Η ορκωμοσία της δικτατορίας και ο σκυθρωπός βασιλιάς – Η ιστορία πίσω από την ιστορική φωτογραφία

Ανάκτορα Τατοΐου, 26 Απριλίου 1967, ορκωμοσία της κυβέρνησης των συνταγματαρχών. Πρώτη σειρά από αριστερά: υπουργός προεδρίας της κυβερνήσεως, συνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος· πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Κόλλιας· βασιλιάς Κωνσταντίνος Β΄· αντιστράτηγος Γρηγόριος Σπαντιδάκης, αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Άμυνας· τέρμα δεξιά: Νικόλαος Οικονομόπουλος, υπουργός Βιομηχανίας, και ο υπουργός Συντονισμού, συνταγματάρχης Νικόλαος Μακαρέζος. Πίσω ακριβώς από τον Κωνσταντίνο, δεξιά ο υπουργός Εσωτερικών, ταξίαρχος Στυλιάνος Πατάκος και αριστερά ο υπουργός Άμυνας, αντιστράτηγος Γεώργιος Ζωιτάκης. (©Α.Ρ./Αριστοτέλης Σαρρηκώστας)

Είναι 26 Απριλίου 1967. Ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας, ο εμβληματικός Έλληνας φωτορεπόρτερ του Associated Press, έχει ήδη λάβει τηλεφώνημα την προηγουμένη από το γραφείο Τύπου του βασιλέα Κωνσταντίνου, από τον επικεφαλής Χουρμούζη. Ενημερώθηκε ότι έπρεπε να καλύψει την ορκωμοσία της «εθνικής κυβέρνησης» των πραξικοπηματιών της 21ης Απριλίου.

Φτάνοντας στην πλάγια είσοδο των ανακτόρων του Τατοΐου, δύο ένοπλοι στρατιωτικοί τον σταματούν στην πόρτα. «Πού πας εσύ;» τον ρωτούν. «Είμαι φωτογράφος του Associated Press και έχω λάβει άδεια να φωτογραφίσω τον βασιλέα», αποκρίνεται. «Ποιος βασιλέας; Εμείς κάνουμε κουμάντο τώρα», του αντιγυρίζει ένας λοχαγός.

Με επιβεβαίωση από «μέσα» –και καχυποψία– και μετά την επιμονή του, του επιτρέπουν να εισέλθει στα ανάκτορα για την περίφημη φωτογραφία με τον «βλοσυρό και σκυθρωπό Κωνσταντίνο», όπως άρεσε στον εκλιπόντα τέως βασιλέα να λέει, προσπαθώντας να δείξει τη δυσαρέσκειά του για την ορκωμοσία αυτής της κυβέρνησης υπό το ελληνικό στέμμα. «Δεν είναι δική μου κυβέρνηση», έλεγε ο Κωνσταντίνος όταν Αμερικανοί τον πίεζαν, σε ένα ταξίδι του το 1967 στις ΗΠΑ, να μιλήσει για την δικτατορική κυβέρνηση που είχε εγκατασταθεί στην Ελλάδα.

«Μπαίνοντας στην περίφημη σκάλα του ανακτόρου, είχαν ήδη αρχίσει να συγκεντρώνονται οι στρατιωτικοί και οι πολιτικοί» της δικτατορίας, θυμάται ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας μιλώντας στην «Κ». «Αμέσως μετά έφτασε ο Κωνσταντίνος. Μου φάνηκε πράγματι σκυθρωπός και μου έκανε εντύπωση το βαρύθυμο ύφος του», λέει ο θρυλικός φωτορεπόρτερ.

Όταν ολοκληρώθηκε η φωτογράφιση, τους έκαναν νόημα «έχουμε τελειώσει» και όλοι αποχώρησαν ησύχως.

«Εγώ δεν ήξερα κανέναν από αυτούς της δικτατορίας», συνεχίζει την αφήγηση. «Επειδή όμως όφειλα να στείλω τη λεζάντα στο Associated Press –δεν γινόταν αλλιώς– απευθύνθηκα στο γραφείο Τύπου που είχαν στήσει οι χουντικοί στην οδό Ζαλοκώστα, όπου ήταν το υπουργείο Τύπου και προδικτατορικά. Τους δείχνω τη φωτογραφία και τους ζητώ να μου πουν ποιος είναι ποιος. Και τι έκαναν; Γέμισαν τη φωτογραφία με αριθμούς γραμμένους με μαρκαδόρο και από κάτω είχαν γράψει το όνομα του καθενός. Στο Associated Press είχα στείλει δύο φωτογραφίες – μία “μουτζουρωμένη” και μία καθαρή», θυμάται ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας, που αναφέρει ότι ο ίδιος ήταν υπεύθυνος για κάθε φωτογραφία: «Τις έβγαζα, τις εμφάνιζα, έκανα το editing, έγραφα τις λεζάντες, τις έστελνα – όλα εγώ».

Ακολουθώντας την ελληνική βασιλική οικογένεια

Ο επί 40 συναπτά έτη φωτορεπόρτερ είχε πάντοτε καλές, επαγγελματικές σχέσεις με το παλάτι, καθώς για τη βασιλική οικογένεια τα ξένα πρακτορεία ήταν όχημα διεθνών σχέσεων. Ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας έχει συνοδεύσει τους Έλληνες βασιλείς σε πλείστες όσες περιοδείες ανά την επικράτεια.

«Είμαστε κάπου μεταξύ 1965-66. Ο Κωνσταντίνος περιοδεύει στη Βόρεια Ελλάδα και επιθεωρεί τα στρατεύματα. Την ίδια περίοδο, γινόταν στρατιωτική άσκηση. Όταν έφτασε η ώρα της κατάκλισης, ενημέρωσαν τον βασιλέα, που βρέθηκε σε ένα αντίσκηνο κατά την ξενάγηση, ότι αυτός θα ήταν και ο χώρος που θα κοιμηθεί – σε κρεβάτι εκστρατείας. Περιττό να σας πω για τον ενθουσιασμό του που θα κοιμόταν στο αντίσκηνο», αφηγείται ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας.

Ο Κωνσταντίνος περιχαρής στη στρατιωτική σκηνή. (©Αριστοτέλης Σαρρηκώστας/Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε.)

«Σε άλλη περιοδεία, στη Ρόδο, περί το 1966, είχε, μεταξύ άλλων, προγραμματιστεί ομιλία του Κωνσταντίνου σε μία κεντρική πλατεία. Το θέμα ήταν ότι δεν είχε συγκεντρωθεί κόσμος και αυτό, φωτογραφικά, αποτελούσε ντροπή για τον βασιλέα. Δεν έπρεπε να δείξουμε, κατά τις υποδείξεις των ανθρώπων του, ότι ήταν μόνος του. Κι όμως, κάποιος συνάδελφος έβγαλε φωτογραφία, που είχε κυκλοφορήσει ευρέως στον ελληνικό Τύπο. Όλοι οι φωτορεπόρτερ που συνοδεύαμε τον βασιλέα στην περιοδεία περάσαμε από “ιερά εξέταση” από τους συνεργάτες του Κωνσταντίνου για να μαρτυρήσουμε τον φωτογράφο. Κανείς μας δεν είχε μιλήσει», θυμάται.

Ο Κωνσταντίνος στο Μικρολίμανο, το 1964. (©Αριστοτέλης Σαρρηκώστας/Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε.)

Μία από τις πιο καλά χαραγμένες μνήμες του Αριστοτέλη Σαρρηκώστα είναι όταν συνόδευσε τον Κωνσταντίνο και την Άννα-Μαρία στην Κέρκυρα, το 1965, ενόψει της γέννησης της Αλεξίας. Είχε πάρει μαζί του όλο τον εξοπλισμό από την Αθήνα και, φτάνοντας στην Κέρκυρα, είχε εγκατασταθεί σε ένα υπόγειο στούντιο για να κάνει τη δουλειά του. «Εμείς είχαμε πάει για μία εβδομάδα, μέχρι να γεννήσει η βασίλισσα. Η μία εβδομάδα έγινε δύο και μετά τρεις, καθότι η Άννα-Μαρία δεν έλεγε να γεννήσει. Μέχρι που την έβαζε ο Κωνσταντίνος σε μία ανοικτή Mercedes πηγαίνοντάς τη βόλτα για να την… ταρακουνήσει, μπας και επισπεύσει τον τοκετό!» ανακαλεί στη μνήμη του ο σπουδαίος φωτορεπόρτερ. «Εμείς, παρ’ όλ’ αυτά, περνούσαμε πολύ ωραία στην Κέρκυρα», συμπληρώνει.

Κωνσταντίνος και Άννα Μαρία, με τη μικρή Αλεξία. Δεξιά πίσω από την τότε βασίλισσα, ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας. Αναμνηστική φωτογραφία φωτορεπόρτερ στο Τατόι. (©Αριστοτέλης Σαρρηκώστας/Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε.)

Μάλιστα, μέχρι που είχαν διοργανώσει οι Έλληνες και οι ξένοι ανταποκριτές έναν αγώνα ποδοσφαίρου με δανεικές στολές και παπούτσια από μία τοπική ομάδα. «Εμφανίζεται ξαφνικά ο Κωνσταντίνος και λέει “θα παίξω κι εγώ, ένα ημίχρονο με τους μεν και ένα με τους δε”, και στέλνει κάποιον να του βρει ένα ζευγάρι παπούτσια και κατάλληλα ρούχα. Μάλιστα, είχαμε κάνει ό,τι μπορούσαμε για να τον αφήσουμε να σκοράρει. Βέβαια, την περισσότερη ώρα, αντί να κοιτάζουμε την μπάλα, είχαμε τις κάμερες ανά χείρας για να απαθανατίζουμε τις στιγμές», μας μεταφέρει ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας, που είχε πετύχει τον ίδιο τον Κωνσταντίνο να κάνει βόλτα στην Αιόλου. «Ήταν ένας άνθρωπος επηρεασμένος, εικάζω, από το φιλελεύθερο πνεύμα της Δανής Άννας-Μαρίας», συμπληρώνει.

Ο Κωνσταντίνος με τους ανταποκριτές, στην Κέρκυρα, όρθιος στο κέντρο με την μπάλα. (©Αριστοτέλης Σαρρηκώστας/Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε.)

«Ήταν τρομερά ευγενής μαζί μας. Όταν περιμέναμε ώρα για μία φωτογραφία, ερχόταν ο ίδιος ή έστελνε κάποιον και μας ρωτούσε αν θέλουμε σάντουιτς, νερό ή χυμό. Μάλιστα, ουδείς από τη βασιλική οικογένεια μας υποδείκνυε κατά κανόνα πώς και τι να φωτογραφίσουμε. Η Φρειδερίκη πάντως, κάθε φωτογραφία που την περιελάμβανε, ζητούσε, διά της ιδιαιτέρας της, της κ. Βουρλούμη, να της τη στείλω».

Η αντιμετώπιση από τη δικτατορία

Με τη δικτατορία, ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας είχε σχετικά ακύμαντη συνεργασία λόγω Associated Press, καθώς δύσκολα οι συνταγματάρχες θα τα έβαζαν με αμερικανικό πρακτορείο.

Θυμάται και την πρώτη του, ιδιαίτερη συνάντηση με τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, λίγο μετά την ορκωμοσία της κυβέρνησης της χούντας, στο υπουργείο Τύπου. «Στο γραφείο του Παπαδόπουλου δεν έμπαινε ουδείς πλην του συναδέλφου Λεωνίδα Φλώρου. Τότε διευθυντής του γραφείου Τύπου του δικτάτορα ήταν ο δημοσιογράφος της “Βραδυνής” Ηλίας Μαλάτος. Τις πρώτες ημέρες του πραξικοπήματος, ήταν να επισκεφθεί τη χώρα Αμερικανός ναύαρχος, ο οποίος είχε ζητήσει να δει τον Παπαδόπουλο – ούτε τον πρωθυπουργό ούτε τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ. Ήθελαν όμως να στείλουν φωτογραφίες στο εξωτερικό από τη συνάντηση και ο Λεωνίδας Φλώρος δεν είχε τρόπο να το κάνει αυτό, οπότε είχε προτείνει στον Μαλάτο να τους βοηθήσω εγώ. Καθώς τους περιμέναμε στον προθάλαμο, εμφανίζεται ο Παπαδόπουλος και είναι η πρώτη φορά που τον βλέπω χωρίς στολή – μάλιστα, είχε ακόμη το πορτρέτο του Κωνσταντίνου και της Άννας-Μαρίας στον τοίχο. Ήταν ομιλητικός μαζί μου – και ίσως πρόσχαρος. Όταν εμφανίζεται ο ναύαρχος, τους δίνω οδηγίες και τους λέω πώς να στηθούν. Όταν τελειώσαμε, κάνω να φύγω και με σταματάει ο Μαλάτος. “Όταν τις εμφανίσεις, να έρθεις να διαλέξω εγώ την καλύτερη”, μου λέει. Αντιδρώ εγώ και βγάζω το φιλμ, του το δίνω και του λέω “βγάλε όποια θέλεις μόνος σου”. “Σε πρόσβαλα;” με ρωτάει. “Ε, λιγάκι”, του απαντώ. Μου το δίνει πίσω λέγοντάς μου να στείλω όποια θέλω στο Associated Press και, έκτοτε, πλην του Φλώρου, ήμουν κι εγώ εκείνος που μπορούσα να μπαίνω στο γραφείο του Παπαδόπουλου».

Ο βετεράνος φωτορεπόρτερ επί το έργον. (©Αριστοτέλης Σαρρηκώστας/Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε.)

Μία φορά, πάντως, τον είχαν απειλήσει από την Μπουμπουλίνας με «ταξιδάκι», επειδή είχε στείλει φωτογραφίες στο πρακτορείο χωρίς να τις δουν οι ένστολοι της λογοκρισίας που είχε διορίσει ο Γεώργιος Παπαδόπουλος ως υπουργός Τύπου – νωρίτερα βέβαια τον είχαν κεράσει και καφέ. Ως γνωστόν, κάθε τι που ήταν να δημοσιευτει –εντός και εκτός συνόρων– έπρεπε να έχει τη σφραγίδα της λογοκρισίας. Δύο φορές, μάλιστα, συνελήφθη, αλλά αφέθηκε αμέσως ως εκ της ιδιότητάς του.

Στον Λίβανο. «Είχα κάνει το Αθήνα-Βηρυτός… Παγκράτι-Κολιάτσου». (©Αριστοτέλης Σαρρηκώστας/Αρχείο ΕΡΤ Α.Ε.)

«Ήταν 40 υπέροχα χρόνια – λέω ότι δεν έχω βγει στη σύνταξη, αλλά ότι έχω πάρει άδεια», λέει ο Αριστοτέλης Σαρρηκώστας, ο οποίος τις δεκαετίες της υπηρεσίας του μας έδωσε ορισμένες από τις πιο εμβληματικές φωτογραφίες από την Ελλάδα –ποιος να ξεχάσει τη θρυλική φωτογραφία του τανκ στην είσοδο του Πολυτεχνείου– αλλά και τις εχθροπραξίες στη Μέση Ανατολή, ειδικά στον Λίβανο. «Είχα κάνει το Αθήνα-Βηρυτός… Παγκράτι-Κολιάτσου», θυμάται λίγο πριν ολοκληρώσουμε την κουβέντα μας.