Μια πόλη μετακομίζει για χάρη των μεταλλείων

Η εξόρυξη μετάλλων είναι, ήδη, από την Παλαιολιθική Εποχή μία από τις πρώτες δραστηριότητες του ανθρώπου. Μπορεί όμως να συνυπάρξει με την προστασία του περιβάλλοντος; Για να αναζητήσει την απάντηση στο ερώτημα αυτό η «Κ» ταξίδεψε στην Κίρουνα, την πιο βόρεια πόλη της Σουηδίας που απέχει 200 μόλις χιλιόμετρα από τον Αρκτικό Κύκλο. Εκτός από το μέγεθός της –καταλαμβάνει 19.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα όσο η μισή Ολλανδία– η Κίρουνα διακρίνεται για την ισχυρή μεταλλευτική της δραστηριότητα, φιλοξενώντας το μεγαλύτερο υπόγειο μεταλλείο σιδήρου στον κόσμο που απέχει από την επιφάνεια του εδάφους περίπου 4 χιλιόμετρα. Ανήκει στην κρατική σουηδική εξορυκτική εταιρεία LKAB που εμφάνισε πέρυσι λειτουργικά κέρδη της τάξεως των 2 δισ. ευρώ, τζίρο άνω των 4 δισ. ευρώ και παρήγαγε 25 εκατ. τόνους σιδήρου υπό τη μορφή πέλλετ. Η Κίρουνα οφείλει την ύπαρξή της στη μεταλλουργία που χρονολογείται τουλάχιστον από το 1900. Υστερα και από την πρόσφατη ανακάλυψη στο υπέδαφός της του μεγαλύτερου στην Ευρώπη κοιτάσματος σπάνιων γαιών, η πόλη των 22.500 κατοίκων κατοχυρώνει για τις επόμενες δεκαετίες τον πρωταγωνιστικό ρόλο της στον παγκόσμιο μεταλλευτικό κλάδο.

Η βαθιά σχέση όμως των ντόπιων με τα μεταλλεία δοκιμάζεται τα τελευταία χρόνια, επειδή καλούνται να εγκαταλείψουν σταδιακά τα σπίτια τους για να μετακομίσουν σε άλλα πιο ασφαλή. Η εξορυκτική δραστηριότητα αποσαθρώνει σταδιακά το έδαφος της Κίρουνα, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ρωγμές όχι μόνο στα σπίτια αλλά και στο σχολείο και στο νοσοκομείο της πόλης. Ετσι, από το καλοκαίρι του 2014 βρίσκεται σε εξέλιξη το μεγαλύτερο και πιο πρωτότυπο σχέδιο αστικής αναγέννησης παγκοσμίως. Εως το 2035 εκτιμάται ότι θα ολοκληρωθεί σταδιακά η κατασκευή του νέου κέντρου της Κίρουνα που θα βρίσκεται περίπου 3 χιλιόμετρα ανατολικότερα, σε σχέση με την πόλη που σήμερα τελεί υπό κατεδάφιση και σε ακόμη μεγαλύτερη απόσταση από το μεταλλείο σιδήρου. Ηδη στο νέο κέντρο της πόλης, μια πρώην βιομηχανική ζώνη, έχουν κάνει την εμφάνισή τους κτίρια που δεν υπήρχαν πριν από μερικά χρόνια, όπως το δημαρχείο, αλλά και σημαντικός αριθμός εμπορικών καταστημάτων.

Για το έργο, που θα οδηγήσει στη μετεγκατάσταση 6.000 ατόμων και 3.000 κατοικιών, υπολογίζεται ότι θα δαπανηθούν περίπου 4 δισ. ευρώ.

Για το έργο, που θα οδηγήσει στη μετεγκατάσταση 6.000 ατόμων και 3.000 κατοικιών, υπολογίζεται ότι θα δαπανηθούν περίπου 4 δισ. ευρώ, ενώ ήδη έχουν διατεθεί κεφάλαια της τάξεως του 1,5 δισ. ευρώ. Η σουηδική εξορυκτική εταιρεία αποκτάει τα ακίνητα στην αγοραία αξία τους που είναι προσαυξημένη κατά 25% και στη συνέχεια οι ενδιαφερόμενοι αγοράζουν κάποια από τις νεόδμητες κατοικίες στο νέο κέντρο της πόλης. Οι ενοικιαστές έχουν την επιλογή να μετακομίσουν, με την LKAB να καλύπτει την ενδεχόμενη διαφορά στο ύψος του μισθώματος για διάστημα δέκα ετών. Το πιο δύσκολο όμως εγχείρημα του κολοσσιαίου αυτού έργου περιλαμβάνει τη μεταφορά της εκκλησίας που εγκαινιάστηκε το 1912. Πρόκειται για ένα αμιγώς ξύλινο κτίσμα 600 τόνων που πρόκειται να μεταφερθεί, με ορίζοντα το 2026, σε ένα νέο σημείο στην καινούργια πόλη μέσω ειδικής επιχείρησης.

Η μετατόπιση της πόλης είναι μονόδρομος για να συνεχίσει να υπάρχει το μεταλλείο το οποίο προμηθεύει σε ποσοστό 90% την Ευρώπη με σίδηρο. Αλλά και για να διατηρηθούν τα 2/3 των θέσεων εργασίας στην πόλη όπου οι υπόλοιπες βασικές δραστηριότητες σχετίζονται εκτός από τον χειμερινό τουρισμό και το σκι, με τη διαστημική έρευνα. Στην Κίρουνα, όπου ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες είναι ορατό το Βόρειο Σέλας, διαθέτει σταθμούς η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA).

Για το έργο, που θα οδηγήσει στη μετεγκατάσταση 6.000 ατόμων και 3.000 κατοικιών, υπολογίζεται ότι θα δαπανηθούν περίπου 4 δισ. ευρώ.

Υπάρχουν αντιδράσεις λόγω της υποχρεωτικής αυτής μετεγκατάστασης; Στελέχη της σουηδικής εξορυκτικής εταιρείας απαντούν καταφατικά. Ωστόσο, όπως αναφέρουν, αυτές δεν σχετίζονται τόσο με την εξορυκτική δραστηριότητα, αλλά, ως επί το πλείστον, με την αναγκαστική μετακόμιση των κατοίκων, όπως και με τον κίνδυνο της απώλειας πιστής πελατείας, εάν πρόκειται για επιχειρηματίες. Ενα όμως υπολογίσιμο μέτωπο που καλείται να αντιμετωπίσει η LKAB, όπως και άλλες μεταλλευτικές εταιρείες της περιοχής, σχετίζεται με τους Σάμι, τους αυτόχθονες της Λαπωνίας που διαθέτουν το δικό τους Κοινοβούλιο. Η νέα πόλη της Κίρουνα αν και αναπτύσσεται σε μία παλιά βιομηχανική περιοχή, βρίσκεται στα όρια της επικράτειας των Σάμι, οι οποίοι υποστηρίζουν –όπως και περιβαλλοντικές οργανώσεις– ότι τα μεταλλεία εμποδίζουν την κτηνοτροφία και τα μεταναστευτικά ρεύματα των ταράνδων.

«Πριν από μερικές δεκαετίες, η ανθρώπινη δραστηριότητα ήταν πολύ μικρή και οι τάρανδοι βρίσκονταν παντού. Μετά το μεταλλείο επεκτάθηκε, χτίστηκε η πόλη και ο αριθμός των κατοίκων αυξήθηκε σταδιακά σε 22.500 άτομα από 5.000 αρχικά. Επομένως, δεν θα ήταν δυνατόν η κτηνοτροφία των ταράνδων να μην επηρεαστεί. Ωστόσο συνυπάρχουμε (σ.σ.: με τους Σάμι) αρμονικά και σε συνθήκες καλής γειτονίας, έχοντας καταλήξει σε συμφωνία με τις τρεις βασικές συλλογικότητες της περιοχής. Και ανά δύο ή τρεις μήνες βρισκόμαστε και εξετάζουμε εάν ανακύπτουν προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν», σημειώνει στην «Κ» ο Μπο Κρόγκβιγκ, αντιπρόεδρος και ειδικός σύμβουλος για θέματα δημοσιότητας της LKAB.

«Στο παρελθόν είχαμε προβλήματα με τις εκπομπές θείου, τα οποία επιλύσαμε. Η σκόνη, ο θόρυβος και η επιβάρυνση από τις εκρήξεις που περιορίζεται εντός της μεταλλευτικής ζώνης, είναι ορισμένες ακόμη από τις προκλήσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Αυτό που επιδιώκουμε είναι η επίδραση της δραστηριότητάς μας να παραμένει εντός των στενών ορίων των μεταλλείων, εντός του βιομηχανικού φράχτη», προσθέτει o Κρόγκβιγκ, ο οποίος από το 1996 έως το 2014 είχε διατελέσει σύμβουλος επιχειρήσεων και ηγετών κρατών σε 38 χώρες.

Η σουηδική κρατική εταιρεία επιδιώκει να γίνει «πράσινη» και να απεξαρτηθεί πλήρως από τα ορυκτά καύσιμα. Αλλωστε, η «βιώσιμη μεταλλουργία» είναι και μία από τις πρώτες φράσεις που αντικρίζει ο επισκέπτης σε διαφήμιση μεταλλευτικής εταιρείας στο αεροδρόμιο της Κίρουνα. Προς την κατεύθυνση αυτή έχει αναπτύξει, κοινοπρακτικά με άλλες μεταλλευτικές, μία ειδική μέθοδο κατεργασίας σιδήρου που επιτρέπει την αφαίρεση του διοξειδίου του άνθρακα με τη χρήση υδρογόνου. Επίσης, με στόχο τον ψηφιακό μετασχηματισμό της δραστηριότητάς της, το μεταλλείο της Κίρουνα διαθέτει νέες τεχνολογίες, ενώ ορισμένα από τα βαρέα φορτηγά οχήματα κινούνται χωρίς οδηγό.

Οι πρωτοβουλίες αυτές είναι αλληλένδετες με την επιδίωξη της δημοτικής αρχής να προσελκύσει ακόμη περισσότερους μόνιμους κατοίκους στη βορειότερη πόλη της Σουηδίας. Οπως ανέφεραν εκπρόσωποι του δήμου σε παρουσίαση στο Crystal, το δημαρχείο της νέας πόλης, στόχος είναι οι 22.500 μόνιμοι κάτοικοι να αυξηθούν σε 25.000 μέχρι το 2030. «Για να το πετύχουμε αυτό θα πρέπει, με χρονικό ορίζοντα το 2027, να διαθέτουμε τα καλύτερα σχολεία στη Σουηδία, αλλά και να είμαστε σε θέση να προσφέρουμε τις καλύτερες υπηρεσίες φροντίδας ηλικιωμένων», σημείωσαν.

Στην Κίρουνα βρίσκεται σε εξέλιξη το μεγαλύτερο και πιο πρωτότυπο σχέδιο αστικής αναγέννησης παγκοσμίως. Εως το 2035 εκτιμάται ότι θα ολοκληρωθεί σταδιακά η κατασκευή του νέου κέντρου της Κίρουνα που θα βρίσκεται περίπου 3 χιλιόμετρα ανατολικότερα, σε σχέση με την πόλη που σήμερα τελεί υπό κατεδάφιση και σε ακόμη μεγαλύτερη απόσταση από το μεταλλείο.

Δεκαεπτά μεταλλικά στοιχεία περιζήτητα στην υψηλή τεχνολογία

Αρχές της χρονιάς, η παγκόσμια προσοχή στράφηκε ξανά στην Κίρουνα και τον σουηδικό εξορυκτικό κολοσσό KLAB λόγω της ανακάλυψης στο υπέδαφός της του μεγαλύτερου, σε ολόκληρη την Ευρώπη, κοιτάσματος σπάνιων γαιών. Στο κοίτασμα αυτό, που βρίσκεται κοντά στο μεταλλείο σιδήρου της KLAB προς τον Βορρά, θα μπορούσε να στηριχθεί το στοίχημα της Ευρώπης για την απεξάρτησή της από την Κίνα αναφορικά με την προμήθεια των σπάνιων γαιών. Της ομάδας δηλαδή 17 μεταλλικών στοιχείων με παρόμοιες χημικές ιδιότητες και ασυνήθιστες ονομασίες, όπως λανθάνιο, πρασεοδύμιο και προμήθειο.

Αυτό που τα καθιστά περιζήτητα είναι η μοναδική χρησιμότητά τους σε εφαρμογές και προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, κινητά τηλέφωνα, φορητούς υπολογιστές, επαναφορτιζόμενες μπαταρίες ηλεκτρικών και υβριδικών αυτοκινήτων, ιατρικές συσκευές, αντιπυραυλικά συστήματα και μαγνήτες. Ενδεικτικά, η τιμή ανά κιλό του νεοδύμιου, που ανήκει στην οικογένεια των σπάνιων γαιών, αποτελώντας απαραίτητο εξάρτημα μεταξύ άλλων για τις τουρμπίνες των ανεμογεννητριών και τα κινητά τηλέφωνα, διαμορφώνεται σε περίπου 165 ευρώ (από περίπου 2,3 ευρώ το 2007). Το αμερικανικό Κογκρέσο έχει χαρακτηρίσει ως «κίνδυνο» το κινεζικό μονοπώλιο σπάνιων γαιών. Στην Κομισιόν παραδέχονται πως η βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας θα κατέρρεε, εάν οι Κινέζοι σταματούσαν τις εξαγωγές τους. 

Ωστόσο, μέχρι το κοίτασμα Περ Γκάιγερ (Per Geijer) να καταστεί εκμεταλλεύσιμο θα χρειαστεί χρόνος. «Ακόμη δεν έχουμε πλήρη εικόνα. Θα χρειαστούμε ίσως περίπου δύο χρόνια μέχρι να προσδιορίσουμε και να αναλύσουμε τη χημική υπόσταση του κοιτάσματος και να επιλέξουμε τη βέλτιστη μέθοδο εξόρυξης. Στη συνέχεια θα πρέπει να τεκμηριώσουμε ότι η εξόρυξη των σπάνιων γαιών είναι κερδοφόρος», εξηγεί στην «Κ» ο Μπο Κρόγκβιγκ.

Συνολικά ενδέχεται να απαιτηθούν 10-15 χρόνια μέχρι να ξεκινήσει η εξόρυξη των σπάνιων γαιών, όπως έχει εκτιμήσει ο πρόεδρος και CEO της LKAB Γιαν Μοστρόμ. Αιτία είναι η μακρόσυρτη αδειοδοτική διαδικασία. «Για να αδειοδοτήσουμε ένα νέο μεταλλείο χρειαστήκαμε οκτώ χρόνια. Στη Σουηδία η διαβούλευση μιας περιβαλλοντικής μελέτης διαρκεί τυπικά 90 ημέρες, αλλά συνήθως παρατείνεται άλλο τόσο μέχρι τα ενδιαφερόμενα μέρη να υποβάλουν γραπτώς τις προτάσεις τους. Επίσης, θα πρέπει ένας σημαντικός αριθμός δικαστηρίων να παράσχει θετική γνωμοδότηση για σειρά θεμάτων, όπως οι χρήσεις γης. Το σκεπτικό της περιβαλλοντικής νομοθεσίας είναι ο επενδυτής να μην αντιμετωπίζεται ως δυνάμει εγκληματίας, αλλά να λαμβάνει χώρα μία διαδικασία με στόχο την εύρεση κοινού τόπου κατόπιν διαπραγμάτευσης», διευκρινίζει ο Μπο Κρόγκβιγκ.

Ο μεταλλευτικός κλάδος προσβλέπει στα οφέλη του νέου, προς υιοθέτηση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κανονισμού της Ε.Ε. για τις κρίσιμες πρώτες ύλες. Προβλέπει ρητά την επιτάχυνση της εξόρυξης, επεξεργασίας και ανακύκλωσης των κρίσιμων και στρατηγικών ορυκτών πρώτων υλών, όπως οι σπάνιες γαίες, αλλά και ο χαλκός. Με τον ευρωπαϊκό κανονισμό να είναι δεσμευτικός και άμεσα εφαρμοστέος από τα κράτη-μέλη, οι μεταλλευτικές επιχειρήσεις όχι μόνο στη Σουηδία, αλλά και στην Ελλάδα εκτιμούν ότι η δραστηριότητά τους, ως ιδιαίτερα σημαντική για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ε.Ε., θα βρίσκεται αντιμέτωπη με λιγότερα εμπόδια.