Η κληρονομιά της Κρητικής Αναγέννησης

Η πρόταση της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης για την ανάπλαση της Μονής Τζαγκαρόλων και τη μετατροπή της σε Πατριαρχικό Ιδρυμα Ερευνών με παράλληλη αποκατάσταση του περιβάλλοντος χώρου και του μικρού οικισμού που διακρίνεται στη φωτογραφία κάτω. Η πρόταση προβλέπει τη φύτευση του χώρου και την αποκατάσταση των εσωτερικών χώρων. Φωτ. ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ / ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

Ενα από τα περίλαμπρα μοναστηριακά συγκροτήματα της Κρητικής Αναγέννησης, η Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος των Τζαγκαρόλων, περνάει σε νέα εποχή. Η μελέτη για μετατροπή της τ. Ιερατικής Σχολής στη μονή σε Πατριαρχικό Ιδρυμα Ερευνών και Μελετών «Πατριάρχης Βαρθολομαίος» έτυχε της ομόφωνης έγκρισης του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, εξέλιξη που στρέφει το βλέμμα στην πολύτιμη κληρονομιά της Κρητικής Αναγέννησης και στην πολυδύναμη προοπτική των ιστορικών κυττάρων της Μεγαλονήσου στον αιώνα μας.

Η μελέτη εκπονήθηκε στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του Πολυτεχνείου Κρήτης με επιστημονική υπεύθυνη την καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Σχολής Πολυτεχνείου Κρήτης Αμαλία Κωτσάκη, αναπληρώτρια κοσμήτορα και διευθύντρια του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών της σχολής. Είναι μια σύνθετη πρόταση, καθώς η ανάπλαση περιλαμβάνει τόσο την ανάδειξη του περιβάλλοντος χώρου της μονής όσο και τη μετατροπή των παρακείμενων οικίσκων σε χώρους φιλοξενίας.

Η Μονή Αγίας Τριάδος των Τζαγκαρόλων βρίσκεται σε απόσταση 15 χιλιομέτρων από τα Χανιά, στη χερσόνησο Ακρωτήρι, και άρχισε να κατασκευάζεται το 1611 επί Ενετοκρατίας από τον ιερομόναχο Ιερεμία Τζαγκαρόλα. Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική σύνθεση του συγκροτήματος συμπληρώθηκε τον 19ο αιώνα. Η σύγχρονη προσέγγιση ευελπιστεί στην ανάδειξη ενός μοναδικού αρχιτεκτονικού μνημείου, σημαντικού όχι μόνο για την Κρήτη αλλά και για το σύνολο της χώρας.

«Η μετατροπή της πρώην Ιερατικής Σχολής της Αγίας Τριάδος των Τζαγκαρόλων σε Πατριαρχικό Iδρυμα Ερευνών και Mελετών “Πατριάρχης Βαρθολομαίος” συμβάλλει αναμφίβολα στη βιωσιμότητα της μονής, τη συνδέει άρρηκτα με την τοπική κοινωνία και της αποδίδει το μέγιστο δυνατό κύρος», λέει η Αμαλία Κωτσάκη. «Ειδικότερα ενισχύει την από αιώνες συμβολή της στην Παιδεία, τη διευρύνει και ασφαλώς ενδυναμώνει την παρουσία της μονής σε επίπεδο τοπικό, εθνικό αλλά και διεθνές. Παράλληλα, ενισχύει τον θρησκευτικό τουρισμό, ειδικότερα αν η μονή ενταχθεί σε ένα δίκτυο βενετσιάνικων μοναστηριών στην Κρήτη, με πιθανή διασύνδεση και με ευρωπαϊκό ανάλογο, επιλογή που θα ευνοήσει την ένταξη της μονής και ολόκληρου του δικτύου στον κατάλογο μνημείων της UNESCO».

Εργο απαιτητικό, η μετατροπή της ιστορικής μονής σε ίδρυμα ερευνών υποστηρίχθηκε από πολυμελή ερευνητική ομάδα στην οποία συμμετείχαν οι καθηγητές Αλέξανδρος Βαζάκας (κοσμήτορας της σχολής), Μαρία Σταυρουλάκη, Μαρία Μανδαλάκη, Γιάννης Τσάρας, Πανίτα Καραμανέα, Νόνη Μαραβελάκη, Κώστας Προβιδάκης, Αντώνης Βαφείδης καθώς και οι εξωτερικοί συνεργάτες Γιώργος Τζούγκαρης (μηχανολόγος μηχανικός) και Χαρ. Ακρίβας (τοπογράφος μηχανικός). Κατά τη διάρκεια εκπόνησης του έργου, μεγάλος ήταν και ο αριθμός προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών και φοιτητριών που συμμετείχαν αποκοιμίζοντας πολύτιμα οφέλη από γνώσεις και εμπειρία.

Επίσης, σε όλες τις φάσεις του έργου αμέριστη υπήρξε η υποστήριξη του αρχαιολόγου και επίτιμου εφόρου Αρχαιοτήτων Μιχάλη Ανδριανάκη, συμβούλου του ερευνητικού προγράμματος. Η επιτυχής ολοκλήρωση της προσπάθειας πολλά οφείλει και στην αγαστή συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Χανίων καθώς και την Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος των Τζαγκαρόλων και ιδιαιτέρως του ηγουμένου της, θεοφιλεστάτου επισκόπου Δορυλαίου κ. Δαμασκηνού.

Δημιουργείται ένα σύγχρονο κέντρο υπερτοπικού χαρακτήρα με δυνατότητες φιλοξενίας.

«Η Αγία Τριάδα των Τζαγκαρόλων εντάσσεται στο σημαντικό καλλιτεχνικό ρεύμα της Κρητικής Αναγέννησης, το οποίο συνιστά μείζον πολιτισμικό χαρακτηριστικό της Κρήτης συμβάλλοντας στην ιδιοπροσωπία της νήσου», λέει η Αμαλία Κωτσάκη. «Επίσης, η μονή αποτελεί μέρος ενός σημαντικού συνόλου αναγεννησιακών μονών στην Κρήτη. Η συγκρότηση του δικτύου των αναγεννησιακών μονών της Κρήτης έχει τη δυνατότητα να παίξει κρίσιμο ρόλο στην ανάδειξη της λεγόμενης Κρητικής Αναγέννησης καθότι προσφέρει συγκεντρωμένες πολλαπλές καλλιτεχνικές εκφράσεις της περιόδου αυτής, όπως η αρχιτεκτονική, η τέχνη και ασφαλώς η υλική και άυλη πολιτιστική κληρονομιά, καθιστώντας τα βενετσιάνικα μοναστήρια “θέατρα της Κρητικής Αναγέννησης”».

Πολυλειτουργικό κτίριο

Αυτή η σύνθετη ανάγνωση της κληρονομιάς της Κρητικής Αναγέννησης μέσα από το παράδειγμα της Αγίας Τριάδος των Τζαγκαρόλων θα δώσει στην Κρήτη ένα σύγχρονο κέντρο υπερτοπικού χαρακτήρα. Το σχεδιαζόμενο πατριαρχικό ίδρυμα περιλαμβάνει συνεδριακό κέντρο, πατριαρχικό διαμέρισμα, βιβλιοθήκη – μελετητήριο – αρχείο, εκθεσιακούς χώρους, καθώς και τους απαραίτητους βοηθητικούς χώρους και χώρους υγιεινής. «Στόχος της πρότασης είναι η δημιουργία ενός πολυλειτουργικού κτιρίου που θα συμβάλει στην ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της μονής και θα ενισχύσει την κοινωνική αποστολή της, ενώ παράλληλα θα διαφυλάξει τον θρησκευτικό χαρακτήρα της μοναστικής ζωής», σημειώνει η μελετητική ομάδα.

Η Αμαλία Κωτσάκη εστιάζει το ενδιαφέρον μας και στον αγροτο-εργατικό οικισμό «κοινοβιακής συμβίωσης» εκτός περιβόλου, στα βόρεια της μονής. «Πρόκειται για ένα “μικροχώρι” από 18 οικίσκους σε τέσσερις γειτονιές που ξεκινά να κτίζεται τον 17ο αιώνα και φθάνει μέχρι τον 19ο, για να κατοικούν οι “ζευγάδες” και οι “μαζώχτρες”, εργάτες και εργάτριες στις αγροτικές δραστηριότητες της μονής. Αποκατεστημένο, διατηρώντας το λιτό ύφος του, μπορεί να προσφέρει φιλοξενία μαζί με την εμπειρία της μοναστικής ζωής».

Αναλλοίωτη παραμένει η φύση γύρω από τη μονή, που περιβάλλεται από μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις δικής της ιδιοκτησίας με παραγωγή ελαιολάδου και οίνου. «Διαμορφώνεται ένα σπάνιο πολιτιστικό τοπίο με τη συνύπαρξη μνημείου και τόπου ιδιαίτερου φυσικού κάλλους».