Μύκονος: Από αρχαιολογικός χώρος, εργοτάξιο

«Αν και οι πρακτικές τους είναι ίδιες με εκείνες της μαφίας, δεν πρόκειται για το ίδιο σύστημα με αυτό που πουλάει προστασία στα μαγαζιά των Αθηνών» (Φωτ: Shutterstock).

Άνετα, μαύρα βαν με φιμέ τζάμια διατρέχουν το μυκονιάτικο τοπίο πραγματοποιώντας κάθε είδους μεταφορές. Ατέρμονη κίνηση στη διάρκεια της σεζόν που ξεκινάει λίγο πριν το Πάσχα. Πριβέ πάρτι σε δεκάδες πολυτελείς βίλες και μεγάλα κέντρα διασκέδασης, δηλαδή εξαιρετικά προσοδοφόρες οικονομικές δραστηριότητες, απαιτούν μεγάλη επάρκεια πόρων: μεταξύ αυτών και γης. 

«Κάθε χειμώνα η Μύκονος είναι ένα εργοτάξιο» λέει στην «Κ» δημόσιος λειτουργός του νησιού που προτιμάει να παραμείνει ανώνυμος, μετά και την πρόσφατη επίθεση στον αρχαιολόγο Δημήτρη Ψαρρό, υπάλληλο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Ο καταιγισμός οικοδομικών εργασιών συνοδεύεται συχνά από πολεοδομικές αυθαιρεσίες. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Γιώργου Λιάλιου στην «Κ» πρόστιμα επιβάλλονται, αλλά ακόμα και αν καταβληθούν από τους παραβάτες, δεν μοιάζει να αποτελούν οικονομικό αντικίνητρο. 

Υποθέσεις ξυλοδαρμών και επιθέσεων σε άτομα που έχουν προβάλλει αντιδράσεις για προβληματικές οικοδομικές δραστηριότητες στο κυκλαδονήσι έχουν δει τα τελευταία χρόνια το φως της δημοσιότητας. Ανάμεσά τους ο κτηματομεσίτης Φλώριος Ασημομύτης, ο επιχειρηματίας Θεόδωρος Κουσαθανάς και ο αντιδήμαρχος του νησιού, Μιλτιάδης Ατζαμόγλου. 

«Αν και οι πρακτικές τους είναι ίδιες με εκείνες της μαφίας, δεν πρόκειται για το ίδιο σύστημα με αυτό που πουλάει προστασία στα μαγαζιά των Αθηνών», λέει κάτοικος της Μυκόνου με γνώση για το θέμα. «Δεν υπάρχει μια μαφία στην οποία πρέπει να πληρώσεις λεφτά για να χτίσεις. Αντιθέτως, πρόκειται για πολύ λίγα άτομα, ίσως κάτω από 10 που δεν είναι από τη Μύκονο και δεν είναι Κυκλαδίτες καν. Είναι απλώς επιχειρηματίες, Έλληνες ή αλλοδαποί». 

Κάτοικοι κάνουν λόγο στην «Κ» για «πρότζεκτ τύπου Ντουμπάι», που δεν συνάδουν με το τοπίο και τα προστατευόμενα από τη νομοθεσία χαρακτηριστικά του και ως εκ τούτου έρχονται αντιμέτωπα με απορριπτικές αποφάσεις. Οι πιέσεις που δέχονται οι δημόσιοι υπάλληλοι, αρμόδιοι για τις αδειοδοτήσεις είναι, λένε, καθημερινές: «Το σύστημα λειτουργεί και μέσω πολιτικών πιέσεων για να επισπεύσουμε καταστάσεις ή να είμαστε πιο ανεχτικοί», αναφέρουν στην «Κ». 

Μακρινοί ιδιοκτήτες και παράκαμψη αρμοδίων

«Το 70% – 75% της γης είναι σε ξένα χέρια» λέει στην «Κ» παλιός κάτοικος του νησιού. «Μεγάλο ποσοστό (από αυτό) ανήκει σε funds και πολλά ακίνητα σε υπερπόντιες εταιρείες, διαφεύγοντας έτσι του εγχώριου φορολογικού καθεστώτος». 

Η πολυπλοκότητα του ιδιοκτησιακού τοπίου των επιχειρήσεων του νησιού γίνεται φανερή κατά την αίτηση για αδειοδότηση οικοδομικών εργασιών: «Έχουμε περιπτώσεις που μία επιχείρηση αιτείται άδεια για επισκευαστικές οικοδομικές εργασίες σε ένα συγκεκριμένο κτίριο και για το ίδιο κτίριο διαφορετική επιχείρηση αιτείται άδεια χρήσης», σχολιάζει υπάλληλος σε αρμόδια για αδειοδοτήσεις υπηρεσία. 

«Παρακάμπτουν την αρχαιολογική υπηρεσία, που βάση του νόμου είναι η πρώτη Αρχή που εγκρίνει. Από εκεί ξεκινάει η παραβατικότητα».

Καθώς όλοι βιάζονται να χτίσουν στη Μύκονο, οι μηχανικοί που αναλαμβάνουν την διεκπεραίωση των διαδικασιών αδειοδότησης κάνουν συχνά χρήση της δυνατότητας που τους δίνει ο νόμος να αποφύγουν τη γραφειοκρατία και να πάρουν μόνοι τους άδειες για εργασίες μικρής κλίμακας, παρακάμπτοντας -νομίμως- τις αρμόδιες Αρχές. 

«Αν εμπίπτει λόγος στην αρχαιολογική υπηρεσία, κανονικά, ο μηχανικός πρέπει να το σημειώσει. Δεν το σημειώνουν, όμως, (στην άδεια) παίρνοντας την ευθύνη της αυθαιρεσίας τους και παρακάμπτοντας έτσι την αρχαιολογική υπηρεσία, που βάση του νόμου είναι η πρώτη Αρχή που εγκρίνει. Από εκεί ξεκινάει η παραβατικότητα», λένε καλά πληροφορημένες πηγές. 

Οι αρχαιολόγοι που προέβλεψαν το μέλλον 

Οι οικισμοί των Κυκλάδων έχουν μακραίωνη παρουσία, παρά τις τροποποιήσεις κάθε εποχής. Οι πυρήνες τους, χτισμένοι πριν το 1830, προστατεύονται πολλαπλώς από τις διατάξεις του αρχαιολογικού νόμου. Ωστόσο, ακριβώς επειδή αποτελούν ζώντες οικισμούς υπάρχει μεγάλη δυσκολία στην άσκηση της προστασίας τους, καθώς οι κάτοικοί τους παρεμβαίνουν στα κτίρια μέσα στα χρόνια, ή τους αλλάζουν χρήση. 

«Επειδή δεν είναι θεσμοθετημένες οι χρήσεις γης, -πού επιτρέπεται τι- συν τω χρόνω ένας ενεργός οικισμός που είναι κατοικία μεταποιείται σε δύο τινά: είτε σε τουριστικό κατάλυμα -που είναι τουλάχιστον για το κτίριο, όχι για τον οικισμό στο σύνολό του- υγιής λειτουργία, είτε σε κατάστημα υγειονομικού ενδιαφέροντος. Η τελευταία είναι και η πιο προβληματική μεταποίηση γιατί συμπαρασύρει επεμβάσεις που δεν “παντρεύονται” εύκολα», εξηγεί αρχαιολόγος στην «Κ». 

Το 1963 η Μύκονος αναγνωρίστηκε ως χρήζουσα ειδικής προστασίας.

Σήμερα, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων εδρεύει στην Αθήνα, αλλά η πρώτη, ιστορική έδρα της υπηρεσίας ήταν στη Μύκονο – «λόγω της Δήλου». Οι αρχαιολόγοι που στελέχωναν την υπηρεσία τις δεκαετίες του 1950 και 1960, παρότι ειδικευμένοι στις κλασικές αρχαιότητες, ξεχώρισαν την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική αξία της Μυκόνου, ανάμεσα στα άλλα κυκλαδονήσια. 

«Είδαν στον οικισμό της Μυκόνου ένα στολίδι, μια νησιωτική χώρα χτισμένη πάνω στη θάλασσα και είδαν και αυτό που ερχόταν», εξηγεί αρχαιολόγος. «Υπήρξε μια εγρήγορση των αρχαιολόγων για να προλάβουν να σώσουνε. Αυτή είναι η επιταγή που και τώρα υπηρετούμε», συμπληρώνει. Έτσι, διαβλέποντας την τουριστική ανάπτυξη που θα ακολουθούσε, μερίμνησαν για την προστασία του οικισμού και το 1963 η Μύκονος αναγνωρίστηκε ως χρήζουσα ειδικής προστασίας. Μία δεκαετία αργότερα κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος. 

Ένας πολύτιμος αρχαιολογικός χώρος μεν, που βρίσκεται όμως σε «οργασμό» οικοδομικών εργασιών, στη μέση του αρχιπελάγους.