις ήρθαν για να μείνουν και εκεί που «καίνε» περισσότερο είναι στα πιο βασικό αγαθό: το φαγητό.

Το αυξημένο κόστος των τροφίμων είναι το νέο πεδίο μάχης των Ευρωπαίων, σχολιάζει το Bloomberg, τονίζοντας ότι πρόκειται για έναν παράγοντα που θα μπορούσε να προκαλέσει όχι μόνο πρόσθετους πονοκεφάλους στα οικονομικά επιτελεία, αλλά τελικά εντεινόμενη κοινωνική δυσφορία και πολιτική αναταραχή.

Σε ορισμένα μέρη της ευρωζώνης, οι τιμές των τροφίμων αυξάνονται με ρυθμό που δεν είχε παρατηρηθεί μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως επισημαίνει στο Bloomberg η οικονομολόγος του Ομίλου Rabobank, Maartje Wijffelaars. Τα στοιχεία της περασμένης εβδομάδας έδειξαν ότι ο πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ υποχώρησε στο 6,9% τον Μάρτιο. Στη Γαλλία επιβραδύνθηκε στο 6,6%. Όμως οι ανατιμήσεις στα τρόφιμα και στις δύο περιπτώσεις ήταν στο +16%. Στη Γερμανία η εικόνα είναι ακόμη πιο ζοφερή. Ο πληθωρισμός επιταχύνθηκε, με τις τιμές των τροφίμων να «τρέχουν» με ρυθμό άνω του 20%.

Μειώσεις φόρων, ανώτατα όρια τιμών, αυστηρότερος έλεγχος. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις επιστρατεύουν μέτρα που συνήθως συναντά κανείς σε οικονομίες χαμηλού είσοδήματος εκτός της γηραιάς ηπείρου. Η Πορτογαλία κατήργησε τους φόρους στα είδη πρώτης ανάγκης, ενώ η Γαλλία ανάγκασε τα σούπερ μάρκετ να χτυπήσουν τα περιθώρια κέρδους και η Σουηδία ενίσχυσε τους ελέγχους.

«Δεν περιμένει κανείς να δει κάτι τέτοιο να συμβαίνει σε ένα μέρος όπως η Ευρώπη, αλλά με τις τιμές των τροφίμων να αυξάνονται κατά 15-20%, και για ορισμένα τρόφιμα ακόμη περισσότερο, οι κυβερνήσεις γίνονται όλο και πιο νευρικές», εξήγησε στο Bloomberg ο Angel Talavera, επικεφαλής ευρωπαϊκών οικονομικών στην Oxford Economics. «Ο πληθωρισμός των τροφίμων είναι πραγματικά επιζήμιος και ειδικά με κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις να έρχονται μπροστά μας, αυτό εξοργίζει πραγματικά τους ανθρώπους».

Η αντιμετώπιση του πληθωρισμού των τροφίμων είναι πιο περίπλοκη από τις παρεμβάσεις στις πιο ρυθμιζόμενες αγορές ενέργειας. Πολλοί είναι οι παράγοντες εκείνοι που οδηγούν υψηλότερα τις τιμές, από τις ξηρασίες και διαταραχές της ροής του εμπορίου μέχρι το κόστος των λιπασμάτων και τις ασθένειες όπως η γρίπη των πτηνών. Ωστόσο το υψηλότερο κόστος ενέργειας και εργασίας έρχεται να δώσει το τελειωτικό χτύπημα στους παραγωγούς και τους καλλιεργητές τροφίμων.

Μηδενικός ΦΠΑ στο καλάθι πρώτης ανάγκης

Ενώ η παρέμβαση μέχρι στιγμής είναι μικρή σε σύγκριση με τα τεράστιας κλίμακας μέτρα ενεργειακής στήριξης, είναι σαφές πως πρόκειται για μία πηγή αυξανόμενου άγχους. Η Πορτογαλία, όπου οι τιμές των τροφίμων κάνουν σταθερά άλμα άνω του 20%, θα μειώσει προσωρινά τον ΦΠΑ στο μηδέν σε ένα καλάθι βασικών ειδών διατροφής. Είναι η τελευταία χώρα που έλαβε τέτοια μέτρα μετά από χώρες όπως η Πολωνία και η Ισπανία. Τα φορολογικά μέτρα κάλυψαν βασικά προϊόντα όπως το ψωμί και το ελαιόλαδο. Αλλά δεν ήταν αρκετά για να ανακόψουν την αμείλικτη άνοδο των τιμών.

Αυτό ασκεί πίεση στον πρωθυπουργό Πέδρο Σάντσες, ο οποίος βρίσκεται αντιμέτωπος με εκλογές μέχρι το τέλος του έτους, να κάνει περισσότερα. Ο μικρότερος εταίρος του στο συνασπισμό, το ακροαριστερό κόμμα Unidas Podemos, ζήτησε ανώτατο όριο στις τιμές των τροφίμων και έκπτωση 14% σε 20 βασικά είδη.

Η Πολωνία σχεδιάζει να διατηρήσει τον μηδενικό φόρο τροφίμων σε ισχύ μέχρι το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους και ενδέχεται να τον παρατείνει περαιτέρω. Η κυβέρνηση της Ιταλίας εξετάζει φόρους σε βασικά προϊόντα όπως ζυμαρικά, ψωμί και γάλα.

Αμφιλεγόμενα ανώτατα όρια

Τα ανώτατα όρια τιμών των τροφίμων είναι μια επιθετική παρέμβαση που πολλές κυβερνήσεις δεν επιθυμούν να εφαρμόσουν και υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να αποτύχουν, αν η Ουγγαρία είναι κάποιος οδηγός. Εισήγαγε ανώτατα όρια στις αρχές του 2022, αλλά ο πληθωρισμός των τιμών των τροφίμων έχει επιταχυνθεί έκτοτε σε σχεδόν 50%.

Το ανώτατο όριο σήμαινε ότι οι λιανοπωλητές έπρεπε να πουλήσουν ορισμένα αγαθά με ζημία, αλλά για να αποζημιώσουν αύξησαν τις τιμές σε άλλα προϊόντα. Σε μια αναδρομή στο κομμουνιστικό παρελθόν του έθνους, οι έμποροι λιανικής έβαλαν δελτίο σε τρόφιμα, όπως οι πατάτες ενόψει των Χριστουγέννων, δημιουργώντας ελλείψεις στους καταναλωτές.

Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επέκρινε τον περασμένο μήνα τέτοιου είδους μέτρα, υποστηρίζοντας ότι η στοχευμένη στήριξη είναι ο «πιο οικονομικά αποδοτικός τρόπος για να μετριαστεί το βάρος στα ευάλωτα νοικοκυριά».

Για πολλές κυβερνήσεις, η πρόκληση είναι να βρουν πώς να προστατεύουν τους καταναλωτές χωρίς να στρεβλώνουν τις αγορές.

Στη Γαλλία, όπου το αυξανόμενο κόστος των τροφίμων βοήθησε τον πληθωρισμό σε ρεκόρ της ευρωζώνης τον Φεβρουάριο, ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν δέχεται πρόσθετη πίεση από μαζικές διαδηλώσεις κατά των μεταρρυθμίσεων του συνταξιοδοτικού συστήματος.

Η κυβέρνησή του έχει διαπραγματευτεί μια συμφωνία με τα σούπερ μάρκετ που τους επιτρέπει να παρουσιάζουν ευκαιρίες με ένα επίσημο αυτοκόλλητο στα χρώματα της εθνικής σημαίας σε βασικά είδη σε μειωμένες τιμές. Εκτιμά ότι οι εταιρείες θα υποστούν περιθώριο κέρδους ύψους αρκετών εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ σε διάστημα τριών μηνών.

Η σοσιαλιστική κυβέρνηση της Πορτογαλίας συνεργάζεται επίσης με λιανοπωλητές και παραγωγούς τροφίμων για να προσπαθήσει να μειώσει τις τιμές. Η Modelo Continente, η μεγαλύτερη αλυσίδα σούπερ μάρκετ της χώρας, δήλωσε ότι είναι πρόθυμη να δεχτεί χαμηλότερα περιθώρια κέρδους για να απορροφήσει κάποιες από τις αυξήσεις που ανάγκασαν τους πελάτες να περικόψουν τις δαπάνες τους.

Αυστηρότερη εποπτεία

Με τους καταναλωτές να πιέζονται και πολλές επιχειρήσεις να απολαμβάνουν υγιή κέρδη, υπάρχουν κατηγορίες ότι ο πόνος του πληθωρισμού πέφτει στους αγοραστές. Οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ στην Πορτογαλία έχουν γίνει στόχος ελέγχων και η Ισπανία έχει ξεκινήσει μηνιαίες συναντήσεις με καταστήματα, εταιρείες μεταφορών και παραγωγούς τροφίμων για να βεβαιωθεί ότι οι μειώσεις φόρων μεταφράζονται πράγματι σε χαμηλότερες τιμές για τους καταναλωτές. Αντιμέτωπες με αυξημένους ελέγχους σε σούπερ μάρκετ και αλυσίδες τροφίμων και στη Σουηδία.

Τα επίσημα στοιχεία έδειξαν ότι οι τιμές των τροφίμων αυξάνονται με τον ταχύτερο ρυθμό από τις αρχές της δεκαετίας του 1950. Αυτό προκάλεσε εκκλήσεις για ανώτατα όρια τιμών και οι τρεις μεγαλύτεροι λιανοπωλητές τροφίμων κλήθηκαν από τον υπουργό Οικονομικών της χώρας να δώσουν εξηγήσεις. Με σχεδόν το 90% του σουηδικού κλάδου σούπερ μάρκετ να κυριαρχείται από μόλις τρεις αλυσίδες, η κυβέρνηση θέλει να ενισχύσει την Επιτροπή Ανταγωνισμού. Η Νορβηγία κάνει παρόμοιες κινήσεις και είπε ότι η αρμόδια εποπτική αρχή θα έχει «μεγαλύτερη δύναμη» για να παρέμβει «νωρίτερα και ευρύτερα όπου βλέπουν προβλήματα ανταγωνισμού».