Ο άγνωστος Μυριβήλης: Με ξεναγό του την τέχνη

Ο Στράτης Μυριβήλης σε φιλμ σούπερ 8, απαθανατίζεται από τον γαμπρό του να κολυμπάει στη Μυτιλήνη και να λέει παραμύθια στην εγγονή του Χριστίνα Αγγελοπούλου. Για πρώτη φορά το υλικό αυτό, που ανήκει στην εγγονή του κορυφαίου πεζογράφου, έρχεται στο φως μέσα από το ντοκιμαντέρ των Ειρήνης Βαχλιώτη - Παναγιώτη Κλειδαρά «Το σπίτι με τις ροδιές», που προβάλλεται στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

«Τι θυμάμαι από τον Μυριβήλη; Αγάπη. Ενα κύμα αγάπης, το πολύ ζεστό και δυνατό του γέλιο, τα μάτια του, την αφή των δαχτύλων του όταν με κρατούσε αγκαλιά και μου έλεγε το παραμύθι, την ωραία αύρα με την οποία με περιτύλιγε είτε ερχόταν στο σχολείο μου είτε πηγαίναμε βόλτες είτε κάναμε διακοπές μαζί τα καλοκαίρια στη Μυτιλήνη…».

Μπορεί η εγγονή του Στράτη Μυριβήλη να είναι μια χαρισματική αφηγήτρια αλλά οι εικόνες, αυτά τα σπάνια super 8 φιλμ που είχε τραβήξει ο γαμπρός του, σύζυγος της κόρης του Δροσούλας, με τον συγγραφέα να απολαμβάνει τη φύση και τη θάλασσα, «ερωτικά», δίνουν την ώθηση σε αυτό το ξεχωριστό κινηματογραφικό ταξίδι και τεκμήριο εποχής.

Η Χριστίνα Αγγελοπούλου που εμφανίζεται στο ντοκιμαντέρ των Ειρήνης Βαχλιώτη και Παναγιώτη Κλειδαρά, είναι η μία από τις δύο εγγονές του Μυριβήλη. Η άλλη, είναι η Ελένη (Λενιώ) Μυριβήλη, επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, γνωστή για την οικολογική/περιβαλλοντική δράση της.

«Το σπίτι με τις ροδιές», που είναι και ο τίτλος ενός ανολοκλήρωτου μυθιστορήματος του συγγραφέα, αναδίνει την αύρα ενός κόσμου και μιας σχέσης, πολύ στενής, που όρισε τον τρόπο σκέψης και τη διαδρομή ζωής της Χριστίνας Αγγελοπούλου. Η επικοινωνία της εγγονής και του παππού Στράτη (1892-1969) ήταν διαρκής και ανεμπόδιστη. Πάνω από πενήντα χρόνια από τον θάνατό του, και τίποτα δεν μοιάζει παρελθόν. Οι αφηγήσεις, ακόμη κι όταν μεταφέρουν στιγμές «κάτω από το φως μιας λάμπας πετρελαίου», ηχούν σχεδόν νωπές.

O Στράτης Μυριβήλης με την εγγονή του Χριστίνα, αρχές του ’60. Δίπλα, η πολυαγαπημένη σύζυγός του Ελένη. Πίσω, διακρίνεται προφίλ, η κόρη τους και μητέρα της Χριστίνας, Δροσούλα.

Προσωπικό και ποιητικό

Η 30λεπτη ταινία, που προβάλλεται στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (2-12 Μαρτίου), είναι προϊόν μιας σειράς συμπτώσεων. «Σύστησαν σε εμένα και στον Παναγιώτη, με τον οποίο είχαμε συνεργαστεί για πρώτη φορά στο “Skipper straad”, το 2002, να διαβάσουμε το βιβλίο του Μυριβήλη “Ο Βασίλης ο Αρβανίτης”», λέει στην «Κ» η βραβευμένη και έμπειρη σκηνοθέτις Ειρήνη Βαχλιώτη. «Στο ίδιο βιβλίο είχε αναφερθεί και η θεία μου, σκηνογράφος, Ντένη Βαχλιώτη ως το αγαπημένο του πατέρα μου, Χρήστου. Κάπως έτσι αποφασίσαμε με τον Παναγιώτη Κλειδαρά να μεταφέρουμε το μυθιστόρημα στον κινηματογράφο. Το σχέδιο αυτό καθυστέρησε λόγω και της πανδημίας, τα γυρίσματα όμως θα αρχίσουν μέσα στο 2023. Ερευνώντας για τον “Βασίλη Αρβανίτη” ταξιδέψαμε στη Μυτιλήνη, που είναι και ο γενέθλιος τόπος του Παναγιώτη. Στη Σκάλα Συκαμιάς γνωρίσαμε τη Χριστίνα Αγγελοπούλου και ξεκίνησε ανάμεσά μας μια φιλία».

Οταν πέθανε η μητέρα της και κόρη του Στράτη Μυριβήλη, Δροσούλα, ενώ καθάριζε το σπίτι βρήκε αποθηκευμένο έναν θησαυρό από χειρόγραφα, ανέκδοτα ερωτικά ποιήματα, ζωγραφιές, φωτογραφίες, ένα ηχητικό γράμμα γραμμένο σε δίσκο βινυλίου του Μυριβήλη προς τη γυναίκα του Ελένη από τη Ν. Υόρκη, από την κορυφή του Εμπάιρ Στέιτ Μπίλντινγκ, την αλληλογραφία τους στη διάρκεια του πολέμου 1914-19, τα super 8 φιλμάκια. «Πορτρέτα πλήρη και ολοκληρωμένα για τον Μυριβήλη έχουν γίνει και στο παρελθόν (όπως του Τάσου Ψαρρά). Εμείς προσανατολιστήκαμε σε κάτι πιο συναισθηματικό, προσωπικό και ποιητικό», προσθέτει η Ειρήνη Βαχλιώτη.

Ο Παναγιώτης Κλειδαράς και η Ειρήνη Βαχλιώτη μέσα από το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ τους αναρωτήθηκαν «πώς μια προσωπικότητα τόσο βασανισμένη όσο και πολυδιάστατη μπορεί να αποδοθεί χωρίς να βιογραφηθεί».

«Προσανατολιστήκαμε σε κάτι πιο συναισθηματικό, προσωπικό και ποιητικό», λέει η σκηνοθέτις Ειρήνη Βαχλιώτη.

Το στοίχημα και για τους δύο δημιουργούς του ντοκιμαντέρ, που μελετούν εδώ και μια δεκαετία τον σπουδαίο πεζογράφο, από τους κυριότερους εκπροσώπους της γενιάς του ’30, ήταν «πώς μια προσωπικότητα τόσο βασανισμένη όσο και πολυδιάστατη, μπορεί να αποδοθεί χωρίς να βιογραφηθεί». Αναρωτήθηκαν «τι είναι αυτό που μας συγκινεί». Ηταν το αντιπολεμικό πνεύμα ενός ανθρώπου που πολεμούσε επί 12 χρόνια με πάθος και ιδεαλισμό για να δει το πραγματικό πρόσωπο του πολέμου («Η Ζωή εν Τάφω»);

«Ο Βασίλης ο Αρβανίτης στο τέλος αυτοκτονεί. Εχουμε σκεφτεί λοιπόν, μήπως έχει βάλει τον ήρωά του να κάνει μια πράξη που είχε περάσει και από το δικό του μυαλό. Πώς επιβίωσε, πώς σώθηκε ο άνθρωπος αυτός», σχολιάζει η σκηνοθέτις. Η απάντηση έρχεται και μέσα από το ντοκιμαντέρ, με τα λόγια του, όπως τα μεταφέρει η εγγονή του: «Περπατούσαμε με τον παππού μου μέσα σε ένα λιβάδι στρωμένο παπαρούνες… “Είναι το πορφυρό χρώμα που κρύβει την ουσία του Θεού”, μου είπε. “Δες τη φύση γύρω σου. Αφουγκράσου τι μας λέει. Χρειαζόμαστε έναν ξεναγό για να τα καταλάβουμε και να τα νιώσουμε όλα αυτά”. Κι εγώ με την αθωότητα των 10 χρόνων μου τον ρώτησα “και πού θα τον βρούμε αυτόν τον ξεναγό παππού;”. Στράφηκε και μου απάντησε απλά και σοβαρά: “Μα είναι η τέχνη. Μέσα από την τέχνη θα βρεις τον ξεναγό που θέλεις”».

Η εγγονή του Στράτη Μυριβήλη, Χριστίνα Αγγελοπούλου, μέσα από τα μάτια της οποίας «ξαναβλέπουμε» τον συγγραφέα.

Πρωτότυπο υλικό

Ηταν λοιπόν η τέχνη και ο έρωτας, που έσωσαν τον Στράτη Μυριβήλη; «Οχι μόνο με τη γυναίκα του Ελένη –το όνομά της επαναλάμβανε ώς τις τελευταίες μέρες του– αλλά και με την ίδια τη ζωή», προσθέτει η Ειρήνη Βαχλιώτη.

Το πρωτότυπο αρχειακό υλικό που έρχεται στο φως για πρώτη φορά φωτίζει τον συγγραφέα και δημοσιογράφο (είχε συνεργαστεί και με την «Καθημερινή»), ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές μετατοπίσεις του, οι οποίες έχουν επισημανθεί. Φωτίζει την τρυφερότητα και ανθρωπιά του. Τον «γραφιά» που, όπως έλεγε, η «σκέψη μου επικοινωνεί απευθείας με την πένα μου».

Το ντοκιμαντέρ «Το σπίτι με τις ροδιές», θα προβληθεί στο πρόγραμμα «Ανοιχτοί Ορίζοντες» του 25ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, στις 5 Μαρτίου (9.30 μ.μ.). Το σενάριο είναι της Ειρήνης Βαχλιώτη, η σκηνοθεσία των Ειρήνης Βαχλιώτη και Παναγιώτη Κλειδαρά, η διεύθυνση φωτογραφίας του Π. Κλειδαρά, το μοντάζ του Χρόνη Θεοχάρη, η μουσική της Αναστασίας Χατζηπαύλου. Η ταινία χρηματοδοτήθηκε από το ΥΠΠΟ και το ΕΚΚ.

Ο Στράτης Μυριβήλης με την εγγονή του Χριστίνα. Κάτω, ο πεζογράφος απολαμβάνει τα καλοκαίρια του στη Μυτιλήνη, η σχέση του με τη θάλασσα είναι «ερωτική».