Η ιστορία των τραπεζών: Η πρώτη χρεοκοπία, ο μαζικός θάνατος, οι κακοί και οι σωτήρες

Αν κλείσετε τα μάτια και σκεφτείτε τις λέξεις «μεγάλη τράπεζα», τι θα δείτε; Ίσως έναν ουρανοξύστη με γραφεία, ίσως χρήμα να ρέει άφθονο ή πρωτοσέλιδα για τις δαπανηρές διασώσεις του 2008-09. Kαι αν σκεφτείτε «μικρή τράπεζα»; Οι πιθανότητες είναι να δείτε κάποιον σαν τον Τζίμι Στιούαρτ που υποδύθηκε τον τραπεζίτη της μικρής πόλης Τζορτζ Μπέιλι στην κλασική ταινία του 1946 “It’s a Wonderful Life”. Σε μία τέτοια μικρή τράπεζα τα πάντα λειτουργούν με σύνεση και όλοι γνωρίζουν το όνομά σου, σχολιάζει ο αρθογράφος της Wall Street Journal, Τζέισον Ζβάιγκ.

Η ιστορία των τραπεζών ωστόσο, δείχνει ότι η ενστικτώδης τάση μας να πιστεύουμε ότι το μεγάλο είναι κακό και το μικρό είναι όμορφο είναι λάθος.

Πριν από χρόνια, οι τράπεζες ρυθμίζονταν σε πολιτειακό και όχι ομοσπονδιακό, επίπεδο. Αυτό περιόρισε τις περισσότερες τράπεζες στο να εξυπηρετούν τοπικές περιοχές.

Στη στήλη Back in Business, ο Ζβάιγκ θυμίζει πως το 1809, η Farmers Exchange Bank of Glocester, R.I., έγινε η πρώτη αξιοσημείωτη τραπεζική χρεοκοπία της χώρας. Αυτό που το έκανε αξιοσημείωτο δεν ήταν το μέγεθός της. Ήταν μικροσκοπική. Αλλά η μικροσκοπική αυτή τράπεζα είχε δανειστεί 800.000 δολάρια, ή 4.000 φορές το συνολικό της κεφάλαιο, σύμφωνα με τον αείμνηστο οικονομικό ιστορικό Bray Hammond, ο οποίος την αποκάλεσε «τράπεζα μουσικής κωμωδίας». Η Farmers Exchange εξέδιδε δάνεια και έριξε χρήματα σε όλη τη Νέα Αγγλία με ολοένα και πιο φρενήρεις ρυθμούς μέχρι να καταρρεύσει.

Εκείνες τις μέρες, η κυβέρνηση δεν τύπωνε χρήματα. Αυτό το έκαναν οι τράπεζες. Όταν δάνειζαν ή δανείζονταν πολύ επιθετικά, το αποτέλεσμα ήταν ένας τραπεζικός πανικός, όπως το 1819, το 1837, το 1839 και το 1857.

Ακόμη και όταν η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ανέλαβε την έκδοση των χρημάτων του έθνους κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, ξέσπασε πανικός το 1873, το 1884, το 1890, το 1893 και το 1907.

Οι μεγάλες τράπεζες θεωρούνταν κακές, ειδικά στον Νότο, ο οποίος ήταν καχύποπτος για οποιαδήποτε οντότητα που θα μπορούσε να προσβάλει τα δικαιώματα των πολιτειών. Ο Άντριου Τζάκσον είχε αποκαλέσει την Second Bank of USA «θανατηφόρο χτύπημα στην ελευθερία μας»  για να πετύχει τελικά να καταστρέψει την κεντρική τράπεζα τη δεκαετία του 1830.

Η δυσπιστία απέναντι στις μεγάλες τράπεζες οδήγησε στον δραματικό πολλαπλασιασμό των μικρών πιστωτικών ιδρυμάτων. Μέχρι το 1896, οι ΗΠΑ είχαν 12.112 τράπεζες—σχεδόν όλες λειτουργούσαν σε μία μόνο πολιτεία, οι περισσότερες χωρίς υποκαταστήματα.

Ωστόσο, το 1907, ήταν ο μεγαλύτερος τραπεζίτης από όλους, ο ίδιος ο Τζ. Π. Μόργκαν, που παρενέβη για να αποτρέψει τον πανικό. Εκείνο το φθινόπωρο, η Knickerbocker Trust Co. κατάρρευσε προκαλώντας έναν πανικό που οδήγησε τους πελάτες να αποσύρουν καταθέσεις άνω των 200 εκατομμυρίων δολαρίων—ή περίπου 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε σημερινά χρήματα. Η JPMorgan συγκέντρωσε βιαστικά μια κοινοπραξία τραπεζών που ενίσχυσαν μεγάλες εταιρείες, ηρεμώντας τους καταθέτες.

Ακόμη και μετά την ίδρυση της Federal Reserve το 1913, οι περισσότερες τράπεζες παρέμειναν μικρές και τοπικές. Το 1921 ο αριθμός των τραπεζών στις ΗΠΑ έφτασε στις 30.456. Στη συνέχεια, ήρθε ένα κύμα χρεοκοπιών τη δεκαετία του 1920 και τελικά κάτι ακόμη πιο καταστροφικό, η Μεγάλη Ύφεση.

Τσουνάμι τραπεζικών καταρρεύσεων

Ακολούθησε ο μεγαλύτερος «μαζικός θάνατος» στην τραπεζική ιστορία. Στα πέντε χρόνια έως το 1933, περισσότερες από 10.000 τράπεζες – 42% του συνόλου της χώρας το 1929- εξαφανίστηκαν. Οι περισσότερες ήταν μικρές.

Οι συνολικές καταθέσεις στις τράπεζες των ΗΠΑ συρρικνώθηκαν στα 41,7 δισεκατομμύρια δολάρια το 1933 από 58,3 δισεκατομμύρια δολάρια το 1929. Οι ιστορικοί εκτιμούν ότι οι καταθέτες στις τράπεζες που κατέρρευσαν έχασαν, κατά μέσο όρο, έως και το 25% των χρημάτων τους.

Οι ρυθμιστικές αρχές θεώρησαν την κρίση ως απόδειξη ότι «υπήρχε πολύς ανταγωνισμός στον τραπεζικό τομέα των ΗΠΑ», λέει ο Ρίτσαρντ Σίλα, οικονομικός ιστορικός στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Το New Deal επέβαλε δέσμες ρυθμίσεων που, μεταξύ άλλων διατάξεων, απαγόρευαν στις εμπορικές τράπεζες να αναλαμβάνουν μετοχές και ομόλογα.

Οι τράπεζες εισήλθαν σε μια μακρά περίοδο σταθερότητας, αν όχι στασιμότητας. Μέχρι το 1983, οι ΗΠΑ είχαν λιγότερες τράπεζες από ό,τι το 1933.

Από τις μικροσκοπικές στις «πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν»

Από τη δεκαετία του 1980, οι ρυθμιστικές αρχές και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ανησυχούν ότι ορισμένες τράπεζες γίγαντες έχουν γίνει «πολύ μεγάλες για να χρεοκοπήσουν». Ωστόσο, οι μεγαλύτερες συνέχισαν να μεγαλώνουν: Από το 1990 έως το 2019, το μερίδιο των συνολικών τραπεζικών περιουσιακών στοιχείων των ΗΠΑ που ελέγχονται από τις 25 μεγαλύτερες τράπεζες έχει διπλασιαστεί στο 68%, σύμφωνα με μια μελέτη του 2020 από τους οικονομολόγους Caroline Fohlin του Πανεπιστημίου Emory και Matthew Jaremski του Πανεπιστημίου τιης Γιούτα.

Τις ίδιες τρεις δεκαετίες, οι πέντε μεγαλύτερες τράπεζες τριπλασίασαν το μερίδιο αγοράς τους, ελέγχοντας το 45% του συνόλου του ενεργητικού. Πριν από έναν αιώνα, οι 25 μεγαλύτερες κατείχαν συνολικά λιγότερο από το 16% του συνόλου των τραπεζικών περιουσιακών στοιχείων, με τις πέντε πρώτες να κατέχουν κάτω από το 6%.

Το κόστος της συμμόρφωσης με τους κανονισμούς, ειδικά με τον περίπλοκο νόμο Dodd-Frank του 2010, είναι ένας λόγος που οι ΗΠΑ έχουν χάσει περίπου το ένα τρίτο των ανεξάρτητων τραπεζών τους από το 2008, λέει ο καθηγητής Σίλα.

Ωστόσο, οι γίγαντες μπορούν να κάνουν πράγματα που οι μικρότεροι αντίπαλοί τους δεν μπορούν. Οι μεγάλες παγκόσμιες εταιρείες πρέπει να συναλλάσσονται με μεγάλες παγκόσμιες τράπεζες που μπορούν να οργανώσουν χρηματοδότηση αποθεμάτων, να αντισταθμίσουν τον συναλλαγματικό κίνδυνο και να μετακινήσουν τεράστια ποσά πέρα από τα εθνικά σύνορα.

Τράπεζες: Τα πρώτα διδάγματα από την κρίση

«Είναι δελεαστικό να θέλει κανείς να λύσει το πρόβλημα του πολύ μεγάλου για την αποτυχία κόβοντας τους γίγαντες σε μικρά κομμάτια, αλλά αυτό αγνοεί τη μακρά ιστορία αποτυχίας μεταξύ μεσαίων και μικρότερων τραπεζών. Η ιστορία πρέπει να μας θυμίζει ότι το μεγαλύτερο και το μικρότερο έχουν τη θέση τους» σημειώνει ο αρθογράφος.