Δυναμική Αντίσταση: Οι «κροτίδες» που έσπαγαν μια επταετή ησυχία

Η αντίσταση στην Δικτατορία των συνταγματαρχών είναι ένα κομμάτι του συλλογικού παρελθόντος που έχει επιστρέψει στην δημόσια συζήτηση, μαζί με την συζήτηση για την μεταπολίτευση και την αρχή της λεγόμενης τρίτης ελληνικής δημοκρατίας. Εξάλλου, τα 50άχρονα του Πολυτεχνείου αποτελούν μια λαμπερή αφορμή για να δούμε νέες ιστορικές δουλειές για την περίοδο της Χούντας και της μετάβασης στην δημοκρατία.

Τι εννοούμε όταν λέμε αντίσταση όμως, ποιες μορφές πήρε αυτή, και πώς αυτές οι μορφές προέκυψαν από τις γραμμές της ελληνικής πολιτείας; Το βιβλίο του Πολυμέρη Βόγλη για την αντικαθεστωτική δράση κατά την περίοδο της Χούντας με τίτλο Δυναμική Αντίσταση και αντιδικτατορικός αγώνας 1967-1974, κυκλοφόρησε πρόσφατα από στην ιστορική σειρά των Εκδόσεων Αλεξάνδρεια, ανοίγοντας πολλαπλές τέτοιες συζητήσεις και συνοδεύοντας τα ενδιαφέροντα ερωτήματα με πληροφορίες για μια εν πολλοίς ανεξερεύνητη δράση.  

Στην έννοια της δυναμικής αντίστασης ο συγγραφέας περιλαμβάνει την τοποθέτηση μικρής ή μεγαλύτερης έντασης εκρηκτικών μηχανισμών, καθώς και τις σχεδιαζόμενες ή εκτελεσθείσες απόπειρες δολοφονίας καθεστωτικών, όπως εκείνη που συνέλαβε ο Αλέκος Παναγούλης. Επιχειρεί αφενός να εντάξει την δέσμη τέτοιων δράσεων σε μια πολιτική-ιδεολογική γενεαλογία της προγονικής δεκαετίας του 1960, και αφετέρου καταγράφει αυτό που για πολλούς αποτέλεσε στη συνέχεια την βάση του μεταπολιτευτικού φαινομένου της τρομοκρατίας. Αξιοποιώντας την βασική πηγή για μια τέτοια έρευνα, τις μαρτυρίες ατόμων που μετείχαν στο φαινόμενο, το βιβλίο εστιάζει στα μέλη των οργανώσεων δυναμικής αντίστασης, στην εμπειρία τους και στο πως διατήρησαν αυτή την εμπειρία στη μνήμη τους.

Παράλληλα. η Δυναμική Αντίσταση παρατηρεί συστηματικά τις εκδηλώσεις ακτιβισμού και τις πράξεις ένοπλης αντίδρασης που σημειώθηκαν κατά την διάρκεια της επταετίας αναζητώντας την στρατηγική αλλά και την τακτική σκέψη των δρώντων.

Στο πολιτικό επίπεδο, ανιχνεύει τις συγγένειες της ένοπλής δράσης όχι μόνο με την Αριστερά και διεθνή κινήματά της, όπως ο γκεβαρισμός, αλλά και με άλλους χώρους. Ωστόσο, ο συγγραφέας προσεγγίζει την αντίσταση εν γένει και την δυναμική έκφρασή της πιο συγκεκριμένα ως φαινόμενο περισσότερο από οτιδήποτε άλλο κοινωνικό. Εστιάζοντας εκεί ξεδιπλώνει όχι μόνο μια πραγματολογικά άγνωστη πτυχή της επταετίας, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο πολιτικοποιημένες ομάδες διεκδίκησαν το δικαίωμα της  διανοητικής τους ανεξαρτησίας και της πολιτικής τους επιλογής, μέσα σε μια κοινωνία που στις αρχές της Χούντας συμπλήρωνε ήδη μια εικοσαετία «στον γύψο».

Στο βιβλίο, τα χρόνια της δικτατορίας αναδεικνύονται ως σημείο καμπής, όχι μόνο για την ιστορία του ελληνικού κοινοβουλευτισμού, όπως γνωρίζουμε, αλλά και γενικότερα για την Ιστορία της εγχώριας πολιτικής δράσης. Ταυτόχρονα, καταδεικνύονται οι σύνδεσμοι της δικτατορικής περιόδου με το καταπιεστικό παρελθόν της «καχεκτικής δημοκρατίας». Όπως επισημαίνει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας, οι πολιτικές διώξεις από τα χρόνια του μεσοπολέμου μέχρι την επιβολή της δικτατορίας δημιούργησαν σταδιακά ένα «αρχείο» τεχνικών πολιτικού αυταρχισμού και κρατικής βίας, στο οποίο συσσωρεύονταν οι γνώσεις και οι μέθοδοι για την καταστολή της Αριστεράς από το κράτος.

Η πραγμάτευση του θέματος από τον Π. Βόγλη δεν είναι μια απόπειρα ηρωοποίησης των ομάδων και των ανθρώπων που πήραν μέρος σε αυτού του τύπου την αντιδικτατορική πάλη, ούτε- πολύ περισσότερο- μια ιδεολογικοποιημένη κριτική σε αυτήν, αλλά μια προσπάθεια κατανόησης των κινήτρων των δρώντων, και σύνδεσης των εμπειριών τους με τις κοινωνικές, πολιτικές και ιδεολογικές διεργασίες της εποχής τους.  

Μέσα από τη ματιά των ανθρώπων που πήραν μέρος στην δυναμική αντίσταση, μαθαίνοντας για την καθημερινότητά τους, τις συλλήψεις, τους διωγμούς, τα βασανιστήρια αλλά και για άλλες-λιγότερο ένδοξες- πτυχές της καθημερινότητας, όπως η εργώδης συνωμοτικότητα, η υιοθέτηση ψευδούς ταυτότητας και η κοινωνική απομόνωση, ο αναγνώστης αποκτά μια νέα οπτική των δικτατορικών χρόνων. Είναι η οπτική των ανθρώπων που είχαν πλήρως θέσει τον εαυτό τους στην υπηρεσία του αγώνα για την πτώση της Χούντας και του αυταρχισμού.        

Η συγκεκριμένη ιστορική έρευνα είχε προφανώς πολλές δυσκολίες, λόγω των δισταγμών αρκετών από τους πρωταγωνιστές να μιλήσουν και να μοιραστούν τα βιώματά τους. Μετά την πτώση της δικτατορίας η ηθική επιταγή για την αποκατάσταση της δημοκρατίας έπαυσε να λειτουργεί ως νομιμοποίηση της ένοπλης δράσης. Όποιος επιθυμούσε να συνεχίσει τον ένοπλο αγώνα θα έπρεπε να αναζητήσει άλλο κίνητρο, πέρα από το αντιδικτατορικό. Όπως μάλιστα σημειώνει ο συγγραφέας, «εάν η αντίσταση κατά της δικτατορίας μετατράπηκε σε ιδρυτικό μύθο της μεταπολίτευσης, η δυναμική αντίσταση έγινε σταδιακά ένα παρελθόν που ακόμη και οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές της προτιμούσαν να ξεχαστεί».

Πιθανότατα υπό την επιρροή και της αμερικανικής πρεσβείας, η δυναμική αντίσταση θεωρήθηκε «μήτρα» της μεταπολιτευτικής τρομοκρατίας. Το παλινορθωμένο πολιτικό σύστημα αλλά και η διάδοχη κατάσταση της «Αλλαγής» στη συνέχεια, έδειξαν αξιοσημείωτη αποφασιστικότητα στην διαφύλαξη του νεαρού φυτού της δημοκρατίας, επιστρατεύοντας ακόμη και το αστυνομικό κράτος. Ήταν ένα κράτος που δεν δίσταζε να υποδεικνύει και συχνά να προσαγάγει ως ενόχους κάθε τρομοκρατικής ενέργειας από το 1974 έως το 2000 σωρεία ανθρώπων που συνδέθηκαν με την δυναμική αντίσταση κατά της Χούντας.   

Η σιωπή των ανθρώπων αυτών, η απροθυμία τους να εμφανιστούν και μιλήσουν έστω και ανώνυμα, είναι σημεία που δείχνουν ότι υπάρχουν πολλές ακόμη πτυχές της μεταπολίτευσης που παραμένουν σκοτεινές και πολλές κοινωνικές και ιδεολογικές δυναμικές που αξίζουν να ιστορικοποιηθούν και να μελετηθούν.       

Στο μεταξύ, η Ιστορία της Δυναμικής Αντίστασης του Π. Βόγλη είναι ένα σημείο από όπου ο αναγνώστης έχει πολύ καλή θέα σε μια ενδιαφέρουσα και κομβική για τη μεταπολίτευση «συνάντηση»: Εκείνη της πολιτικής κληρονομιάς παλιότερων δεκαετιών με την νέα πολιτική σκέψη που από το 1967 και μετά έχει επισήμως το δικαίωμα να αμφισβητεί την εξουσία, ακόμη και αν αυτή είναι αντικομμουνιστική.

Πρόκειται για καλοδουλεμένο ιστορικό βιβλίο, γραμμένο με εύληπτο και φιλικό για τον αναγνώστη τρόπο, το οποίο συνδέει διαφορετικές περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και διευκολύνει την μελέτη της.