Είμαστε όλοι κατά βάθος λιγάκι τεχνοφοβικοί;

Θα μας πάρει η τεχνητή νοημοσύνη τις δουλειές; Θα αντικαταστήσει το Midjourney τους καλλιτέχνες και το Chat GPT τους δημοσιογράφους; Θα μας προκαλέσουν ανίατες ασθένειες τα δίκτυα 5G;

Όχι, είναι η απάντηση σε όλα, αλλά αυτό ποτέ δεν σταμάτησε τους ανθρώπους να φοβούνται οτιδήποτε καινούριο: Είναι δύσκολο να το φανταστείς τώρα, αλλά όταν το ποδήλατο άρχισε να γίνεται δημοφιλές τη δεκαετία του 1890, πολλοί ήταν εκείνοι που επέμεναν πως το νέο μέσο μεταφοράς ήταν επικίνδυνο, θα προκαλούσε κρίσεις παραφροσύνης και θα ήταν επικίνδυνο για την υγεία των γυναικών. 

Ο φόβος για το καινούριο δεν είναι (το μάντεψες) καινούριος: Είναι μια τάση που έχουν οι άνθρωποι εδώ και αιώνες. Ωστόσο, ο φόβος για τις νέες τεχνολογίες δεν έχει να κάνει τόσο με την ίδια την τεχνολογική πρόοδο, όσο με την απειλή που αισθανόμαστε να δέχεται η αίσθηση σταθερότητας και οι πολιτισμικοί μας κώδικες.

Από πού ξεκίνησε;

Στο πέρασμα των αιώνων, η ανθρωπότητα έχει φοβηθεί τα πάντα, από τα πιρούνια μέχρι την τυπογραφία. Τον 19ο αιώνα, οι θιασώτες της τεχνοφοβίας απέκτησαν και όνομα, όταν μια οργάνωση Βρετανών υφαντουργών άρχισε να σπάει κλωστοϋφαντουργικά μηχανήματα σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Οι Λουδίτες δεν ήταν ακριβώς ενάντιοι στην τεχνολογία –στην πραγματικότητα τους απασχολούσε περισσότερο το γεγονός πως θα μπορούσε οποιοσδήποτε να κάνει τη δουλειά τους– πάντως το όνομα έμεινε και κατέληξε να γίνει κάτι σαν προσβολή για οποιονδήποτε φοβάται τις εξελίξεις στην τεχνολογία ή τους νέους τρόπους εργασίας. Στην πραγματικότητα, αυτός ο φόβος είναι μια φυσιολογική απόκριση βαθιά ριζωμένη στους ανθρώπους.

«Είμαστε καλωδιωμένοι να φοβόμαστε το ασυνήθιστο», λέει ο Ed Day, κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο Chapman στο Orange της Καλιφόρνια στο Discover Magazine. «Έχει να κάνει με την εξέλιξη». Με άλλα λόγια, είναι γενικά φυσιολογικό να είμαστε επιφυλακτικοί με πράγματα που δεν γνωρίζουμε. Και ο Ντέι λέει ότι ο φόβος της αλλαγής τείνει να λειτουργεί παράλληλα με μια άλλη υποκείμενη αιτία: την επιθυμία να έχουμε τον έλεγχο της όποιας κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε.

Πάρτε για παράδειγμα την οδήγηση. Παρόλο που πάνω από 36.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε τροχαία δυστυχήματα πέρυσι στις ΗΠΑ, η οδήγηση παραμένει πρωταρχικός τρόπος μεταφοράς για πολλούς Αμερικανούς. Στατιστικά, είναι πολύ περισσότερες πιθανότητες να σκοτωθεί κανείς σε τροχαίο παρά σε πτώση αεροπλάνου –αλλά αυτό δεν εμποδίζει τους περισσότερους ανθρώπους να οδηγούν.

«Αν και [η οδήγηση] είναι μια εξαιρετικά επικίνδυνη δραστηριότητα, το ότι εμείς έχουμε τον έλεγχο του αυτοκινήτου μετριάζει τον φόβο», λέει ο Day. Ανεξάρτητα από το πόσο καλά οδηγούμε, το να νιώθουμε ότι έχουμε τον έλεγχο της κατάστασης μας βοηθά να χαλαρώσουμε.

Τη βλέπεις τη σύνδεση, έτσι; Κάθε νέα τεχνολογία που απειλεί να ανατρέψει τα δεδομένα όπως τα ήξερες πυροδοτεί ακριβώς αυτόν τον φόβο: Ότι δεν θα έχεις τον έλεγχο της κατάστασης.

Τι, όμως, και πόσο ακριβώς φοβόμαστε;

Κοίτα τώρα ένα ενδιαφέρον στατιστικό: Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Chapman που διεξάγουν την έρευνα για τους Αμερικανικούς Φόβους (ναι, έτσι λέγεται, Survey on American Fears) διαπίστωσαν ότι η κυβερνοτρομοκρατία, η παρακολούθηση δεδομένων για λογαριασμό κυβερνήσεων και η παρακολούθηση δεδομένων για λογαριασμό εταιρειών είναι οι τρεις από τους πέντε κορυφαίους φόβους που αναφέρουν οι συμμετέχοντες. Συνολικά, η έρευνα διαπίστωσε ότι οι φόβοι που σχετίζονται με την τεχνολογία ήταν η δεύτερη πιο εμφανής κατηγορία σε ένα τυχαίο δείγμα 1.541 ενηλίκων.

Αυτό που φοβούνται στην πραγματικότητα οι άνθρωποι, εξηγεί ο Day, δεν είναι η ίδια η τεχνολογία –δεν είναι, ας πούμε, ένα gadget ή μια συσκευή, αλλά οι αλλαγές που αυτή θα επιφέρει στην κοινωνία.

Και γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρον αν δούμε τα στατιστικά από ηλικιακή σκοπιά: Ενώ οι γηραιότεροι είναι πιο πιθανό να δηλώσουν πως ‘φοβούνται’ την τεχνολογία που δεν καταλαβαίνουν, εννοώντας βασικά ότι είναι διστακτικοί να χρησιμοποιήσουν πχ ένα νέο πρόγραμμα, οι νεότεροι είναι που ανησυχούν περισσότερο για συγκεκριμένες κοινωνικές επιπτώσεις, τύπου «τα ρομπότ θα μας πάρουν τις δουλειές».

Γεγονός που μας φέρνει ξανά στην αρχική διαπίστωση πως όλοι οι φόβοι βασικά πηγάζουν από έναν και πρωταρχικό, που είναι να χάσεις τον έλεγχο της κατάστασής σου.

Είναι ζήτημα χρόνου μέχρι να λανσαριστεί ένα app που θα υπόσχεται να σου τον ξαναδώσει.

Με πληροφορίες από το Discover Magazine