Ακόμη υπό διωγμόν, εν έτει 2023, η ελευθερία του λόγου

H ιδρυθείσα το 1921 PEN International είναι η πρώτη παγκόσμια ένωση συγγραφέων και ο πρώτος οργανισμός που επεσήμανε ότι οι έννοιες της ελευθερίας της έκφρασης και της γραφής της λογοτεχνίας είναι αδιαχώριστες. Φωτ. SHUTTERSTOCK

Το PEN International ιδρύθηκε το 1921 και σήμερα, εκατό χρόνια πλέον μετά, ενώνει όλους τους συγγραφείς του πλανήτη με τους Ελληνες ομότεχνους, μέσω του επίσημου παραρτήματός του στην Ελλάδα, του PEN Greece. Είναι η πρώτη παγκόσμια ένωση συγγραφέων και ο πρώτος οργανισμός που επεσήμανε ότι οι έννοιες της ελευθερίας της έκφρασης και της γραφής της λογοτεχνίας είναι αδιαχώριστες.

Ιδρύθηκε το 1921 από τη Βρετανίδα ποιήτρια Κάθριν Εϊμι Ντόσον Σκοτ, ως ένα μέρος συνάντησης για να ενώσει τους συγγραφείς μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμo και εκατό χρόνια μετά, γνωστό ως PEN International, περιλαμβάνει 148 εθνικά κέντρα στα οποία συμμετέχουν ενεργά πεζογράφοι, ποιητές, θεατρικοί συγγραφείς, δημοσιογράφοι, μεταφραστές αλλά και αναγνώστες. Στην Ελλάδα το PEN Greece συμπλήρωσε φέτος ένα χρόνο ζωής και έχει περισσότερα από 170 μέλη.

Σε όλη την ιστορία του το PEN International παραμένει πιστό στην προστασία της ελευθερίας της έκφρασης. Το 1933 ο Χ. Τζ. Ουέλς, πρόεδρος τότε του PEN International, ηγήθηκε εκστρατείας κατά της καύσης βιβλίων από τους ναζί στη Γερμανία. Τo 1966 υπό την προεδρία του Αρθουρ Μίλερ προσέφυγε κατά της κυβέρνησης της Νιγηρίας για τον θεατρικό συγγραφέα Ουόλε Σογίνκα (Νομπέλ Λογοτεχνίας 1986), για τον οποίο είχε ληφθεί απόφαση για άμεση εκτέλεση. Εντέλει, χάρη στις προσπάθειες του PEN απελευθερώθηκε. Το ίδιο συνέβη και με τον Αρθουρ Κέσλερ, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε θάνατο στη φασιστική Ισπανία. Στην Ελλάδα το PEN παρενέβη και για την απελευθέρωση του δικού μας σπουδαίου μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, όταν ήταν κρατούμενος από τη χούντα των συνταγματαρχών.

Κατά τη διάρκεια της Ιστορίας συγγραφείς έχουν εξοριστεί από τις πατρίδες τους για τις απόψεις τους σε χώρες όπου οι Αρχές δεν επιτρέπουν σε κανέναν να ασκεί κριτική. Η εξορία ήταν και παραμένει η μόνη τους διέξοδος. Ο Εμίλ Ζολά, μετά τη δημοσίευση του μανιφέστου «Κατηγορώ!» (1898), στο οποίο καταδίκασε δημόσια τον αντισημιτισμό της γαλλικής κοινωνίας, και ο Πάμπλο Νερούδα, ο οποίος ήρθε σε σύγκρουση με τις Αρχές στη Χιλή για την καταστολή του κομμουνιστικού κινήματος, είναι δύο από τα πολλά χαρακτηριστικά ονόματα λογίων που εκδιώχθηκαν για τις απόψεις τους. Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς (πρόεδρος του PEN Λευκορωσίας, Νομπέλ Λογοτεχνίας 2015) παραμένει σήμερα αυτοεξόριστη.

Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση του PEN International (Case List 2022) υπάρχουν 115 περιπτώσεις συγγραφέων που αντιμετωπίζουν σύλληψη, βία, ακόμη και θάνατο, παγκοσμίως και όσοι από αυτούς καταφέρνουν να φύγουν από τις χώρες τους εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις στις χώρες υποδοχής και παραμένουν στόχοι σε επιθέσεις διακρίσεων.

Από τον καταδικασμένο σε θάνατο Αρθουρ Κέσλερ στη φασιστική Ισπανία, στην αυτοεξόριστη Λευκορωσίδα Σβετλάνα Αλεξίεβιτς στις μέρες μας.

Πρόσφατα, κατά τη διάρκεια του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη, το PEN επεσήμανε την παράνομη και αυθαίρετη κράτηση δημοσιογράφων και υπέρμαχων της δημοκρατίας στο Χονγκ Κονγκ. Σύμφωνα επίσης με το PEN International, o συγγραφέας και δημοσιογράφος, υπήκοος Λευκορωσίας και Πολωνίας, Αντρέι Πότσομπουτ εκτίει ποινή κάθειρξης οκτώ ετών στη Λευκορωσία με πλαστές κατηγορίες για υποκίνηση μίσους. Στη Γουατεμάλα η εισαγγελία κινήθηκε κατά του δημοσιογράφου Χοσέ Ρούμπεν Ζαμόρα Μαροκίν, επίσης με πλαστές κατηγορίες, για ξέπλυμα βρώμικου χρήματος.

To PEN America κάλεσε την κινεζική κυβέρνηση να απελευθερώσει και να αποσύρει όλες τις κατηγορίες εναντίον της εκδότριας Κάο Ζιχίν και της συγγραφέως Λι Σικί, οι οποίες συνελήφθησαν επειδή εκφράστηκαν ελεύθερα κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων του Νοεμβρίου 2022 για την πανδημία COVID-19. Και πρόσφατα στο Μινσκ καταδικάστηκε ο συγγραφέας, νομπελίστας Ειρήνης και μέλος του PEN Λευκορωσίας Αλες Μπιαλιάτσκι σε 10 χρόνια φυλάκιση με πλαστές κατηγορίες λαθρεμπορίου. Η βραβευμένη δημοσιογράφος Ναργκές Μοχαμαντί, υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παραμένει φυλακισμένη στο Ιράν. Ενα χρόνο μετά την έναρξη του πολέμου Ρωσίας – Ουκρανίας συγγραφείς και δημοσιογράφοι έχουν στοχοποιηθεί, απαχθεί, δεχθεί επιθέσεις και σκοτωθεί.

Στο πλαίσιο όλων αυτών και καθώς φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, το PEN Greece σκοπεύει να διοργανώσει δράσεις που θα διευρύνουν τον δημόσιο διάλογο για όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με την ελευθερία της έκφρασης και του λόγου.

H κ. Ντίνα Σαρακηνού είναι συγγραφέας, διευθύντρια του λογοτεχνικού online περιοδικού Literature.gr και διατελεί πρόεδρος του PEN Greece.