Ναός της Αγ. Τριάδος στο Πίτσμπουργκ: Ιστόρηση με βλέμμα ενωτικό και σύγχρονο

Ο Παντοκράτωρ στον θόλο του ναού της Αγίας Τριάδος στο Πίτσμπουργκ των ΗΠΑ. Εργο του αγιογράφου Γιώργου Κόρδη και των συνεργατών του, όπως και το σύνολο της αγιογράφησης του ναού.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής η ορθόδοξη παράδοση της ομογένειας καλείται να συνομιλήσει με το σύγχρονο γίγνεσθαι. Η αποπεράτωση της αγιογράφησης στον περικαλλή ναό της Αγίας Τριάδος στο Πίτσμπουργκ είναι ένα σύνθετο έργο πολλαπλής σημασίας με παραμέτρους καλλιτεχνικές, τεχνικές, φιλοσοφικές, ακόμη και γεωπολιτικές.

Οι αγιογραφίες, έργο του Γιώργου Κόρδη και των ζωγράφων συνεργατών του (Κανέλλος Κανελλόπουλος, Πολυχρόνης Βήχος, Αλκιβιάδης Παππάς, Μαρία Πάνου), έγιναν επιτόπου αξιοποιώντας τις δυνατότητες του φυσικού φωτισμού: μια πράξη συμφιλίωσης, όπως λέει ο Γιώργος Κόρδης, «του ζωγραφικού έργου με την αρχιτεκτονική και του ζωγραφικού “φωτός” με το φυσικό φως». Το αποτέλεσμα υποβάλλει, γεννά σκέψεις για το παρόν και το μέλλον της αγιογραφίας.

Ο Αγιος Αδριανός και η Αγία Ναταλία. 

Κιβωτός του έργου η Αγία Τριάδα, έργο του αρχιτέκτονα Chris Camages (Χρήστος Χαματζής), ναός αρμονίας και σοφίας, πάνω σε πρότυπα παλαιοχριστιανικά (όπως ο ναός Σεργίου και Βάκχου στην Κωνσταντινούπολη του 6ου αιώνα, κατά τον Γιώργο Κόρδη). Είναι ναός που προσκαλεί το φυσικό φως και γεννά μια αίσθηση ενιαίου χώρου χωρίς κατατμήσεις. Προκαλεί το ενδιαφέρον πως η σύγχρονη ορθόδοξη ναοδομία στις ΗΠΑ εμφανίζει μεγαλύτερη διάθεση στοχασμού από την αντίστοιχη στην Ελλάδα. Πάντως, το έργο της αγιογράφησης εκ μέρους του Γιώργου Κόρδη είναι και αυτό αντανάκλαση μιας ελευθερίας που μπορεί να ευδοκιμήσει σε παρόμοιες συνθήκες.

Ο Γιώργος Κόρδης, πνευματικός δημιουργός και δάσκαλος, έχει δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα το «Μετς – Κέντρο Τεχνών» για εκθέσεις, μαθήματα, ομιλίες. Η αγιογράφηση έχει κεντρική θέση στην κοσμοθεώρησή του και ο ίδιος διατηρεί ανοικτό και γόνιμο διάλογο με άλλους αγιογράφους, όχι μόνο Ελληνες, αλλά και από άλλες ορθόδοξες χώρες ή από καλλιτέχνες τρίτων χωρών που ασπάζονται την ορθοδοξία. Τα νέα έργα που κάνει στις ΗΠΑ αντανακλούν και αυτά την κινητικότητα που υπάρχει στην ομογένεια και στις εκκλησιαστικές κοινότητες υπό το πνεύμα του Αρχιεπισκόπου Αμερικής κ. Ελπιδοφόρου και όλων των επισκόπων. Στην Αγία Τριάδα, ο Γιώργος Κόρδης και οι συνεργάτες του προσκλήθηκαν από την κοινότητα και τον σεβασμιότατο επίσκοπο Πίτσμπουργκ κ. Σάββα.

Ο Γιώργος Κόρδης σε ένα από τα πρώιμα στάδια της αγιογράφησης.

Πλούτος χαρακτηριστικών

«Η ελληνική ομογένεια, παραδοσιακά ορθόδοξη, τις τελευταίες δεκαετίες διευρύνεται με την εισροή αλλοδόξων χριστιανών που ασπάζονται την ορθόδοξη πίστη και αντιμετωπίζει την πρόκληση να συνεχίσει την πορεία της χωρίς να χάσει την εθνική ταυτότητά της αλλά και χωρίς να χάσει τη δυνατότητα να αφομοιώσει στο σώμα της τον πλούτο των πολιτισμικών χαρακτηριστικών, τη “φερνή” που προσκομίζουν οι νέοι πιστοί της», λέει ο Γιώργος Κόρδης. Οι εκκλησίες καλλιεργούν ένα ύφος πολιτισμού «με ενωτικό χαρακτήρα και ταυτόχρονα σύγχρονο, που δεν αποποιείται τα παραδοσιακά του στοιχεία αλλά διαλέγεται με τα ρεύματα του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού».

Ο ναός της Αγίας Τριάδος στο Πίτσμπουργκ, έργο του αρχιτέκτονα Chris Camages (Χρήστος Χαματζής). Κάτω, η Πλατυτέρα των Ουρανών.

Είναι σημαντικό το ότι μια νέα γενιά αρχιτεκτόνων δημιουργεί νέους ναούς. «Είναι αρχιτέκτονες με εξαιρετική καλλιτεχνική σκευή», λέει ο Γιώργος Κόρδης. «Δημιουργούν ωραίους ναούς που δεν αντιγράφουν απλώς το παρελθόν, αλλά ανοίγουν νέους δρόμους στο όραμα της ορθόδοξης κοινότητας. Ενας από αυτούς είναι ο ελληνικής καταγωγής Chris Camages (Χρήστος Χαματζής), με τον οποίο έχουμε συνεργαστεί συχνά στο έργο της ιστόρησης – αγιογράφησης ναών στις ΗΠΑ». Στην Αγία Τριάδα προσφέρθηκε ένας «τεραστίων διαστάσεων καμβάς», προσφορά του αρχιτέκτονα στους αγιογράφους. Ετσι, το έργο της αγιογράφησης δεν εξελίσσεται αποσπασματικά αλλά με τη λογική μιας εικαστικής εγκατάστασης. Οι αναγκαίες επιμέρους ζώνες επινοήθηκαν από τους ζωγράφους, δεν προβλέπονταν από την αρχιτεκτονική.

Ιδιαίτερη παράμετρος της αγιογράφησης της Αγίας Τριάδος στο Πίτσμπουργκ ήταν όχι μόνο τα χρώματα (η τετράχρωμη Πολυγνώτεια χρωματική παλέτα: λευκό, μαύρο, ώχρα, χοντροκόκκινο) και το «τρυφερό χρωματικό αποτέλεσμα», αλλά και η επιλογή ορισμένων σπάνιων εικονογραφικών θεμάτων: Διάβαση της Ερυθράς Θαλάσσης από τους Εβραίους σε συνδυασμό με τη Βάπτιση του Χριστού, Ανάσταση της κόρης του Ιάειρου και Ανάσταση του υιού της χήρας της Ναΐν σε συνδυασμό με την Κοίμηση της Θεοτόκου. «Η αγιογραφία ήταν και είναι έργο ομαδικό», λέει ο Γιώργος Κόρδης. Το αποτέλεσμα μας δίνει τροφή για σκέψη.