Εκλογές στην Τουρκία: Τα τελευταία χαρτιά του Ερντογάν

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ποζάρει στην τελετή παράδοσης του ελικοπτεροφόρου «Αναντολού» στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας του. Ο Τούρκος πρόεδρος ποντάρει πολλά στα μεγάλα εθνικά έργα/στόχους του στον δρόμο προς τις εκλογές: από το μαχητικό που θα είναι έτοιμο σε λίγα χρόνια, το ελικοπτεροφόρο, το πρώτο ηλεκτρικό αυτοκίνητο, αλλά και τις ανακαλύψεις κοιτασμάτων φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα. Φωτ. Murat Cetinmuhurdar / PPO / REUTERS

Οι καταστροφικοί σεισμοί μετέβαλαν τους πολιτικούς συσχετισμούς στην Τουρκία σε ανησυχητικό βαθμό για τον Ερντογάν, ο οποίος ωστόσο εμφανίζει μία αξιοπρόσεκτη ανθεκτικότητα έπειτα από 20+ χρόνια στην εξουσία. Εχει εξάλλου να επιδείξει πολλά θετικά σχετικά με τα δικαιώματα των μειονοτήτων, ειδικότερα των Κούρδων, τη φιλελευθεροποίηση της οικονομίας, την προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων, τον πολλαπλασιασμό των εξαγωγών, την ενίσχυση του διπλωματικού αποτυπώματος της Τουρκίας και τη μερική πλην όμως αξιοσημείωτη αυτονόμηση από τη Δύση.

Ωστόσο, πολλές από τις επιτυχίες του, κυρίως στον τομέα της οικονομίας και της μεταχείρισης των μειονοτήτων, αυτή τη στιγμή, ανήκουν στο μακρινό παρελθόν και έχουν αντικατασταθεί από την αυταρχικοποίηση σε επίπεδα τριτοκοσμικής χώρας, την εκτόξευση του πληθωρισμού, την εξασθένηση του εθνικού νομίσματος, το οποίο κρατιέται με νύχια και με δόντια σε ανεκτές ισοτιμίες αλλά μετά τις εκλογές προβλέπεται η κατάρρευσή του, και την οπισθοχώρηση σε βασικές επιλογές της εξωτερικής πολιτικής, από την εξαγορά των S-400 μέχρι και την αναδίπλωση στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ποια είναι λοιπόν τα ισχυρά του χαρτιά σε αυτή τη μέχρις εσχάτων μάχη; Η οικονομία είναι ασθενική και η εμπιστοσύνη των επενδυτών κλονισμένη έναντι των μεθόδων Ερντογάν (των περίφημων Erdoganomics), παρά το ρεκόρ εξαγωγών και τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα, μεταξύ των οποίων η βιομηχανική παραγωγή, τα φτηνά εργατικά χέρια, ο νεανικός πληθυσμός, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν καταλύτη μετατροπής της Τουρκίας σε σημείο αναφοράς στις υπό διαμόρφωση αλυσίδες τροφοδοσίας.

Στην εξωτερική πολιτική, ο Ερντογάν θεωρείται από πολλούς συμπατριώτες του ως ο ηγέτης που όχι μόνο άλλαξε τη φυσιογνωμία της Τουρκίας αλλά και την κατέστησε μεγάλο διεθνή παίκτη, όμως είναι πολλοί αυτοί που δυσπιστούν για τις μεγαλοστομίες του και θεωρούν τον τρόπο που πολιτεύεται υπερφίαλο και αδιέξοδο, ιδίως στην υπερέκταση (overstretching) της εξωτερικής πολιτικής, απόρροια των πολλών και ταυτόχρονων μετώπων που άνοιξε.

Τον κατηγορούν ότι έχει πλήξει καίρια την αξιοπιστία της Τουρκίας, πως την έχει απομακρύνει από παραδοσιακούς εταίρους και τη βάζει σε αχρείαστες περιπέτειες, ενώ οι γείτονές της, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα και η Αίγυπτος, ενδυναμώνουν την περιφερειακή τους θέση και τον ρόλο τους στους σχεδιασμούς της Δύσης.

«Επιλογή σταθερότητας»

Ο Ερντογάν αυτοδιαφημίζεται σε εσωτερικό και εξωτερικό ως επιλογή σταθερότητας και ευθύνης απέναντι σε έναν αντικειμενικά πιο αδύναμο υποψήφιο, που εκπροσωπεί μία ετερόκλητη συμμαχία έξι κομμάτων, συν το φιλοκουρδικό-φιλεργατικό κόμμα, και η οποία εμφάνισε ρωγμές πριν καν την ανακοίνωση της επιλογής Κιλιτσντάρογλου.

Αρα, εδώ ο Ερντογάν προκρίνει τη στιβαρότητα της διακυβέρνησής του έναντι ενός συνασπισμού που μπορεί να κατακερματιστεί μετά τις εκλογές. Και ο οποίος κατά πάσα μεγάλη πιθανότητα δεν θα έχει την αναγκαία κοινοβουλευτική πλειοψηφία για να προχωρήσει σε τροποποίηση του συντάγματος, που αποτελούσε τη βασική προτεραιότητά του.

Πιθανόν έτσι να χρειαστεί να οδηγήσει τη χώρα σε πρόωρες εκλογές για να αλλάξει τους κοινοβουλευτικούς συσχετισμούς. Κάτι που ωστόσο θα μπορούσε να επιδιώξει και ο Ερντογάν, που φέρεται να σχεδιάζει την προσφυγή στην κάλπη μετά τις αυτοδιοικητικές εκλογές σε περίπτωση που επικρατήσει σε αυτές, μόλις εννέα μήνες μετά τον Μάιο.

Φαραωνικά σχέδια

Η πρόσφατη επίθεσή του εναντίον του Αμερικανού πρέσβη ήταν μία τροχιοδεικτική βολή για να αποτρέψει τυχόν εμπλοκή της Ουάσιγκτον αν υπάρξουν καταγγελίες για νοθεία.

Ενα χαρτί που ο Τούρκος πρόεδρος χρησιμοποιεί είναι αυτό των έργων του μέλλοντος. Της Τουρκίας του επόμενου αιώνα, όπως συχνά αναφέρει. Της δικής του εκδοχής μιας χώρας που διεκδικεί, διευρύνει τις εστίες επιρροής της και υποτίθεται ότι διατηρεί την ισχύ και την αποφασιστικότητα να επιβάλει όπου χρειάζεται τις θέσεις της. Και παρότι πρόκειται για υπερβολικά αισιόδοξη ερμηνεία της πραγματικότητας, κάνει γκελ σε ένα κομμάτι του εγχώριου ακροατηρίου.

Γύρω από αυτό ο ένοικος του Λευκού Παλατιού οικοδομεί το αντιαμερικανικό αφήγημα και ας επιχειρεί στη σκιά των καταστροφικών σεισμών επαναπροσέγγιση με τις ΗΠΑ. Εφόσον χρειαστεί, θα το επαναχρησιμοποιήσει ώστε να εμφανίσει τον αντίπαλό του υπηρέτη ξένων συμφερόντων, ενώ η πρόσφατη επίθεσή του εναντίον του Αμερικανού πρέσβη ήταν μία τροχιοδεικτική βολή μη εμπλοκής της Ουάσιγκτον πριν και μετά τις εκλογές, αν το αποτέλεσμα είναι οριακό και υπάρξουν καταγγελίες για νοθεία.

Η αντιπολίτευση πάντως είναι προετοιμασμένη και δεν πρόκειται να αποθαρρυνθεί ακόμη και αν τα αποτελέσματα των πρώτων ωρών δείχνουν καθαρή νίκη Ερντογάν.

Τα μεγάλα εθνικά έργα/στόχοι που παρουσιάζει ο τελευταίος στον δρόμο προς τις εκλογές είναι κυρίως στον τομέα της άμυνας, της αυτοκινητοβιομηχανίας και της ενέργειας. Από το μαχητικό που θα είναι έτοιμο σε λίγα χρόνια, όταν οι Αμερικανοί χρειάστηκαν σχεδόν δύο δεκαετίες για να το αναπτύξουν, το ελικοπτεροφόρο, το πρώτο ηλεκτρικό αυτοκίνητο αλλά και τις ανακαλύψεις κοιτασμάτων φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα.

Θα κεφαλαιοποιήσει τα παραπάνω για να καταδείξει την αποτελεσματικότητά του, τα άλματα που έκανε η Τουρκία στα χρόνια του σε τομείς που υστερούσε και κυρίως θα προσπαθήσει να επιστεγάσει το αφήγημά του ότι η Τουρκία καθίσταται ανεξάρτητη και αυτάρκης.

Στην οικονομία, έχει προ πολλού ανοίξει το τσουβάλι των παροχών για να φτιασιδώσει (και) τη συνεχή μείωση της αγοραστικής δύναμης των Τούρκων και τάζει στους σεισμόπληκτους σπίτια και υποδομές ως άλλος Μαυρογιαλούρος.

Τα «κουκιά»

Στα αμιγώς εκλογικά, ας συγκρατήσουμε πέντε παραμέτρους που θα παίξουν σημαντικό ρόλο στις κάλπες: τη σύμπραξη AKP με δύο ακραίους σχηματισμούς, το HUDA PAR των εξτρεμιστών Κούρδων, που έχουν κατηγορηθεί για τρομοκρατικές ενέργειες τη δεκαετία του 1990 καθώς και διασυνδέσεις με το βαθύ παρακράτος, και το YRP του γιου του Ερμπακάν (δύο κόμματα με ελάχιστο εκλογικό αποτύπωμα), την αδυναμία Ερντογάν – Μπαχτσελί να συστήσουν κοινό ψηφοδέλτιο/λίστα, ενώ η πιο πλουραλιστική αντιπολίτευση το κατόρθωσε, τους Κούρδους, που στηρίζουν τον ηγέτη της αντιπολίτευσης και στο Κοινοβούλιο θα είναι καθοριστικοί για να προκύψει πλειοψηφία, τον Ιντζέ, του οποίου η υποψηφιότητα «κόβει» ψήφους από τον Κιλιτσντάρογλου και στον οποίο ποντάρει ο Ερντογάν για να οδηγηθεί στον δεύτερο γύρο που προσδοκά να επικρατήσει, και τους νέους ψηφοφόρους, που δείχνουν αυτή τη στιγμή περίπου μοιρασμένοι, όπως και οι πιθανότητες Ερντογάν – Κιλιτσντάρογλου.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων, καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος και αναλυτής διεθνών θεμάτων του ΑΝΤ1.