Ο Ελληνας που δώρισε 600 εκατ. στην Παιδεία

«Η γυναίκα µου κι εγώ υποστηρίζουμε φοιτητές, έτσι ώστε να μπορούν να σπουδάζουν χωρίς να είναι δέσμιοι δανείων και να κάνουν βήματα στην καριέρα τους χωρίς να αποτελεί το οικονομικό το βασικό κριτήριο των επιλογών τους». Το όραμά του για τους επιστήμονες της επόμενης γενιάς μοιράστηκε με την «Κ» ο 93χρονος Ελληνοαμερικανός, δρ Ρόι Βαγέλος, εμβληματική προσωπικότητα στον χώρο της φαρμακοβιομηχανίας, ο οποίος προχώρησε σε μια ακόμη δωρεά προς το Πανεπιστήμιο Κολούμπια ύψους 175 εκατομμυρίων δολαρίων, με στόχο τη στήριξη των ιατρών που βρίσκονται στα πρώτα βήματα της καριέρας τους, όπως και των υποψηφίων διδακτόρων. Η εν λόγω γενναιόδωρη χορηγία του ζεύγους Ρόι και Ντιάνα Βαγέλος δεν είναι η πρώτη στο Columbia, εξ ου και η Ιατρική σχολή φέρει το όνομά τους – Vagelos College of Physicians and Surgeons.

Γεννημένος στις ΗΠΑ από Ελληνες μετανάστες, ο Ρόι ή Πίνδαρος, όπως είναι βαπτισμένος, μεγάλωσε έχοντας ως κειμήλιο το πτυχίο του φυσικού παππού του από το ΕΚΠΑ. «Πέθανε πολύ νέος και τα παιδιά του μετανάστευσαν στις ΗΠΑ, χωρίς να έχουν καταφέρει να σπουδάσουν». Στην οικογένεια Βαγέλος τα αρχαιοπρεπή ονόματα ήταν ο κανόνας. «Ο πατέρας μου λεγόταν Ηρόδοτος και οι δυο μου θείοι Ομηρος και Θουκυδίδης». Οι Βαγέλος δραστηριοποιούνται στην εστίαση και ο πατέρας του Ηρόδοτος ασχολείται με την πώληση γλυκών και παγωτών. «Αργότερα άνοιξε ένα εστιατόριο στο Νιου Τζέρσεϊ, όπου τον βοηθούσαμε όλοι». Θαμώνες εκεί είναι πολλά υψηλόβαθμα στελέχη της Merck. Ο νεαρός Ρόι, όταν καθαρίζει τα τραπέζια τους και συζητάει μαζί τους για τον καιρό, δεν μπορεί ούτε καν να φανταστεί ότι κάποτε θα γίνει ο εκτελεστικός διευθυντής της Merck. «Οταν ετοιμαζόμουν να κάνω αιτήσεις στο πανεπιστήμιο, αυτούς τους πελάτες μας συμβουλεύτηκα», διηγείται μέσω zoom στην «Κ».

Ο Ρόι ξεκινάει σπουδάζοντας Χημεία, αλλά το ενδιαφέρον του γρήγορα μετατοπίζεται στην Ιατρική και τη Βιοχημεία. «Προσωπικά δεν είχα δυσκολία να σπουδάσω, γιατί ήμουν καλός μαθητής και έλαβα εξαρχής υποτροφία», σημειώνει. «Γνωρίζω, όμως, ότι αυτό δεν ισχύει για όλα τα παιδιά που έχουν ακαδημαϊκές βλέψεις». Εκτιμάται ότι το 50% των φοιτητών στις ΗΠΑ έχουν λάβει κάποια μορφή δανεισμού. Τα δίδακτρα για προπτυχιακές σπουδές κυμαίνονται στα πολιτειακά πανεπιστήμια από 30.000 έως 35.000 δολάρια και στα ιδιωτικά πανεπιστήμια από 45.000 έως 55.000 δολάρια, ενώ για μεταπτυχιακές σπουδές το κόστος ανεβαίνει κι άλλο.

Η γνωριμία και ο γάμος

Ως έφηβος καθάριζε στο εστιατόριο του πατέρα του τα τραπέζια των στελεχών της εταιρείας που έφθασε μετά να διοικεί.

Στο Κολούμπια ο Ρόι γνωρίζει τη μέλλουσα γυναίκα του, Ντιάνα, ελληνικής επίσης καταγωγής, φοιτήτρια τότε στο Κολέγιο Μπάρναρντ. «Παντρευτήκαμε το 1955, θα το είχαμε πράξει νωρίτερα αλλά δεν το επέτρεπαν τα οικονομικά μας». Χάρη σε έναν πρώτο καλό μισθό της Ντιάνας, οι δύο νέοι τελικά ενώνουν τις ζωές τους σε ένα μικρό ισόγειο διαμέρισμα.

Ο Ρόι ξεκινάει να δουλεύει στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης, γίνεται ερευνητής στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (ΝIH) και εν συνεχεία πρόεδρος στο Τμήμα Βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις, προτού αναλάβει υψηλόβαθμο στέλεχος στη Merck. Στη θητεία του η φαρμακοβιομηχανία θα κυκλοφορήσει κορυφαία σκευάσματα για τη χοληστερίνη και την πίεση, θα παραγάγει νέα αντιβιοτικά και εμβόλια. «Αποχώρησα από τη θέση του εκτελεστικού διευθυντή, που κατείχα για δέκα χρόνια, λόγω συνταξιοδότησης», λέει ο δρ Βαγέλος, που παραμένει ενεργός ως πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της Regeneron.

«Επέλεγα τις δουλειές που κέντριζαν το ενδιαφέρον μου, όχι εκείνες που θα μου έφερναν τις καλύτερες απολαβές. Αυτή την “πολυτέλεια” θα ήθελα να έχουν και οι σύγχρονοι επιστήμονες», υποστηρίζει. Πολύ μεγάλος αριθμός φοιτητών σήμερα τελειώνει τις σπουδές του «έχοντας ήδη ένα τεράστιο χρέος, για παράδειγμα 100.000 δολαρίων, κάτι που τους περιορίζει τους ορίζοντες».

Οπως διευκρινίζει, «οι νέοι αυτοί θα αποφύγουν να ασχοληθούν με την έρευνα, να κάνουν διδακτορικό ή να γίνουν παιδίατροι, καθώς αυτές οι επιλογές είναι οι λιγότερο προσοδοφόρες». Αν, όμως, κάποιος τους απαλλάξει από αυτό το βάρος, «μπορεί να ακολουθήσουν την κλίση τους και την επιθυμία τους και αυτό να αποβεί προς όφελος όλης της κοινωνίας». Ο ίδιος, που υποστηρίζει οικονομικά ήδη από τη δεκαετία του ’80 εκπαιδευτικά ιδρύματα, διατηρεί συχνά επαφή με νεότερους επαγγελματίες, που πραγμάτωσαν τα όνειρά τους χάρη στις χορηγίες του. «Είναι παιδιά με πολύ ταλέντο, για τα οποία νιώθω πολύ περήφανος».

Το ζεύγος Βαγέλος έχει συνολικά στηρίξει το Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια και το Κολούμπια, στα οποία ως νέοι έχουν και οι δύο φοιτήσει, με ποσά που πλησιάζουν συνολικά τα 600 εκατομμύρια δολάρια· πολλά τμήματα φέρουν το όνομά τους. Στόχος τους η πλήρης οικονομική ανεξαρτησία των φοιτητών Ιατρικής, η στήριξη των ερευνητών, η προώθηση των γυναικών στις φυσικές επιστήμες, αλλά και η έρευνα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. «Αυτό είναι το δεύτερο σε σειρά θέμα που με απασχολεί», αναφέρει ο δρ Βαγέλος, ιθύνων νους των «Climate Schools» στα Πανεπιστήμια Κολούμπια και Πενσιλβάνια. «Πιστεύω στους ανθρώπους και τη δυναμική τους, είναι ικανοί για σπουδαία πράγματα και ονειρεύομαι ότι οι δωρεές μας αποτελούν παρακαταθήκη για την αναβάθμιση της δημόσιας υγείας».

Βρίσκοντας μέντορες για τους νέους επιστήμονες

«Είναι σημαντικό οι νέοι συνάδελφοι να μάθουν πώς να βρουν δουλειά, πώς να γράφουν papers, αλλά και πώς να λένε “όχι”, ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες επιστήμονες, καθώς νιώθουν ότι αν αρνηθούν κάποιο επιπλέον καθήκον, αυτό θα εκληφθεί ως αδυναμία». Αυτές τις δεξιότητες θέλησε να ενισχύσει με τη δωρεά της η δρ Λίτσα Κρανιά, καθηγήτρια και διευθύντρια Καρδιαγγειακής Βιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι, στους φοιτητές βιοεπιστημών του ομώνυμου πανεπιστημίου. «Το σκεφτόμουν για δέκα χρόνια και πριν από τρία χρόνια γνωστοποίησα την επιθυμία μου στην αρμόδια επιτροπή», αναφέρει στην «Κ» η Ελληνίδα καθηγήτρια, που εκτιμάται ότι είναι η μοναδική Ελληνίδα στις ΗΠΑ που προχώρησε αυτόνομα σε δωρεά. Στο ετήσιο συμπόσιο, το οποίο πλέον φέρει το όνομά της, ένας κορυφαίος μέντορας θα κατευθύνει τους διδάκτορες, όσους κάνουν μεταδιδακτορικό και τους καθηγητές α΄ βαθμίδας για τα επόμενα βήματά τους. Την αρχική εισήγηση του προσκεκλημένου μέντορα ακολουθεί στρογγυλό τραπέζι με τέσσερις καθηγητές και έπειτα ένα δίωρο είναι αφιερωμένο σε εξατομικευμένη συμβουλευτική τού κάθε συμμετέχοντος νεαρού ερευνητή. Το Kranias Symposium on Early Career Mentorship θα έχει εξασφαλισμένη χρηματοδότηση χάρη στο επιτόκιο που θα προκύπτει από τη δωρεά της. «Με συγκινεί πολύ, γιατί πάντοτε ήθελα να βοηθώ τους νεότερους να γίνουν καλύτεροι». Η ίδια θυμάται ακόμη με ευγνωμοσύνη την πλήρη υποτροφία, χάρη στην οποία μετακόμισε από τη Θεσσαλονίκη στην Αμερική, όπου έμελλε να διαγράψει μια λαμπρή επιστημονική πορεία. «Φοιτούσα στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, σε ένα από τα πέντε καλύτερα εκείνη την εποχή, το οποίο είχε αποφασίσει δοκιμαστικά να κάνει δεκτούς ενδιαφερομένους, που είχαν τελειώσει σχολεία εκτός ΗΠΑ». Ετσι, οι άριστες επιδόσεις της άνοιξαν εμμέσως τον δρόμο σε επόμενους ξένους φοιτητές. 

Η χρυσή λίστα των Ελλήνων χορηγών στα πανεπιστήμια των ΗΠΑ

Με την έννοια του «give back», μια κίνηση έμπρακτης ευγνωμοσύνης προς φορείς από τους οποίους κάποιος έχει προηγουμένως ωφεληθεί, η αμερικανική κοινωνία είναι πολύ εξοικειωμένη. «Ηδη μετά την αποφοίτηση από κάποιο πανεπιστημιακό ίδρυμα, οι νεαροί επαγγελματίες ξεκινούν να στηρίζουν το πανεπιστήμιό τους, ακόμη και με μικρά ποσά, τύπου 100 δολάρια τον χρόνο», επισημαίνει ο δρ Γιώργος Τσετσέκος, καθηγητής Οικονομικών στην έδρα Francis του Πανεπιστημίου Ντρέξελ και επίτιμος κοσμήτωρ. 

Οι Ελληνες μετανάστες στις Ηνωμένες Πολιτείες διακρίνονταν εξαρχής για την προσήλωσή τους στη μάθηση και τη φιλοδοξία τους η δεύτερη γενιά να σπουδάσει. Επομένως, η δεύτερη και τώρα η τρίτη γενιά, η οποία έχει ήδη ανέλθει πολύ κοινωνικά και μορφωτικά, προχωράει συστηματικά σε δωρεές μικρότερες ή μεγαλύτερες, ανάλογα με τις δυνατότητες του εκάστοτε δωρητή. 

«Οι Ελληνες αρχικά προχωρούν σε δωρεές προς την Εκκλησία και τους οργανισμούς που συνδέονται με αυτήν, όπως η Θεολογική Σχολή στη Βοστώνη», επισημαίνει ο δρ Τσετσέκος, «και σε δεύτερο επίπεδο προς πανεπιστημιακά ιδρύματα, με τα οποία κάπως συνδέονται προσωπικά». Επισημαίνεται ότι επειδή η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Αμερική στηρίζεται σε ιδιωτικά κεφάλαια, προβλέπονται σημαντικές φορολογικές ελαφρύνσεις για τους δωρητές. Ο εκάστοτε ενδιαφερόμενος, λοιπόν, έρχεται σε επικοινωνία με το πανεπιστήμιο, προκειμένου το όραμά του να συμπίπτει με τις ανάγκες του εκπαιδευτικού ιδρύματος. «Κάποιες φορές η επιθυμία τους είναι η δωρεά να ολοκληρωθεί μετά θάνατον, αλλά το σύνηθες είναι η δωρεά να ξεκινάει όσο ζουν και να συνεχίζεται χάρη στα επιτόκια που προκύπτουν από τα ποσά». 

Ο δρ Τσετσέκος αναγνωρίζει ότι το πρόβλημα του δανεισμού είναι μείζον για τους νεαρούς Αμερικανούς. «Εκτιμώ, ωστόσο, ότι δεν τους παρέχεται ρεαλιστικός επαγγελματικός προσανατολισμός, τους καθοδηγούν να ακολουθήσουν το πάθος τους, χωρίς να τους εξηγούν ότι είναι συγκεκριμένοι οι επαγγελματικοί κλάδοι που εξασφαλίζουν μια καλή ζωή στις ΗΠΑ, όπου το κόστος ζωής είναι αντικειμενικά υψηλό». 

Η λίστα των δωρητών είναι μεγάλη και ενδιαφέρουσα, καθώς πλάι σε όσους στηρίζουν τις βιοεπιστήμες, βρίσκονται και πολλοί που θέλουν να στηρίξουν τις κλασικές σπουδές. Ο Τζον Κάλαμος ίδρυσε μια έδρα Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι, με φιλοδοξία οι φοιτητές να διδάσκονται αρχαίους Ελληνες φιλοσόφους. Πολλά προγράμματα ελληνικών σπουδών σε όλες τις ΗΠΑ χρηματοδοτεί ο Αντζελο Τσακόπουλος, ο οποίος ίδρυσε έδρα Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. O Νικ Κάραμποτς ίδρυσε το Πρόγραμμα Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνας, μέσω του οποίου πραγματοποιούνται εκσκαφές στην Πελοπόννησο για τον εντοπισμό του ναού του Λυκείου Διός, ενώ καλύπτουν τη μισθοδοσία ενός καθηγητή αρχαίας ελληνικής αρχαιολογίας. 

Ο Νικ Βιδαλάκης δημιούργησε ένα πρόγραμμα υποτροφιών για όσους φοιτητές θέλουν να κάνουν πρακτική στον τόπο καταγωγής του, την Κρήτη. Η ύπαρξη του Κέντρου Ερευνών για τον καρκίνο στο Πανεπιστήμιο της Aϊόβα οφείλεται στον Τζον Παπατζόν, που έχει επιχορηγήσει πολλά προγράμματα στο εν λόγω πανεπιστήμιο. Στο Πίτσμπουργκ ο Τζον Ράνγκος έχει ιδρύσει μεταξύ άλλων και το παιδιατρικό νοσοκομείο. Στο Πανεπιστήμιο του Νορθίστερν λειτουργεί το Behrakis College of Health Sciences and Pharmacy School, με χρηματοδότηση του Ελληνα ομογενούς. Στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης προσφέρεται η υποτροφία «Αλέξης Γαβράς» σε Ελληνες ή Ελληνοαμερικανούς φοιτητές. Οι μαρμάρινες επιγραφές με τα ελληνικά επίθετα των δωρητών, σε συνδυασμό με την έντονη παρουσία ακαδημαϊκών ελληνικής καταγωγής, προσδίδουν στα πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών το στίγμα της ελληνοαμερικανικής κοινότητας.