Είδαμε την Έντα Γκάμπλερ του Ίψεν στο Bios

Μετά την Μήδεια του Ευριπίδη, η οποία παρουσιάστηκε στο Μπάγκειον, ο Δημήτρης Γεωργαλάς σκηνοθετεί την Έντα Γκάμπλερ του Ίψεν. Οι παραστάσεις ξεκίνησαν στις 23 Φεβρουαρίου στο Bios. Εδώ την Έντα παίζει μοναδικά η Τζούλη Σούμα, η οποία αποδίδει τη διττή φύση της Έντα. Κανένας ρόλος δεν είναι μόνο κακός ή καλός. Όλοι έχουν πολλές όψεις. Επίσης αυτοί οι ήρωες που καταστρέφονται , όπως Η Έντα και ο Έιλερτ είναι οι πιο εγωιστές και νάρκισσοι.

Από την πρεμιέρα του έργου το 1891 στο Μόναχο, στη Γερμανία, μέχρι σήμερα το πρόσωπο της ηρωίδας δεν έπαψε να απασχολεί τους μελετητές του θεάτρου και να αποτελεί ρόλο-φετίχ για τις ηθοποιούς όλου του κόσμου. Το έργο στην πρεμιέρα στην Γερμανία πήρε αρνητικές κριτικές, αλλά στη συνέχεια κέρδισε αναγνώριση σαν κλασικό έργο του ρεαλισμού του θεάτρου του 19ου αιώνα και του παγκοσμίου δράματος.

Η λίστα με τις διάσημες ηθοποιούς που ενσάρκωσαν την ‘Εντα είναι ατελείωτη. Από την Ελεονόρα Ντούζε και την Άλα Ναζίμοβα μέχρι την Ίνγκριντ Μπέργκμαν, την Ιζαμπέλ Ιπέρ, την Φιόνα Σο, τη Μάγκι Σμίθ, την Ανέτ Μπένινγκ και την Κέιτ Μπλάνσετ.

Το έργο, ως ψυχόδραμα, είναι η γνωμάτευση της εποχής μας, της κατάχρησης των σχέσεων και της ψυχικής παθολογίας του σύγχρονου ανθρώπου, της διάθεσής του να χειραγωγεί τους γύρω του. Πίσω από τα πρόσωπα διακρίνεις τα συμπτώματα ενός αξιακού συστήματος μέσα στο οποίο λειτουργούν μόνο χειριστικές και τοξικές σχέσεις. Πίσω από κάθε πρόσωπο διαφαίνεται ένα τερατώδες Υπερεγώ που συνθλίβει τον ψυχισμό του. Η Έντα έχει θεωρηθεί ο θηλυκός Άμλετ, μια ιδεαλιστική ηρωίδα που μάχεται την κοινωνία, ένα θύμα των συνθηκών, μια υποδειγματική φεμινίστρια ή ο κακός της ιστορίας που χειραγώγει τους γύρω του. Η ηρωίδα είναι το θύμα μιας πατριαρχικής κοινωνίας, που απειλεί την ελευθερία της και στέκεται επικριτική και απειλητική απέναντί της. Τον μισεί τον άντρα της, γιατί αυτός έχει ένα στόχο, μια αποστολή στη ζωή του. Η Έντα αισθάνεται τρομερή έλξη για τις καινούργιες τάσεις των καιρών, αλλά της λείπει το θάρρος. Οι σκέψεις της παραμένουν θεωρίες, απραγματοποίητα όνειρα.

Η Έντα Γκάμπλερ (Τζούλη Σούμα) είναι μεγαλωμένη χωρίς μητέρα και αδέλφια στο σπίτι του στρατηγού πατέρα της με αγαπημένες της ασχολίες τη σκοποβολή και την ιππασία στην ύπαιθρο προσηλωμένη στο ιδεώδες του «ωραίου». Είναι υπερήφανη και απαιτητική, κόρη του στρατηγού Γκάμπλερ έμαθε να περιφρονεί τους πάντες γύρω της γιατί κανένας στο περιβάλλον της δεν έχει το ανάλογο με αυτήν μέγεθος. Ούτε ο Γιόργκεν Τέσμαν, ο απλοϊκός σύζυγος που η Έντα παντρεύτηκε μόνο και μόνο επειδή έφτασε σε ηλικία γάμου, ούτε η καλοκάγαθη θεία του Τζούλια Τέσμαν (Λένα Φραγκούλη). Είναι όλοι μαγνητισμένοι από την αναμφισβήτητη γοητεία της, περιφέρονται γύρω της με αγάπη, θαυμασμό και αφοσίωση, χωρίς όμως να καταφέρουν να της προκαλέσουν κάτι παρά πάνω από πλήξη, περιφρόνηση και αδιαφορία. Η θεία του άντρα της Τζούλια Τέσμαν (Λένα Φραγκούλη) είναι ενθουσιασμένη με τον γάμο του ανιψιού της με την Έλντα, θεωρεί ότι είναι ό,τι καλύτερο του συνέβη στη ζωή, παρ’ όλο που η Έντα μοιάζει να την αποφεύγει, όπως και κάθε συναναστροφή με συγγενείς και κάθε συμβατότητα. Η θεία μέσα στην καλοσύνη και την αθωότητα που επιδεικνύει επιζητά την αποδοχή της Έντα. Έφερε το καπέλο της για να το φορά όταν θα συνοδεύει την Έντα και τις παλιές παντόφλες του Γιόργκεν. Και τα δυο τα βλέπει η Έντα υποτιμητικά. Η Έντα δεν χάνει ευκαιρία να είναι επικριτική με η θεία του άνδρα της , γιατί η ίδια δεν είναι ευτυχισμένη.

Η Έντα ασφυκτιά κάτω από την πίεση του αταίριαστου γάμου με έναν σύζυγο που η λατρεία και ο θαυμασμός που της έχει δεν τον εμποδίζει να την παραμελεί ακόμα και στο ταξίδι του γάμου τους, ασχολούμενος ατέλειωτες ώρες με τις επιστημονικές μελέτες του. Ο άντρας της , ο Γιόργκεν Τέσμαν (Δημήτρης Γεωργαλάς) από την αρχή μέσα στα χαρτιά του, ψυχρός, αδιάφορος, ελλιπής. Δεν διακατέχεται από κανένα πάθος, παρά μόνο για την έρευνά του. Τον ενθουσιάζουν τα πολλά αρχεία που έχει συλλέξει από το γαμήλιο ταξίδι τους για την έρευνά του για το πανεπιστήμιο.

Ο μοναδικός άντρας που είναι άξιος να αναμετρηθεί μαζί της, το αρσενικό αντίρροπό της είναι ο Έιλερτ Λέβμποργκ (Βαγγέλης Παπαδάκης), ένας ευφυής επιστήμονας που ανάλωσε τη ζωή του στις διασκεδάσεις και τις κραιπάλες. Παλιός γνώριμος της Έντα την επισκεπτόταν συχνά όταν ήταν ακόμη ανύπαντρη και της διηγιόταν τις περιπέτειές του. Μαζί του η Έντα έζησε την περιπέτεια και τον ίλιγγο του αγνώστου, χωρίς όμως να τολμάει να ξεπεράσει τα όρια αυτής της διφορούμενης φιλίας. Ανίκανη να δοθεί σε μια ισότιμη ερωτική σχέση η Έντα έδιωξε τότε τον Λέβμποργκ και αργότερα έκανε τον συμβατικό γάμο με τον Τέσμαν.

Η παράσταση σκιαγραφεί ψυχαναλυτικά τον άνθρωπο του σήμερα, που βουλιάζει σε μια διαστροφική πλήξη, που ό,τι κι αν έχει δεν είναι ποτέ αρκετό. ο στόχος του Ίψεν είναι να μένουμε πάντα άφωνοι, γεμάτοι με τα ερωτηματικά μας. Οι απαντήσεις είναι προσωπική υπόθεση του καθενός.

Στο αρχοντικό που μένουν τους επισκέπτεται η Τέα Έλβστετ, μια απλοϊκή γυναίκα, (Μαργαρίτα Βαρλάμου) παλιό φλερτ του Γιόργκεν και τους ενημερώνει ότι στην πόλη βρίσκεται ο Έιλερτ Λέβμποργκ (Βαγγέλης Παπαδάκης) , ο οποίος βγάζει το καινούργιο του βιβλίο. Σε αυτό έχει συνεργαστεί μαζί του, ενώ τους ανακοινώνει ότι είναι υποψήφιος μαζί με τον Γκιόργκεν για την ίδια θέση στο πανεπιστήμιο. Η Τέα Έλβστετ έχει αγαπήσει τον Λέβμποργκ και τον έχει βοηθήσει να αξιοποιήσει τις γνώσεις του και να γράψει ένα σπουδαίο επιστημονικό σύγγραμμα, ικανό να του δώσει μια θέση στο πανεπιστήμιο, θέση που διεκδικεί και ο άντρας της Έντα. Ο Λέβμποργκ μετά από μια νύχτα κραιπάλης θα ξεχάσει το σύγγραμμά του στο μπουντουάρ μιας πόρνης. Ο αφελής Τέσμαν θα το περιμαζέψει και θα το παραδώσει στην Έντα που θα το κάψει στη φωτιά εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο τη ζήλια της για την Τέα Έλβστετ που είχε τη δύναμη να επηρεάσει και να αλλάξει τη ζωή του Έιλερτ Λέβμποργκ. Ο Λέβμποργκ συντετριμμένος από την απώλεια του συγγράμματος του θα οδηγηθεί στην αυτοκτονία με την προτροπή της Έντα, η οποία μάλιστα του δίνει γι’ αυτό το σκοπό και ένα από τα όπλα της, απαιτώντας από τον παλιό της φίλο έναν ωραίο θάνατο.
Με μαεστρία χτίζει τις σχέσεις των ηρώων του ο Ίψεν. Βάζει την υποδομή για μια παλιά σχέση με τον Γκιόργκεν, ώστε όταν θα φτάσει να συνεργαστεί στο τέλος μαζί της να υπαινιχτεί την αντίστοιχη σχέση που εκείνη διατηρούσε με τον Έιλερτ δίνοντας μια άλλη προοπτική στο αυτοκτονικό αυτό έργο.

Η Έντα κινείται από περιέργεια και ζήλεια και πλησιάζει την Τέα για να κάνουν παρέα και να μάθει περισσότερα για τον Έιλερτ. Η συνάφεια των ονομάτων τους επίσης υποδηλώνει την συμπληρωματική τους σχέση Έντα- Τέα. Η Τέα χαλαρώνει και ανοίγεται στην Έντα. Δεν πρόκειται να ξαναγυρίσει στον άνδρα της. Τον εγκατέλειψε γιατί αγαπά τον Έιλερτ. Αυτή τόλμησε να βγει από τη φυλακή της. Στην παράσταση μοιράζονται το ίδιο τσιγάρο. Πολύ θα ήθελε να σηκώσει το ανάστημά της Έντα, αλλά δυστυχώς δεν μπορεί. Βασικά η Τέα ζητά από τον Γκιόργκεν και την Έντα να υποδεχτούν φιλικά τον Έιλερτ γιατί τώρα πια και αυτός έχει αλλάξει δεν είναι πλέον ανταγωνιστικός και ούτε πρόκειται να μπει εμπόδιο στο δρόμο τους ξανά.
Ο Δικαστής Μπρακ (Νίκος Δερτιλής ) επίσης χειριστικός, έως στυγνός εκβιαστής, από την πρώτη στιγμή φλερτάρει την Έντα με έναν τρόπο κτητικό, προτείνοντας της ένα «ακίνδυνο» τρίο. Όταν διασαλεύεται η θέση του Γκιόργκεν από την διεκδίκηση της ίδιας θέσης από τον Έιλερτ, όλα αλλάζουν. Τα οικονομικά τους δεν θα είναι όπως τα υπολόγιζαν, η Έντα δεν θα μπορεί να έχει υπηρέτρια, ούτε άλογο και θα είναι αναγκασμένη για να «σκοτώσει την ώρα της» και να μην βαριέται να παίζει με τα πιστόλια του πατέρα της, όσο ο άνδρας της θα χάνεται σε περγαμηνές. Η ίδια δεν έχει καμία κλίση πλην της κλίσης της να πλήττει. Στο σημείο αυτό και στις ονειροπολήσεις της και τις ανεδαφικές απαιτήσεις της θυμίσει πολύ Μαντάμ Μποβαρύ του Φλωμπέρ.

Όταν ο Έιλερτ με την Έντα βρίσκονται μαζί είναι και οι δυο σε αμηχανία. Τα μάτια του Έιλερτ είναι φωτεινά, ακτινοβολούν. Λεπτός ο χειρισμό του ρόλου από τον Βαγγέλη Παπαδάκη. Την φλερτάρει διακριτικά, αφού έχει στο παρελθόν δεχτεί την απόρριψή της, μιας και δεν πήρε εκείνη ποτέ την πρωτοβουλία να τον ακολουθήσει. Ήταν ερωτευμένοι οι δυο τους, αλλά για διαφορετικούς λόγους ο καθένας το «έθαψαν». Μια καταπληκτική σκηνή εντάσσει τις ονειρώξεις των ηρώων και παράλληλα την αυτοικανοποίηση που έχουν όλοι τους η Έντα, ο Μπρακ, ο Έιλερτ και ο Γκιόργκεν. Είναι καταδικασμένοι σε έναν μονήρη αυνανισμό, καθώς ο καθένας για διαφορετικούς λόγους δεν επιτρέπει στον εαυτό του να επενδύσει σε μια σχέση με τον άλλον. Ο Έιλερτ παλιός αλκοολικός διστάζει να ακολουθήσει την αντρική παρέα για να μην παρασυρθεί με το αλκοόλ. Τελικά πείθεται και ακολουθεί την ανδροπαρέα μαζί με το καινούργιο βιβλίο του για να τους διαβάσει αποσπάσματα, γεγονός που λειτουργεί καταλυτικά για το έργο.

Είναι πολύ εσωτερική η προσέγγιση του Δημήτρη Γεωργαλά και στην ερμηνεία του ρόλου του ως αντίποδας στο ρόλο της Έντα, για να φανεί η απόστασή της από τον περίγυρό της αλλά και στη διδασκαλία των ηθοποιών του προβάλλοντας τον διεφθαρμένο δικαστή Μπρακ, τον Έιλερτ, που αυτοαναιρείται, την Έτα που ψάχνει πάντα κάποιον να στηρίξει και να κρυφτεί στη σκιά του. Μια νέα σχέση μοιάζει να ξεκινά με τους δυο να συνεργάζονται. Η νέα πραγματικότητα δεν είναι για την Έντα Γκάμπλερ ! Η ηρωίδα θα προτιμήσει την αξιοπρέπεια της αυτοχειρίας, επιλέγοντας έναν θάνατο, ωραίο. Όλοι οι ηθοποιοί είναι είτε στην σκηνή είτε πέριξ αυτής και συμμετέχουν κάθε στιγμή σε ό,τι συμβαίνει πάνω σε αυτήν. Είναι σα μια σκηνή ζωής που εκτυλίσσεται σε πραγματικό χρόνο μπροστά μας.

Ο ένας νιώθει προδομένος από τον άλλον. Το βιβλίο του Έιλερτ γράφτηκε με έμπνευση από μια γυναίκα που έπαιξε κομβικό ρόλο στη ζωή του. Η Έντα νομίζει ότι είναι αυτή, εκείνη η γυναίκα, αλλά μπορεί να είναι και μια «κυρία» που επισκεπτόταν ο Έιλερτ και στο μπουντουάρ της οποίας βρέθηκε το σύγγραμμά του. Ο Γκιόργκεν βρίσκει και φέρνει στην Έντα το σύγγραμμα μετά από εκείνη την γεμάτη κραιπάλη και αλκοόλ ανδρική βραδιά και εκείνη το κρατά. Τρομερή η σκηνή που «παίζει» τον Έιλερτ όταν της ανακοινώνει ότι έχει χάσει το σύγγραμμά του και εκείνη το έχει μπροστά του κρυμμένο κάτω από ένα μαντήλι και δεν του το δίνει. Χαιρέκακα αντιθέτως, τον παρακολουθεί πανικοβλημένο και αφού τον « γλεντήσει» σαν ζωάκι στο κλουβί, του προτείνει ένα από τα όπλα του πατέρα της για να απελευθερωθεί από την απελπισία του, ενώ παράλληλα του επισημαίνει το τέλος του να είναι ωραίο.
Η Τέα (Μαργαρίτα Βαρλάμου) κλαίει, πενθεί για το σύγγραμμα που έμαθε ότι χάθηκε. Η σκηνή είναι πολύ φορτισμένη Είναι σα να θρηνεί το παιδί που δεν έχει. Μόνο εκείνη και ο Γκιόργκεν νιώθουν βαθιά μέσα τους την απώλεια. Όλοι οι ήρωες είναι φυλακισμένοι και όσοι αξιώνουν την ελευθερία τους μπορούν να το κάνουν μόνο με τον θάνατό τους.

Η μουσική από το πικ – απ με πολλά γρατσουνίσματα, και διαλείμματα δηλωτικά της διαταραχής του ψυχισμού της ηρωίδας και του εγκλωβισμού των ηρώων. Της έλλειψης επαφής τους με τον εσωτερικό εαυτό τους.

Σε αντιδιαστολή έρχεται η θεία Τζούλια με την ανακοίνωση του θανάτου της αδελφής της, της Ρηνιώς, άλλης θείας του Γκιόργκεν. Η θεία Τζούλια που θα ήθελε μόνο να είναι ευτυχισμένος το ανιψιός της , λέει συνέχεια ότι αυτό το σπίτι δεν πρέπει να γνωρίσει το πένθος. Για τον λόγο αυτόν αποτρέπει την Έντα να ασχοληθεί με τα της κηδείας, για να μην βάψει τα χέρια της με το χρώμα του θανάτου. Ωστόσο η Έντα «σκοτώνει» το παιδί της Τέας και του Έιλερτ. Καίει το σύγγραμμά του. Ο πόνος είναι αφόρητος. Και οι δυο ηθοποιοί είναι εξαιρετικά πληγωμένοι και καταρρακωμένοι η μία γιατί έχει δουλέψει κιόλας γι΄αυτό , ο άλλος γιατί νιώθει τον πόνο του δημιουργού που χάνει το δημιούργημά του.
Ο Έιλερτ ξεκαθαρίζει τους λογαριασμούς του με το παρόν. Και το παρελθόν.

Ο θάνατος είναι μια κάποια λύτρωση. Ο Γκιόργκεν δίνει στην Έντα το όπλο και εκείνη πιο πριν είχε δώσει το άλλο στην Έιλερτ. Ο Γκιόργκεν ανέλαβε νέα αποστολή, την αναδόμηση του χαμένου συγγράμματος του Έιλερτ με τη βοήθεια των σημειώσεων της Τέα, ενώ η Έντα βάζει μέσα σε όλους το δικό της τέλος.

Οι ερμηνείες όλων συγκλονιστικές. Εξαιρετικό το λιτό σκηνικό και οι αποκαλυπτικοί, σκοτεινοί φωτισμοί του Βασίλη Αποστολάτου. Τη μουσική επιμελήθηκαν ο Αλέξανδρος Χριστάρας και ο Μιχάλης Νιβολιανίτης που είναι η "ψυχή" των DNA Lab, μιας δυναμικής ομάδας που στόχο έχει να καλύψει τις πολύπλευρες απαιτήσεις της σύγχρονης βιομηχανίας της μουσικής και του ήχου. Η μουσική συχνά υπαινισσόταν κάτι σκοτεινό, αφύσικο και ασυνεχές στην ψυχολογία των ηρώων.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση με πολλές διαστάσεις και ερωτηματικά, ακριβώς όπως θα την φανταζόταν ο ίδιος ο συγγραφέας.