Ο καμβάς της αθωνικής ιερότητας

Στη σύνθεση της Χερσονήσου, ο Μάρκος Καμπάνης βάζει την προσωπική εικαστική του σφραγίδα στα πρότυπα εικονογράφησης όψεων του Αγίου Ορους φιλοτεχνημένων κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα.

Μεγάλη τιµή για τον Μάρκο Καμπάνη, έναν σύγχρονο καλλιτέχνη, να αφήνει το δικό του προσωπικό ζωγραφικό αποτύπωμα στο Aγιον Ορος, πλάι σε μνημειώδη έργα σπουδαίων δημιουργών της βυζαντινής τέχνης. Μια τοιχογραφία 30 τ.μ. στην κεντρική είσοδο της Ι.Μ. Βατοπαιδίου φέρει την υπογραφή του, ενώ μια σειρά μεγάλων έργων του κοσμούν τις κεντρικές αίθουσες του κτιρίου που στεγάζει την πολιτική διοίκηση της αγιορείτικης πολιτείας στις Καρυές.

Βρίσκουμε τον καλλιτέχνη στην πιο παραγωγική του περίοδο. Μόλις έχει ολοκληρώσει τον τοιχογραφικό διάκοσμο στο Βατοπαιδινό μοναστήρι και ετοιμάζεται πυρετωδώς για δύο μεγάλες εκθέσεις: μια αναδρομική στους χώρους της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο τέλος του 2023 και μια δεύτερη στο Μουσείο Μπενάκη το 2024 με νέα έργα που βασίζονται στην Οδύσσεια του Ομήρου. Τα μελλοντικά του σχέδια μακραίνουν τη λίστα των ατομικών και συλλογικών εκθέσεων, ωστόσο μερικά από τα πλέον θαυμαστά του έργα θα παραμείνουν για πάντα εκτεθειμένα στην πλούσια πινακοθήκη της Αθωνικής Πολιτείας.

Είναι η δεύτερη αγιορείτικη μονή –μετά τη Σιμωνόπετρα– που αναθέτει σε κοσμικό ζωγράφο να αναπτύξει, εντός Αγίου Ορους, σε έργο μεγάλης κλίμακας τη δική του εικαστική γλώσσα, απελευθερωμένη από τους περιορισμούς της κλασικής παραδοσιακής εικονογραφίας. Επιθυμία της Ι.Μ. Βατοπαιδίου, εξαρχής, ήταν να υπάρχει σε εικαστική μορφή μια εισαγωγή στην ιστορία της μονής, ένα είδος οπτικής ξενάγησης για τον προσκυνητή. Οι πανοραμικές προσεγγίσεις του χιλιόχρονου αγιορείτικου τοπίου που επέλεξε τελικά ο ζωγράφος είναι μπολιασμένες από τη βυζαντινή παράδοση, τη σπουδή του στο έργο του Παπαλουκά, την καλλιτεχνική ευαισθησία από την πολύχρονη συνάφειά του με τον μυστικό κόσμο του Αθω, αλλά και από τη δυτική ευρωπαϊκή τέχνη που αφομοίωσε κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο St Martin’s School of Art του Λονδίνου.

Η κεντρική παράσταση στο Βατοπαίδι απεικονίζει το σύνολο του μοναστικού συγκροτήματος, τα κελιά και τα εξαρτήματα της μονής (ναοί, κτίσματα, αποθήκες κ.ά.) στον Αθω. Σε άλλες συνθέσεις αναπτύσσεται η ιστορία των μοναστικών εξαρτημάτων, τα μετόχια που κατέχει σήμερα ή που είχε το μοναστήρι κατά το παρελθόν, στον ελλαδικό χώρο, στα Βαλκάνια αλλά και στη Ρουμανία όπου κάποτε η παρουσία της Μονής Βατοπαιδίου ήταν έντονη.

Η ιστόρηση της εισόδου ξεκίνησε το 2013 και ολοκληρώθηκε σταδιακά πέρυσι με μια απεικόνιση της λιτανείας της εικόνας της Παναγίας που τελείται στη μονή κάθε χρόνο. Στο διάστημα αυτό ο Μάρκος Καμπάνης δούλευε κατευθείαν πάνω στους τοίχους ανεβασμένος σε σκαλωσιές – μια επίπονη χειρωνακτική άσκηση αλλά κατά την εκτίμησή του, δίνει στο αποτέλεσμα μεγαλύτερη αυθεντικότητα και ζωγραφική ποιότητα.

Το πινέλο του σαν «ζωγραφικό drone» απαθανατίζει το μεγαλείο του αγιορείτικου τοπίου, που μας καλεί σε μια νοερή διαδρομή στον τόπο, στον χρόνο.

Στις συνθέσεις του, γήινα χρώματα (υδρυάλου) εξαϋλώνουν το τοπίο, κτιστό και άκτιστο, με τη λιτότητα και την εκφραστικότητα της γραφής του –αυτό που χαρακτηρίζει εξάλλου το σύνολο της δουλειάς του– με μια τεχνοτροπία ιδιαίτερα προσωπική, βασισμένη στα αισθητικά πρότυπα της βυζαντινής αλλά και της λαϊκής ζωγραφικής μεταπλασμένα στο σύγχρονο εικαστικό του ιδίωμα. Ο Καμπάνης, αντλώντας τα στοιχεία από αρχιτεκτονικά σχέδια και φωτογραφικές πηγές, αποτυπώνει τα κτίσματα με τρόπο ρεαλιστικό, ταυτοχρόνως έντονα διακοσμητικό. Το τοπίο λειτουργεί ως «χάρτης» με μια αφαιρετική προσέγγιση και μια ελευθερία κινήσεων που του δίνει τη δυνατότητα να ενσωματώσει αγιογραφικά στοιχεία.

Την ίδια τεχνοτροπία ακολούθησε ο Μάρκος Καμπάνης και στα έργα (ακρυλικό σε ξύλο) που φιλοτέχνησε με την ευγενική χορηγία του Αθανάσιου Μαρτίνου, για το νέο κτίριο της πολιτικής διοίκησης του Αγίου Ορους. Στη σύνθεση της Χερσονήσου ο ζωγράφος βάζει την προσωπική εικαστική του σφραγίδα στα πρότυπα εικονογράφησης όψεων του Αγίου Ορους φιλοτεχνημένες κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, είτε σε εικόνες είτε σε μορφή τοιχογραφιών, λιθογραφιών ή χαρακτικών.

Στο δεύτερο έργο της διοίκησης, χαρτογραφεί εικαστικά την πρωτεύουσα της Μοναστικής Πολιτείας σε μια πανοραμική αφαιρετική σύνθεση. Σε τρίπτυχο έργο αναπτύσσεται η τοπιογραφία των Καρυών με τις αντιπροσωπείες δηλαδή των καθιδρυμάτων της Αθωνικής Πολιτείας, συμβολίζοντας τις διοικητικές αρμοδιότητες που ασκούνται στον χώρο για το Αγιον Ορος.

Εργο παρόμοιας αντίληψης είχε προηγηθεί στην Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας όπου ο Μάρκος Καμπάνης είχε φιλοτεχνήσει το 1996 μια τοπογραφία που διακοσμεί τις ξύλινες οροφές του συνακτικού και άλλων χώρων της μονής.

Κοιτώ τις ζωγραφικές του συνθέσεις –σε φωτογραφίες βέβαια– και «ίπταμαι» πάνω από τη Χερσόνησο του Αθω, πάνω από τις Καρυές, πάνω από την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου. «Περιηγούμαι» την Αθωνική Πολιτεία διά ξηράς και θαλάσσης στις μονές και τις σκήτες, στα στενά της αγιορείτικης πρωτεύουσας ανάμεσα στα είκοσι κονάκια των μονών, στα ενδότερα του Βατοπαιδινού συγκροτήματος. Το πινέλο του σαν «ζωγραφικό drone» απαθανατίζει το μεγαλείο του αγιορείτικου τοπίου που μας καλεί σε μια νοερή διαδρομή στον τόπο, στον χρόνο. Μια διαδρομή που ανοίγει ταυτόχρονα όλα τα μονοπάτια της καλλιτεχνικής γραφής του Μάρκου Καμπάνη, από την πρώτη του ατομική έκθεση το 1979 στην Αθήνα έως σήμερα. Εργα λιτά, βαθιά πνευματικά μας εισάγουν στον ιερό τόπο και μας αντιπροτείνουν, όπως έγραφε ο Νίκος Βατόπουλος στον κατάλογο παλαιότερης δουλειάς του Καμπάνη, «τη θεία απλότητα του Κάλλους και της Αρμονίας. Είναι µια ψιθυριστή προσευχή».