Η ιερή και βέβηλη Νάπολη…

Σημαίες, φωτογραφίες παικτών, αφίσες και άλλα εμβλήματα της Νάπολης στη σκιά ενός μεγάλου γκράφιτι με τον Μαραντόνα. Φωτ. ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΠΑΝΤΑΖΗ

Ενα φάντασμα πλανάται πάνω απ’ τη Νάπολη. Οχι της Καμόρα, που ανέδειξε αριστοτεχνικά ο αφηγητής-ρεπόρτερ Ρομπέρτο Σαβιάνο (συγγραφέας του πολυσυζητημένου «Γόμορρα»). Ούτε του Βεζούβιου, η τελευταία μεγάλη έκρηξη του οποίου τον Μάρτιο του 1944, και εν μέσω προώθησης των συμμαχικών στρατευμάτων προς Βορρά, στοίχισε τη ζωή σε 26 πολίτες, ενώ κατέστρεψε και τέσσερα χωριά.

Είναι ένα φάντασμα που κυκλοφορεί στα στενοσόκακα με τις απλωμένες μπουγάδες, το βλέπεις πάνω σε τοίχους, ακόμη και σε εικονοστάσια. Πέφτεις πάνω του, στα ευφάνταστα γκράφιτι («μουράλες») στην Ισπανική Συνοικία της πόλης, πάνω από την κεντρική Βία Τολέδο. Τα πάντα προδίδουν το στοιχειό – που μονάχα στοιχειό δεν είναι, μα θεότητα. Στη Νάπολη, ο Ντιέγκο Μαραντόνα δεν πέθανε ποτέ.

Θεότητα, ναι, αλλά «βρώμικη», σαν την πόλη που έκανε δική του (η μαφία και τα σκουπίδια στη Νάπολη αποτελούν ξεχωριστά κεφάλαια στην ιστορία της πόλης). Το «χέρι του Θεού» στο Μουντιάλ του 1986 παραδέχθηκε και ο ίδιος («ποιο χέρι του Θεού; Αυτό ήταν το χέρι του Ντιέγκο και χαίρομαι που τη φέραμε στους Αγγλους!»). Ηταν η απόλυτη σφραγίδα αυτού του «βρώμικου θεού», όπως τον έχουν χαρακτηρίσει.

Τυπικό ναπολιτάνικο στενό με μπουγάδες και σημαίες της ομάδας. Φωτ. ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΠΑΝΤΑΖΗ

Από τα σοκάκια του ιστορικού κέντρου έως χαμηλά στη θάλασσα και το Τεάτρο Σαν Κάρλο, τη θρυλική όπερα όχι μόνο της πόλης αλλά του λυρικού θεάτρου παγκοσμίως, το πρόσωπο του Μαραντόνα σαρώνει. Εκεί όμως που γνωρίζει την αποθέωση είναι ψηλά, στα σωθικά της Ισπανικής Συνοικίας, στους πρόποδες της άνω πόλης με τη φανταστική θέα. Στα δρομάκια αυτά, ανάμεσα σε ψαραγορές με επιτόπιες οστερίες και κρεμασμένα κρέατα σε χασάπικα που τα ραίνουν συνεχώς με νερό και λεμόνι, υπάρχουν σημεία που νομίζεις πως έχεις γυρίσει στη δαντική Νάπολη του Μαλαπάρτε, στο εκστατικό όσο και σπαρακτικό «Δέρμα» ή στο ημερολογιακό «Νάπολη ’44» του Νόρμαν Λούις ή, επίσης, στην «Γκαλερία» του Τζον Χορν Μπερνς, συλλογή αφηγηματικών πορτρέτων της πόλης της ίδιας εποχής με τους ντόπιους να έχουν καταβροχθίσει όλα τα τροπικά ψάρια του τοπικού ενυδρείου για να καλμάρουν την πείνα τους, με την ασύδοτη πορνεία γυναικών, παιδιών και ανδρών, με γυναικολόγους που βγάζουν τα προς το ζην με παρθενορραφές. Περνώντας από τη Νάπολη ως στρατιώτες οι Μπερνς και Λούις (και ο μέγας Μαλαπάρτε ως στρατιωτικός σύνδεσμος), αποτύπωσαν μια πόλη που παρά την εξαθλίωσή της, έσφυζε από ζωή, από έναν ιδιότυπο μεσογειακό σουρεαλισμό, ένα εκρηκτικό μείγμα ακραίων αντιφάσεων, γεμάτη από μια σπάνια φαντασμαγορία και ένα γκροτέσκο θέατρο ανθρώπων και ζώων.

Κατά κάποιον τρόπο, ο Μαραντόνα ήρθε να προστεθεί αρμονικά σε αυτό το τρομακτικό, ετερόκλητο παλίμψηστο της πόλης και του χρόνου. Μια πόλη με έναν έντονα, θα έλεγα, σωματικό χαρακτήρα. Οχι πολύ μακριά από τη Νάπολη (μία ώρα δρόμος με το πούλμαν), στη μοναδική αρχαία πολιτεία της τέφρας, την Πομπηία, πάνω από τις μονές κλίνες «της αμαρτίας» των διάσημων «λουπανάρε» (μπορντέλα), διακρίνονται τα τόσο συζητημένα «φρέσκο» με τις ερωτικές στάσεις (κατόπιν ενδελεχούς έρευνας οι αρχαιολόγοι έχουν καταλήξει ότι στα λουπανάρε προσφέρονταν επί πληρωμή η συμβατική ερωτική επαφή, πεολειχία και αιδοιολειξία, το ενεργητικό και παθητικό πρωκτικό σεξ). Ο οργιαστικός χαρακτήρας της περιοχής γνωρίζει την αποθέωσή του στη γαστριμαργία αλλά και στη μουσική: οι παραδοσιακές ταραντέλες δεν έχουν στο βάθος τίποτα το γραφικό· είναι έξαλλοι χοροί που τραγουδιούνται από ανατριχιαστικές φωνές, γεμάτες εκστατικούς ρυθμούς. Παγανιστικά κατάλοιπα σε έναν τόπο στον οποίο, κατά τα άλλα, τα σώματα των αγίων εκτίθενται όχι μόνο μέσα στις επιβλητικές εκκλησίες.

Κλασικό εικονοστάσι στη Νάπολη αλλά με τον Μαραντόνα. 

Από τα σοκάκια του ιστορικού κέντρου έως χαμηλά στη θάλασσα και το Τεάτρο Σαν Κάρλο, η μορφή του Ντιέγκο σαρώνει.

Οταν το 1495 η σύφιλη ήρθε στην Ευρώπη με τις καραβέλες του Κολόμβου που επέστρεφαν από τον Νέο Κόσμο, η πρωτόφαντη τότε νόσος πολύ γρήγορα ονομάστηκε «αρρώστια της Νάπολης»: Στο λιμάνι της πόλεως, οι ναυτικοί άρχισαν να αναστενάζουν. Οι αισθήσεις οργιάζουν «πέριξ της Νεαπόλεως» αλλά και εντός της. Και μαζί με τις αισθήσεις και η τέχνη: Τον 17ο αιώνα, μαζί με τη Βενετία, η Νάπολη ήταν πρωτεύουσα της μουσικής· η πόλη που γέννησε το (βάρβαρο) έθιμο των «καστράτι» (των ευνούχων λυρικών ερμηνευτών, τις φωνές των οποίων σήμερα ερμηνεύουν οι κόντρα-τενόροι), η πόλη που γέννησε την κομέντια ντελ άρτε, που γέννησε τον συνθέτη Νικολά Πορπόρα και από την οποία πέρασαν ο μέγας συνθέτης Αλεσάντρο Σκαρλάτι, ο «σινιόρ Κρεσέντο» Ροσίνι, αλλά και η ζωγράφος Αρτεμισία Τζεντιλέσκι (ο «θηλυκός Καραβάτζο»), το αμφιλεγόμενο μέντιουμ Ευσαπία Παλαντίνο και με μια εκρηκτική, ρομαντική όσο και αισθησιακή, παραδοσιακή μουσική που σήμερα αναβιώνουν σπουδαίες ερμηνεύτριες όπως η Κριστίνα Πλουχάρ και μπάντες όπως η Νουόβα Κομπανία ντελ Κάντο Ποπολάρε.

Σε αυτό τον τόπο ήρθε ο Μαραντόνα. Δεν πήγε στον κομψό ιταλικό Βορρά, αλλά στον βρώμικο Νότο. Ηταν κάτι σαν ανέκδοτο: Η Νάπολη δεν είχε αποχέτευση αλλά τον πιο ακριβοπληρωμένο παίκτη στον κόσμο, τον οποίο υποδέχθηκε σαν θεό 75.000 κόσμος που παραληρούσε στο γήπεδο Σάο Πάολο, στις 5 Ιουλίου του 1984. Φέτος που επισκεφθήκαμε την πόλη, η ομάδα είχε ξεφύγει 15 βαθμούς και πηγαίνει ολοταχώς για πρωτάθλημα. «Αρπαξε» μια τεσσάρα από τη Μίλαν εντός έδρας σε μια στιγμή χαλαρότητας, όμως η ουσία είναι ότι όσο η Νάπολη πάει μπροστά, τόσο ο κόσμος της θυμάται τον Μαραντόνα.

Ο Ντιέγκο συγκρίνεται με τον Χριστό.

Οι κακές γλώσσες λένε ότι τη δουλειά με τη μεταγραφή του το 1984 την έκανε η Καμόρα, την ίδια στιγμή που οι διανοούμενοι της πόλης συγκέντρωναν υπογραφές διαμαρτυρίας – η πόλη έπασχε από θεμελιώδεις ελλείψεις, ήταν δυνατόν να γίνεται μια τόσο εξωφρενική δαπάνη;

Γκράφιτι στην Ισπανική Συνοικία που απεικονίζει τον Μαραντόνα τροπαιούχο. Φωτ. ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΠΑΝΤΑΖΗ

Ο Μαραντόνα το είχε πιάσει: Θα έπαιζε, κατά δήλωσή του, για τα φτωχά παιδιά της Νάπολης, θα έπαιρνε εκδίκηση από τη Ρώμη «και τα λεφτά της». Η αντιπαλότητα Βορρά – Νότου στο αποκορύφωμά της· περπατώντας σήμερα στο ιστορικό κέντρο της Νάπολης, βλέπεις στα τουριστικά μαγαζιά χαρτιά υγείας με πρόσωπα πολιτικών φωτογραφημένα επάνω τους αλλά και ομάδων: ξεχωρίζει το έμβλημα της Ρόμα…

«Αγιος Ντιέγκο», επίσης στην Ισπανική Συνοικία. Φωτ. ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΠΑΝΤΑΖΗ

Το 2000 ο Μαραντόνα παραδέχθηκε τον εθισμό του στην κοκαΐνη. Και τι μ’ αυτό; Οι Ναπολιτάνοι δεν θα πάψουν να τον λατρεύουν. Οταν πέθανε στα 60 του, τον Νοέμβριο του 2020, ο σύλλογος μετονόμασε την έδρα του σε «Στάδιο Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα».

Ενα ακόμη γκράφιτι όχι μόνο με τον Μαραντόνα, αλλά και με άλλους παίκτες του συλλόγου. Φωτ. ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΠΑΝΤΑΖΗ

Ηταν ένας βεζούβιος. Οδήγησε τη Νάπολη σε τίτλους, τσακώθηκε με τον Πάπα λόγω της χλιδής που είδε στο Βατικανό, ρουφούσε ποσότητες κοκαΐνης και σκορπούσε εξώγαμα. Ηταν ένας ηδονιστής, στην παράδοση του ναπολιτάνικου, ρωμαϊκού και ιταλιάνικου μαζί, ηδονισμού. Ενας αισθησιαστής που δεν ήθελε να γίνει παράδειγμα για κανέναν, αλλά να ζήσει όπως ακριβώς ήθελε. Κάπως έτσι είναι και η Νάπολη – ακόμη. Δεν είναι παράδειγμα προς μίμηση σε πολλά, αλλά η πόλη ζει όπως ακριβώς θέλει.