«Λίμνη λάβας εξερράγη στην Αφροδίτη»: Εκπληκτοι επιστήμονες ξαναδιάβασαν το ραντάρ του «νεκρού» σκάφους Magellan

Για περίπου μισό αιώνα, οι επιστήμονες μπορούσαν μόνο να ελπίζουν πως κάποια ημέρα θα έβλεπαν ηφαίστεια να εκρήγνυνται στην Αφροδίτη. 

Αυτός ο καυτός, γειτονικός κόσμος καλύπτεται από επικίνδυνα σύννεφα, αλλά προηγούμενες αποστολές είχαν αποκαλύψει τα ηφαιστειακά χαρακτηριστικά της επιφάνειάς του. Τώρα, χάρη στα δεδομένα ενός προ πολλού ανενεργού διαστημοπλοίου, οι επιστήμονες βρήκαν τα στοιχεία για μία φυσική δομή στην Αφροδίτη που αλλάζει σχήμα, διαστέλλεται και να φαίνεται να ξεχειλίζει από λιωμένα πετρώματα. 

«Στοιχηματίζω ότι εξερράγη μία λίμνη λάβας» λέει ο Ρόμπερτ Χέρικ, πλανητικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Αλάσκα και ένας από τους δύο συγγραφείς της νέας μελέτης. Σύμφωνα με την έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science, ο Χέρικ και ένας συνάδελφός του εντόπισαν ένα ηφαιστειακό «στόμιο», σε μία πλαγιά του κολοσσιαίου ηφαιστείου Maat Mons, από εικόνες που είχαν ληφθεί με το ραντάρ του διαστημικού σκάφους Magellan της NASA το 1991.

«Πρόκειται για ένα από τα πιο πειστικά στοιχεία που έχουμε δει», επιβεβαιώνει ο Στίβεν Κέιν, πλανητικός αστροφυσικός στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Ρίβερσαϊντ, ο οποίος δεν συμμετείχε στην εργασία.

«Τα αποτελέσματα κατέπληξαν την επιστημονική κοινότητα» σχολιάζει το National Geographic. Οι ειδικοί ανέμεναν να βρουν εκρήξεις ηφαιστείων στην Αφροδίτη, αλλά όχι πριν από την αποστολή δύο διαστημοπλοίων με πρωτοποριακά συστήματα ραντάρ που διαπερνούν τα σύννεφα – το VERITAS της NASA και το EnVision της Ευρώπης – στις αρχές της δεκαετίας του 2030.

Μια οπή στη βόρεια πλευρά του Maat Mons, ενός από τα μεγαλύτερα ηφαίστεια του πλανήτη, έχει αλλάξει σχήμα και έχει επεκταθεί, υποδηλώνοντας ότι η Αφροδίτη είναι γεωλογικά ενεργή. Δύο άλλα ηφαίστεια, το Sapas Mons και το Ozza Mons, βρίσκονται σε κοντινή απόσταση. Πηγή NASA.

Οι ενδείξεις για την τρέχουσα ηφαιστειακή δραστηριότητα θεωρούνται πολύτιμες αφού ο δεύτερος πλανήτης από τον Ήλιο μοιάζει πολύ με τη Γη σε μέγεθος και σύνθεση. Τα σημαντικά αποθέματα νερού που υπήρχαν στο παρελθόν -οι πιθανοί ωκεανοί- εξατμίστηκαν πριν από πολύ καιρό «όταν ο πλανήτης κάηκε κατά τη διάρκεια ενός μυστηριώδους κατακλυσμού» γράφει το National Geographic. «Μια ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή που προκλήθηκε από εκρήξεις αποκαλυπτικών διαστάσεων» παραμένει η πιθανότερη αιτία. Με την κατανόηση της τρέχουσας ηφαιστειακής δραστηριότητας της Αφροδίτης, οι επιστήμονες μπορούν να μάθουν περισσότερα για τις αποκλίνουσες πορείες της Γης και του φλεγόμενου κόσμου που της μοιάζει.

«Αν θέλετε να κατανοήσετε τον μοναδικό άλλο κόσμο στο μέγεθος της Γης που θα ταξιδέψουμε ποτέ, οπουδήποτε στο σύμπαν, η Αφροδίτη είναι η μόνη επιλογή που έχετε», λέει ο Πολ Μπιρν, πλανητικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις, ο οποίος δεν συμμετείχε στη νέα μελέτη.

Μία κρυμμένη «κόλαση»

Η αδιαφανής ατμόσφαιρα της Αφροδίτης κρύβει την επιφάνεια του πλανήτη από τα παρατηρητήρια στη Γη. Ελάχιστα διαστημόπλοια έχουν πλησιάσει το αλλόκοτο τοπίο, είτε αφού βυθίστηκαν μέσα από τα σύννεφα και άντεξαν το πολύ μία με δύο ώρες πριν καταστραφούν στην καυτή επιφάνεια, είτε μπαίνοντας σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη, «κοιτάζοντας» κάτω από τα σύννεφα με τεχνολογίες όπως το ραντάρ.

Ένα σμήνος σοβιετικών διαστημοπλοίων στις αρχές της δεκαετίας του 1980, αποκάλυψε ότι η Αφροδίτη ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου καλυμμένη από ηφαιστειακές δομές – μερικές έμοιαζαν με τις γήινες και άλλες ήταν σαφώς εξωγήινες. Με την ελπίδα να χαρτογραφήσει τα χαρακτηριστικά του πλανήτη με πρωτοφανή για την εποχή λεπτομέρεια, το διαστημικό σκάφος Magellan της NASA, είχε καταφτάσει το 1990, με όργανα ραντάρ.

Με επανειλημμένες περιφορές γύρω από τον πλανήτη και εξετάζοντας τα ίδια σημεία αρκετές φορές, οι επιστήμονες ήλπιζαν να εντοπίσουν σημάδια ηφαιστειακής δραστηριότητας. Υπήρχαν όμως προβλήματα. Η χαμηλή ανάλυση του ραντάρ σήμαινε ότι οποιεσδήποτε φυσικές αλλαγές θα έπρεπε να είναι αρκετά μεγάλες για να καταγραφούν στις εικόνες. Και από τις αρχές της αποστολής, η τροχιά του Magellan περιοριζόταν με κάθε περιφορά, με αποτέλεσμα το διαστημικό σκάφος να χαρτογραφεί μικρότερο μέρος της επιφάνειας σε κάθε διαδοχικό ταξίδι γύρω από τον πλανήτη.

Παρά τις προκλήσεις, το 43% του πλανήτη σαρώθηκε τουλάχιστον δύο φορές. Όμως η σύγκριση πολλαπλών εικόνων του ίδιου ηφαιστείου για την αναζήτηση αλλαγών αποδείχθηκε επίσης προβληματική, καθώς η γωνία κάθε λήψης διέφερε σε αρκετές από τις περιφορές. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, κανείς δεν κατάφερε να βρει ένα ενεργό ηφαίστειο.

Μία «χοάνη» που μεταμορφώνεται

Οι επιστήμονες έχουν καταγράψει πολλές έμμεσες ενδείξεις για ενεργή ηφαιστειακή δραστηριότητα στην Αφροδίτη, όπως υψηλές συγκεντρώσεις αερίων στην ατμόσφαιρα που συνδέονται με ηφαιστειακές εκρήξεις, νέες, «ύποπτες» κηλίδες και ασυνήθιστα χαρακτηριστικά σε κολοσσιαίες κυκλικές δομές που ονομάζονται στεφάνες και υποδηλώνουν μια υποκείμενη αναταραχή στο μάγμα του πλανήτη.

Αλλά το «ιερό δισκοπότηρο» -ένα ηφαίστειο που να εκτοξεύει λάβα ή ένα ποτάμι λιωμένου πετρώματος που να ρέει- παρέμενε άπιαστο.

Το 2021 το EnVision και το VERITAS επιλέχθηκαν για τη μελλοντική εξερεύνηση της Αφροδίτης, αλλά ο Χέρικ ήταν ανυπόμονος. Μέσα στην πανδημία επανεξέτασε τα παλιά δεδομένα του Magellan και ευθυγράμμισε χειροκίνητα τις εικόνες των ηφαιστείων της Αφροδίτης, αναζητώντας οτιδήποτε θα μπορούσε να θεωρηθεί ασυνήθιστο.

Κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας ανάλυσης, ο Χέρικ εξέτασε το Maat Mons. Ονομάστηκε από την αιγυπτιακή θεά της αλήθειας και της δικαιοσύνης, είναι το ψηλότερο ηφαίστειο στον πλανήτη – και σε μια από τις πλαγιές του, μεταξύ Φεβρουαρίου και Οκτωβρίου 1991, κάτι άλλαξε. Μέσα σε οκτώ μήνες, υλικό φαίνεται να ξεχείλισε και το άνοιγμα διευρύνθηκε από 0,8 σε 1,5 τετραγωνικά μίλια, ενώ ένα νέο ρεύμα υλικού φαίνεται να κατηφόρισε την πλαγιά.

Ο Χέρικ το εξέτασε με τον συν-συγγραφέα της μελέτης, Σκοτ Χένσελι του Εργαστηρίου Αεριοπροώθησης της NASA, ο οποίος συμφώνησε: κάτι είχε μετακινηθεί. 

Το υλικό στον φυσικό αγωγό θα μπορούσε να είναι βραχώδη συντρίμμια από κατολίσθηση. Είναι επίσης πιθανό το φαινομενικό «ρεύμα» να ήταν εκεί και τον Φεβρουάριο, αλλά να μην καταγράφηκε εξαιτίας της γωνίας λήψης. 

Αλλά το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι το 1991, μια τεράστια έκρηξη γέμισε με λάβα τη διογκούμενη οπή, και μέρος της ξεχύθηκε πάνω από το χείλος ή διέφυγε μέσα από κάποια ρωγμή. «Μπορούμε με σιγουριά να πούμε ότι άλλαξε σχήμα», λέει ο Χέρικ. Και όταν ένα ηφαίστειο αλλάζει τόσο δραματικά σχήμα στη Γη, η βασική αιτία είναι πάντα λιωμένα βράχια

Αναζητώντας τον «καρδιακό παλμό» της Αφροδίτης

Μετά από τόσες έμμεσες ενδείξεις, «είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε μια αλλαγή σε κάτι», λέει η Άννα Γκούλτσερ, πλανητική επιστήμονας στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας, η οποία δεν συμμετείχε στην εργασία.

«Νομίζω ότι είδαν αυτό που όντως συνέβη», λέει ο Μπιρν του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, που υποψιάζεται ότι η αλλοίωση της εκβολής θα μπορούσε να οφείλεται σε κάποια υπόγεια κίνηση, όπως μια βίαιη μετατόπιση μάγματος κάτω από το έδαφος, και όχι σε έκρηξη.

Οι επιστήμονες ελπίζουν να απαντήσουν σε ένα θεμελιώδες ερώτημα: «Ποια είναι η καθημερινότητα της ηφαιστειακής δραστηριότητας της Αφροδίτης;»

Τα ηφαίστεια της Γης και του δορυφόρου «Ιώ» του Δία εκρήγνυνται συνεχώς. Ο Άρης έχει μία έκρηξη κάθε μερικά εκατομμύρια χρόνια. Πού κατατάσσεται η Αφροδίτη σε αυτό το φάσμα;

Η ανακάλυψη υποδηλώνει ότι ο πλανήτης διαθέτει μία ζωηρή ηφαιστειακή δραστηριότητα που θυμίζει περισσότερο τη Γη. Το VERITAS και το EnVision καλούνται να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα, αλλά μέχρι τότε, αυτή η μελέτη θα ενθαρρύνει τους επιστήμονες να μελετήσουν τα παλιά αρχεία του Magellan, με την ελπίδα να βρουν κάποιο άλλο ενεργό ηφαίστειο της Αφροδίτης.

Πηγή: National Geographic

⇒ Ειδήσεις σήμερα

Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr