Νορβηγία: Ένα κράτος που χάνει την ψυχή του;

Τα βράδια του Δεκεμβρίου, όταν ο ήλιος βυθίζεται στα φιορδ του Όσλο, οι περαστικοί σταματούν έξω από τη νέα εθνική πινακοθήκη της Νορβηγίας, αξίας 620 εκατ. ευρώ, το νέο μουσείο Μουνκ, αξίας 300 εκατ. ευρώ, τη νέα δημόσια βιβλιοθήκη, αξίας 240 εκατ. ευρώ, και την όπερα, αξίας 550 εκατ. ευρώ, για να απολαύσουν το φως που πέφτει.

Μόλις 15 λεπτά με τα πόδια από τη χλιδάτη προκυμαία του Όσλο, μια ουρά ανθρώπων άρχισε να σχηματίζεται έξω από την εκκλησία Grønland ένα σκοτεινό και παγωμένο πρωινό Τετάρτης. Από τις 9 το πρωί, η εκκλησία ανοίγει τις πόρτες της σε όσους αναζητούν ζεστασιά ή ένα κουπόνι που μπορούν να εξαργυρώσουν για μια σακούλα με τρόφιμα στην απέναντι τράπεζα τροφίμων Fattighuset.

Χάρη στα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στα ύδατα στα ανοικτά των ακτών της, η Νορβηγία δεν είναι μόνο εξαιρετικά πλούσια αλλά γίνεται ακόμα πλουσιότερη. Η έβδομη πλουσιότερη χώρα της Παγκόσμιας Τράπεζας με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είδε τους τελευταίους 12 μήνες, τα κέρδη της να εκτοξεύονται σε επίπεδα ρεκόρ καθώς οι τιμές στις αγορές ενέργειας τριπλασιάστηκαν λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Ένας…αόριστος πλουτος

Η Νορβηγία αντικατέστησε την πολεμοχαρή Μόσχα ως ο μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου της Ευρώπης.

Το πετρελαϊκό ταμείο συνεχίζει να παρέχει στη χώρα ένα ισχυρό δίχτυ ασφαλείας: η εκπαίδευση εξακολουθεί να είναι φθηνή, το πανεπιστήμιο είναι δωρεάν ακόμη και για τους αλλοδαπούς, η γονική άδεια πληρώνεται πλήρως για 49 εβδομάδες. Το προσδόκιμο ζωής είναι 83,2, 10 χρόνια υψηλότερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Καθώς άλλα σκανδιναβικά κράτη έχουν περικόψει το κράτος πρόνοιας ή έχουν στραφεί σε μοντέλα εργασίας, η Νορβηγία παρέμεινε γενναιόδωρη.

Αλλά ο πλούτος του έθνους μάλλον είναι μια απροσδιόριστη υπόθεση στη Νορβηγία για τους πολίτες. Πολλοί είναι αυτοί  που αγωνίζονται με την αύξηση των τιμών του ηλεκτρικού ρεύματος, δήλωσε ο Asdakk.

Οι λογαριασμοί των νοικοκυριών για την ηλεκτρική ενέργεια, το 90% της οποίας η Νορβηγία αντλεί από τους υδροηλεκτρικούς σταθμούς που βρίσκονται διάσπαρτοι στο δραματικό τοπίο της, έχουν αυξηθεί σε επίπεδα ρεκόρ φέτος – αποτέλεσμα εν μέρει των ασυνήθιστα χαμηλών βροχοπτώσεων νωρίτερα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και των υψηλών τιμών spot που εισάγονται από την ευρωπαϊκή αγορά. Οι τιμές της βενζίνης είναι από τις υψηλότερες στον κόσμο.

“Η Νορβηγία πλουτίζει, αλλά όχι απαραίτητα οι Νορβηγοί”, δήλωσε οΛαρς Μάρτιν Νταλ, 50 ετών, πάστορας της λουθηρανικής εκκλησίας. “Το κράτος βγάζει κέρδη, αλλά εγώ παλεύω να πληρώσω τους λογαριασμούς μου” – το ακούω αυτό από πολλούς ανθρώπους εδώ. Ίσως είναι μέρος της προτεσταντικής εργασιακής ηθικής ότι δεν είναι γραφτό να βλέπουμε αυτά τα χρήματα”.

20.000 ευρώ πιο πλούσιοι, αλλά…

Ο Χάκον Μίντσουντσταντ, 33 ετών, η μητέρα του, Έλιν, και η αδελφή της, Μπέριτ, έχουν σταματήσει στην προκυμαία του Όσλο για να θαυμάσουν το κατακόκκινο ηλιοβασίλεμα. Στην ερώτηση αν η Νορβηγία είναι πλούσια, δείχνουν τα αρχιτεκτονικά παλάτια γύρω τους. Στην ερώτηση αν αισθάνονται ότι έγιναν πλουσιότεροι φέτος, η απάντηση είναι ένα κατηγορηματικό “όχι”, ακολουθούμενο από παράπονα για τους αυξανόμενους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος.

Καθώς οι πολίτες του μεγαλύτερου παραγωγού ενέργειας στην Ευρώπη βιώνουν τη δική τους κρίση κόστους ζωής αυτόν τον χειμώνα και οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ αμφισβητούν τη ηθική του να πλουτίζει ένα κράτος από την δυστυχία των άλλων, η Νορβηγία συζητά πού θα πρέπει να διατεθούν τα χρήματά της.

Εισροή δισεκατομμυρίων ευρώ

Σύμφωνα με το υπουργείο Οικονομικών της, το νορβηγικό κράτος εκτιμάται ότι κέρδισε σχεδόν 1.200 δισ. νορβηγικές κορώνες (113 δισ. ευρώ) από τις πωλήσεις πετρελαίου μέχρι το τέλος του 2022, πράγμα που σημαίνει ότι ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας έχει κάνει κάθε Νορβηγό πολίτη τουλάχιστον 20.000 ευρώ πιο πλούσιο.
Αλλά στα χαρτιά.

Τα κέρδη για το 2023 εκτιμάται ότι θα ανέλθουν στα 130 δισ. ευρώ, δηλαδή θα πενταπλασιαστούν σε σχέση με το 2021.

«Οι άλλες χώρες θα αρχίσουν να μας μισούν»

“Φυσικά, αυτά τα χρήματα δεν είναι δικά μας- ανήκουν στα θύματα αυτού του πολέμου”, δήλωσε ο Κάλε Μόενε, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Όσλο. Σε στήλη του στην οικονομική εφημερίδα Dagens Næringsliv, που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο, ο Μόενε ζήτησε τα φετινά υπερκέρδη ύψους 100 δισ. ευρώ να διατεθούν σε ένα νέο διεθνές ταμείο αλληλεγγύης, με ρητό σκοπό να βοηθηθεί η Ουκρανία και άλλες χώρες που υποφέρουν από τις επιπτώσεις του πολέμου στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, όπως η Υεμένη.

“Υπάρχει μια μακρά ηθική παράδοση που λέει ότι ένα δίκαιο σύστημα θα πρέπει να αποζημιώνει αυτούς που υποφέρουν, και να φορολογεί αυτούς που επωφελούνται”, δήλωσε ο Μόενε. “Αν δεν αρχίσουμε να συζητάμε για το τι πρέπει να κάνουμε με αυτό το τρελό ποσό χρημάτων, οι άλλες χώρες θα αρχίσουν να μας μισούν. Θα νομίζουν ότι είμαστε άπληστοι”.

Όταν ο Μόενε κατέθεσε την πρότασή του, ωστόσο, δεν έτυχε ιδιαίτερης προσοχής στους πολιτικούς κύκλους. Αντιθέτως: στον καλοκαιρινό προϋπολογισμό της, η κυβέρνηση του πρωθυπουργού του Εργατικού Κόμματος, Γιόνας Γκαρ Στόρε, ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει να μειώσει την βοήθεια προς την Ουκρανία.

Απόφαση «γροθιά στο στομάχι»

Ο Γιαν Ίγκελαντ, γενικός γραμματέας του Νορβηγικού Συμβουλίου Προσφύγων και πρώην κομματικός συνεργάτης του κυβερνητικού ηγέτη, περιέγραψε την ανακοίνωση ως “γροθιά στο στομάχι” για ένα έθνος που έχει συνηθίσει να θεωρεί τον εαυτό του φάρο διεθνούς αλληλεγγύης.

“Ξεκινήσαμε να δίνουμε διεθνή βοήθεια στην Κεράλα της Ινδίας τη δεκαετία του 1950, ενώ εμείς οι ίδιοι λαμβάναμε ακόμη χρήματα από το Ταμείο Μάρσαλ “, δήλωσε ο Ίγκελαντ. “Πρόκειται για μια μάχη για την ψυχή του έθνους μας”.

Όταν η Νορβηγία, που εξακολουθούσε να είναι ένα από τα φτωχότερα έθνη της Ευρώπης στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, ανακάλυψε κοιτάσματα πετρελαίου στα εδάφη της στη Βόρεια Θάλασσα στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Θα μπορούσε να τα είχε βγάλει σε πλειστηριασμό σε ιδιωτικές εταιρείες, όπως έκανε η Δανία, ή να χρησιμοποιήσει τα κέρδη της για να χρηματοδοτήσει φορολογικές περικοπές, όπως έκανε το Ηνωμένο Βασίλειο.

Αντ’ αυτού, η Νορβηγία χρησιμοποίησε τα «λάφυρα» της Βόρειας Θάλασσας για να επεκτείνει το κράτος πρόνοιας. Η κρατική εταιρεία Statoil εξερεύνησε τα αποθέματα και τα κέρδη συσσωρεύτηκαν σε έναν συλλογικό κουμπαρά, το κρατικό συνταξιοδοτικό ταμείο. Ένας δημοσιονομικός κανόνας που εισήχθη το 2001, ο Handlingsregelen, επιτρέπει μόνο ένα μικρό ποσοστό – προηγουμένως 4%, τώρα 3% – της υπολογιζόμενης ετήσιας απόδοσης του ταμείου να επιστρέφει στον κρατικό προϋπολογισμό.

Ξέφυγε από την «κατάρα των πόρων»

Ως αποτέλεσμα, η Νορβηγία έγινε μία από τις λίγες χώρες στον κόσμο που ξέφυγε από αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν “κατάρα των πόρων”: το φαινόμενο των κρατών με αφθονία ορυκτών καυσίμων να καταλήγουν σε ισχνή οικονομική ανάπτυξη, λιγότερη δημοκρατία και λιγότερη κοινωνική ισότητα.

“Πήραμε έναν εφήμερο πόρο και δημιουργήσαμε μια πιθανώς αιώνια ροή μετρητών που μπορεί να ωφελήσει τις μελλοντικές νορβηγικές γενιές”, δήλωσε ο Αντρέας Μπγέλαντ Έρικσεν, υφυπουργός στο υπουργείο Πετρελαίου και Ενέργειας. “Με την πάροδο του χρόνου είχαμε σοφούς και διορατικούς πολιτικούς που κατάφεραν να ισορροπήσουν μεταξύ της χρηματοδότησης σημαντικών μέτρων βραχυπρόθεσμα, και της αποταμίευσης για τις δύσκολες ημέρες”.

Η άποψή μας είναι ότι πρέπει να μοιραστούμε τουλάχιστον ένα μέρος των κερδών”, δήλωσε η Ίνγκριντ Φίσκαα, εκπρόσωπος της Σοσιαλιστικής Αριστεράς για θέματα εξωτερικής πολιτικής. Σε μεγάλο βαθμό ως αποτέλεσμα της πίεσης του κόμματός της, το κοινοβούλιο θα συζητήσει αυτή την εβδομάδα έναν νέο μηχανισμό αλληλεγγύης που θα μπορούσε να κρατήσει τελικά την Νορβηγία εντός του κύκλου της αλληλεγγύης

“Δυστυχώς, ο πόλεμος είναι καλός για τις βιομηχανίες πετρελαίου και φυσικού αερίου”, δήλωσε η Φίσκαα “Υπάρχει μια συλλογική σιωπή σχετικά με αυτό το γεγονός στη Νορβηγία. Αλλά αυτό οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν αισθάνονται ένοχοι για κέρδη που δεν μπορούν να δουν. Αν σε κάθε Νορβηγό δίνονταν 20.000 ευρώ σε μετρητά, η ενοχή θα ήταν σίγουρα εκεί”.