Ενα κορίτσι στην πόλη με τα μυστικά

Η Χλόη στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, με φόντο τα εργοστάσια και τον «Κόλπο των Θαυμάτων», συναντά ανθρώπους οι οποίοι της εξιστορούν όσα συνέβησαν ανά τους αιώνες εκεί όπου κάποτε η Δήμητρα καρτερούσε την Περσεφόνη...

EΡΑΤΩ ΚΟΥΤΣΟΥΔΑΚΗ – ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΦΩΤΙΑΔΗΣ
Η Χλόη στην Ελευσίνα
εκδ. Παπαδόπουλος, 2023, σελ. 40

«Σε βλέπω – εσύ βλέπεις τον εαυτό σου μέσα μου;» – αυτή είναι η ερώτηση που, κατά τα λεγόμενα του φιλέλληνα Αγγλου συγγραφέα Λόρενς Ντάρελ σε ένα κείμενό του στους New York Times το 1960, μας υποβάλλει ψιθυριστά κάθε τοπίο, αν σταθούμε μπροστά του και αφουγκραστούμε τον παλμό του. Αν αυτό ισχύει, τότε με ποια φωνή μας μιλάει η Ελευσίνα, και τι της απαντούμε;

Αυτή η μικρή παραθαλάσσια πόλη, μόλις 21 χιλιόμετρα από την Αθήνα, φορτωμένη με τόση ιστορία και πληγωμένη τόσο ανεπανόρθωτα, δεν είναι, άραγε, με τόσους τρόπους ένας καθρέφτης μας, ένα πολυσύνθετο αποτύπωμα της ίδιας της Ελλάδας, από την κλασική έως τη σύγχρονη εποχή; Και ενώ φέτος αλληλοκοιτάζεται δημιουργικά με την κοινωνία, έχοντας στεφθεί Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, δεν είναι η πρώτη φορά που εμπνέει τους καλλιτέχνες. Από τον Σενέκα έως τον Χένρι Μίλερ και από τον Ζακ Λακαριέρ έως τον Φίλιππο Κουτσαφτή, οι ισχυρές της δονήσεις πάντα πυροδοτούν αναζητήσεις και αφηγήσεις.

Την εβδομάδα που πέρασε, εμφανίστηκε στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων μια νέα ιστορία για την Ελευσίνα που, ενώ απευθύνεται σε παιδιά, περικλείει μέσα της τη σύνθετη ματιά δύο ενηλίκων, δραστήριων αρχιτεκτόνων που κάνουν μια απόπειρα με τα λόγια και τις εικόνες τους να περιγράψουν εκείνο το ισχυρό και πανάρχαιο «πνεύμα του τόπου». Η αρχιτέκτων και μουσειολόγος Ερατώ Κουτσουδάκη δημιουργεί τη Χλόη, ένα επτάχρονο κορίτσι που κάνει μια κυριακάτικη βόλτα στην ιερή πόλη της αρχαιότητας, και εμπιστεύεται την αφήγησή της στον αρχιτέκτονα και εικονογράφο Φίλιππο Φωτιάδη για να σχεδιάσει το ιδανικό σκηνικό.

Η σχέση της συγγραφέως με την Ελευσίνα ξεκίνησε το 2016, όταν επιμελήθηκε την έκθεση «Ανθρωποι + Εργοστάσια» στο Παλιό Ελαιουργείο, κατά τη δημιουργία της οποίας ήρθε σε επαφή και γνωριμία με τους ανθρώπους της – «κάποιους αρχαίους, κάποιους φανταστικούς και κάποιους σημερινούς και ολοζώντανους», θα μας πει η ίδια, «όλοι τους άνθρωποι που έχουν συνδεθεί μαζί της και την έχουν επηρεάσει με διάφορους τρόπους».

Πρέσβεις της Ιστορίας

Για τις ανάγκες του αφηγήματός της, η Κουτσουδάκη στήνει μια «ομάδα» από «πρέσβεις» της περιοχής που εμφανίζονται μπροστά στη μικρή Χλόη κατά την περιπλάνησή της, και της μιλούν ο καθένας για μια ξεχωριστή πτυχή της πυκνής ιστορίας της πόλης.

Ο Τριπτόλεμος και ο Δημοφώντας, γιοι του πρώτου βασιλιά της Ελευσίνας Κελεού, παιδιά και αυτοί σαν τη Χλόη, εντυπωσιάζονται από το γεγονός ότι φοράει παντελόνι και της μιλούν για τη θεά Δήμητρα και τα Ελευσίνια Μυστήρια με τον χαλαρό τρόπο που μιλούν τα παιδιά μεταξύ τους, ενώ το άγαλμα του Αισχύλου ζωντανεύει και της λέει πως το όνομά της είναι ένα από αυτά που οι Ελευσίνιοι έχουν δώσει στη θεά τους. Συναντά τους βιομηχάνους που έφτιαξαν τα πρώτα εργοστάσια στην περιοχή, τους Μικρασιάτες που μετοίκησαν εκεί μετά την Καταστροφή, τον ντόπιο ήρωα του Πολεμικού Ναυτικού Βασίλειο Λιάσκο, την αρχαιολόγο Πόπη Παπαγγέλη και τον καθηγητή της ΑΣΚΤ Νίκο Ναυρίδη και τον σκηνοθέτη Μιχαήλ Μαρμαρινό, τον γενικό καλλιτεχνικό διευθυντή της διοργάνωσης «2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης».

Μέσα από τα πρόσωπά τους, η Ελευσίνα γίνεται γνωστή στα μάτια της Χλόης αλλά και στα δικά μας, και όλοι τους πρωταγωνιστούν στον μικρόκοσμο που φιλοτέχνησε ο Φίλιππος Φωτιάδης, εκεί που, όπως μας είπε η συγγραφέας, «βρίσκονται βαθιές και υπόγειες αρχιτεκτονικές χροιές που παίζουν με την έννοια του παλίμψηστου».

Ο Φωτιάδης, που από την εποχή των σπουδών του στην Αμερική (Rhode Island School of Design, Harvard Graduate School of Design) πάντα ζωγράφιζε, εκπροσωπεί μια γενιά αρχιτεκτόνων, γραφιστών και σχεδιαστών που, πριν πιάσουν το ποντίκι και την οθόνη, είχαν πρώτα εξοικειωθεί και αγαπήσει το μολύβι και το χαρτί. Η τεχνική του (με την οποία έχει φιλοτεχνήσει μια σειρά παιδικών βιβλίων στο παρελθόν, έχοντας βραβευτεί γι’ αυτό) έχει στην επιφάνεια κάτι ανάλαφρο και χιουμοριστικό αλλά στο φόντο ένα λειτουργικό εύρημα: τα αλληλοκαλυπτόμενα επίπεδα της «δράσης» του, σαν σε θέατρο σκιών, δίνουν στο δισδιάστατο περιβάλλον μια αίσθηση βάθους.

Οι μακρόστενες εικόνες που στήνει για να υποδεχθούν τη δράση θυμίζουν μικρές σκηνογραφίες για ένα έργο με πρωταγωνίστρια, ουσιαστικά, την ίδια την Ελευσίνα. Σκηνοθέτης και σεναριογράφος σε αυτήν την παράσταση η Κουτσουδάκη και σκηνογράφος και καλλιτεχνικός διευθυντής ο Φωτιάδης, ανοίγουν ένα ατμοσφαιρικό και διδακτικό χάρτινο παράθυρο προς τον «Κόλπο των Θαυμάτων», εκεί που στέκεται η πόλη που η συγγραφέας ονομάζει «ωμή, ανεπιτήδευτη και πυκνή». Η πόλη που, όπως μας είπε, αν έπρεπε να περιγράψει με μια λέξη, η λέξη αυτή θα μπορούσε να είναι μόνο μία: «μυστήριο».