20 χρόνια Βικιπαίδεια: Ο λόγος στους συντάκτες που την κρατούν ζωντανή

Από τα πολλά κείμενα που έχω γράψει τα τελευταία είκοσι χρόνια ως επαγγελματίας δημοσιογράφος, η συγγραφή ενός λήμματος εγκυκλοπαίδειας ήταν ομολογουμένως η πιο αγχωτική. Πρώτον, γιατί δεν ένιωθα ότι είμαι αυθεντία στο θέμα μου και, δεύτερον, γιατί είχα ελάχιστο χρόνο για να το διεκπεραιώσω. Ο διευθυντής σύνταξης της εγκυκλοπαίδειας, ωστόσο, έκρινε ότι οι σπουδές και η προϋπηρεσία μου στο αντικείμενο που θα πραγματευόμουν αποτελούσαν αρκετές περγαμηνές για να γίνω ο συντάκτης του συγκεκριμένου λήμματος κι έτσι με εμπιστεύτηκε, καταβάλλοντάς μου μάλιστα κι ένα αξιοπρεπές ποσό για την εργασία. Το άρθρο που παρέδωσα ήταν αξιανάγνωστο, γι’ αυτό τυπώθηκε εξάλλου, αλλά εγώ εξακολουθώ –σχεδόν δύο δεκαετίες μετά– να νιώθω παράξενα για εκείνο το κείμενο, γνωρίζοντας ότι θα μπορούσα να το έγραφα καλύτερα αν μου δινόταν η ευκαιρία. Αλλά έτσι είναι το χαρτί. Σου στερεί τη δυνατότητα να το εμπλουτίζεις με τις νέες σου γνώσεις κάθε λίγο. 

Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει στις διαδικτυακές εγκυκλοπαίδειες: εκεί τα κείμενα μπορούν να επικαιροποιούνται διαρκώς. Δυστυχώς, όταν έγραφα το δικό μου λήμμα, η ελληνική εκδοχή της Wikipedia, της δωρεάν διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας, ήταν ακόμα στα σπάργανα. 

Βρισκόμαστε στα τέλη του 2002 κι ένας αέρας ελευθερίας πνέει στο διαδίκτυο, λόγω της έλευσης του επονομαζόμενου Web 2.0. Η Βικιπαίδεια, ακολουθώντας το παράδειγμα της αγγλικής έκδοσης, ξεκινά με φόρα να αλλάξει τα ειωθότα, προσφέροντας στον κόσμο μια δωρεάν εγκυκλοπαίδεια που γράφεται από τον καθένα. Τα πρώτα χρόνια της Βικιπαίδειας περνούν τοκίζοντας υποσχέσεις και, παρόλο που η εικόνα της online έκδοσης δεν δικαιώνει την αισιοδοξία, οι διθύραμβοι από τους τεχνο-οπτιμιστές της εποχής κορυφώνονται. 

Το 2007, στο βιβλίο τους Wikinomics, How mass collaboration changes everything οι Νταν Τάπσκοτ και Άντονι Ουίλιαμς χαρακτηρίζουν το παράδειγμα της Wikipedia κοσμοϊστορικό. «Η μαζική συνεργασία θα τα αλλάξει όλα», διατυμπανίζουν. «Ξεκινά μια έκρηξη παγκόσμιας συμμετοχής που θα φέρει εκπληκτικά αποτελέσματα παντού». Αυτό το καινούργιο μοντέλο παραγωγικότητας, που βασίζεται στην κοινότητα, στη συνεργασία και στην αυτο-οργάνωση, υπόσχεται μια επανάσταση με νικητές και χαμένους. Οι νικητές θα πάνε με τα ανοιχτά μοντέλα και οι ηττημένοι θα μείνουν στα κλειστά. Η εκμετάλλευση της συλλογικής ικανότητας και της ευφυΐας, το ανοιχτό πνεύμα, η ομότιμη συνεργασία, το μοίρασμα και η παγκόσμια δράση θα αλλάξουν συθέμελα τον κόσμο και θα εδραιώσουν έναν πιο συμμετοχικό και δημιουργικό κόσμο. 

Δεκαπέντε χρόνια μετά, οι συγγραφείς μάλλον διαψεύδονται. Οι ρομαντικές υποσχέσεις που έδωσε το παράδειγμα της Wikipedia, ή του λειτουργικού Linux, δεν τηρήθηκαν όπως αναμενόταν, καθώς υπήρξαν κάποιοι πιο έξυπνοι, οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν τα διδάγματα της δικτυωμένης εποχής της συνεργατικότητας και του ανοιχτού λογισμικού, για δικό τους όφελος. Ερμήνευσαν κατά γράμμα πολλές από τις αρχές του wiki (στη διάλεκτο της Χαβάης έτσι ονομάζεται το «γρήγορο», στην περίπτωσή μας όμως αφορά το λογισμικό που επιτρέπει επεξεργασίες), αλλά, αντί για κοινωφελείς υπηρεσίες, παρήγαγαν εμπορικά προϊόντα. Δημιούργησαν πλατφόρμες, ουσιαστικά εργοστάσια χωρίς τοίχους, όπου ο κόσμος δουλεύει μεν εθελοντικά, αλλά αντί για ένα ελεύθερο προϊόν, εξάγει οικονομικό κέρδος για μια επιχείρηση. Το Facebook είναι το καλύτερο αντι-παράδειγμα. Πρόκειται για μια Wikipedia από την ανάποδη, για έναν νέο δημόσιο χώρο, όπου ένας ιδιώτης έχει τοποθετήσει περίφραξη και κάνει ό,τι θέλει αυτός. Σε μεγάλο βαθμό, τα «όπλα μαζικής συνεργασίας» μετατράπηκαν, όπως προέβλεψαν κάποιοι από τα πρώτα κιόλας χρόνια, σε «εργαλεία συλλογικής ηλιθιότητας» και η «συλλογική ευφυΐα» υπονομεύτηκε από τη «μαζική ανοησία». 

Στο επίπεδο βέβαια της ποσότητας του ελεύθερου περιεχομένου, οι οπτιμιστές είχαν απόλυτο δίκιο. Η Wikipedia, για παράδειγμα, έχει πάνω από 6,5 εκατομμύρια λήμματα. Αλλά και η ελληνική Βικιπαίδεια δεν πάει πίσω. Σήμερα αριθμεί πάνω από 210.000 λήμματα, τη στιγμή που όταν ξεκίνησε είχε μερικές εκατοντάδες μόνο. Το μεγάλο αγκάθι του εγχειρήματος όμως, το οποίο εξακολουθεί να προβληματίζει τους θιασώτες του νέου μοντέλου, είναι η ποιότητα των λημμάτων και συνακόλουθα η αξιοπιστία τους. Η Βικιπαίδεια είναι ένα σπουδαίο, εν εξελίξει, πείραμα μη ιεραρχικής οργάνωσης, που δεν ακολουθεί κανένα παράδειγμα παραδοσιακής εγκυκλοπαίδειας. Δεν έχει ούτε συντακτική ομάδα ούτε έμμισθους συνεργάτες, ενώ μπορεί να γίνει συντάκτης της όποιος το επιθυμεί. Τα εμπειρικά δεδομένα καταδεικνύουν ότι έχει συντελεστεί μεγάλη πρόοδος σε σχέση με την πρώτη δεκαετία της εγκυκλοπαίδειας, όμως η Βικιπαίδεια απέχει ακόμα πολύ από το να χαρακτηριστεί συνολικά μια πραγματικά έγκυρη πηγή γνώσης. 

Τότε και τώρα

Τι ανέφερε η Βικιπαίδεια το 2004 στην εισαγωγή του λήμματος «Καρλ Μαρξ»: «Ο Καρλ Χάινριχ Μαρξ (Karl Heinrich Marx) ήταν μείζων Γερμανός πολιτικός φιλόσοφος και θεωρητικός του σοσιαλισμού. Ασχολήθηκε με πολλά ζητήματα ως φιλόσοφος και δημοσιογράφος. Είναι κατεξοχήν γνωστός για την ανάλυση της ιστορίας σε όρους ταξικής πάλης, η οποία συνοψίζεται στη θεωρία ότι τα συμφέροντα των κεφαλαιοκρατών και των εργαζομένων είναι διαμετρικά αντίθετα μεταξύ τους». 

Τι αναφέρει η Βικιπαίδεια σήμερα, το 2023, στο λήμμα «Καρλ Μαρξ»: «Ο Καρλ Χάινριχ Μαρξ (γερμανικά: Karl Heinrich Marx,  5 Μαΐου 1818-14 Μαρτίου 1883) ήταν Γερμανός φιλόσοφος,  κοινωνιολόγος, δημοσιογράφος, ιστορικός, πολιτικός οικονομολόγος και επαναστάτης σοσιαλιστής, ενώ θεωρείται ως θεμελιωτής του κομμουνισμού. Σπούδασε δίκαιο και  φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο. Ασχολήθηκε με πολλά ζητήματα ως φιλόσοφος και δημοσιογράφος. Είναι κατεξοχήν γνωστός για την ανάλυση της ιστορίας με όρους ταξικής πάλης, η οποία συνοψίζεται στη θεωρία ότι τα συμφέροντα των κεφαλαιοκρατών και των εργαζομένων είναι διαμετρικά αντίθετα μεταξύ τους. Ο Καρλ Μαρξ έχει χαρακτηριστεί από τους κοινωνιολόγους ως ένας από τους ανθρώπους με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ανθρώπινη ιστορία. Το έργο του έχει τόσο ισχυρούς υποστηρικτές, όσο και φανατικούς κατακριτές. Η δουλειά του στον κλάδο της οικονομίας έθεσε τα θεμέλια για την καλύτερη κατανόηση της εργασίας και της σχέσης της με το κεφάλαιο».

Η βελτίωση των λημμάτων της ελληνικής έκδοσης είναι αισθητή. Τα λήμματα για τον κορωνοϊό, τα εμβόλια και την πανδημία, για παράδειγμα, δεν υιοθετούν ούτε στο ελάχιστο συνωμοσιολογικές απόψεις, όπως θα περίμενε ενδεχομένως κάποιος από ένα τόσο ανοιχτό εγχείρημα. Ωστόσο, αυτό δεν συμβαίνει με όλα τα λήμματα. Κάποια έχουν μείνει προκλητικά φτωχά, ενώ άλλα είναι ανύπαρκτα, καθώς καταλαβαίνουμε ότι αγγίζουν ευαίσθητες χορδές: το «παλαιστινιακό ζήτημα» είναι ένα από αυτά.

Κάποια άρθρα έχουν επεκταθεί σκανδαλωδώς πολύ: το λήμμα για τον μπασκετμπολίστα Παναγιώτη Γιαννάκη καλύπτει κάθε πτυχή της ζωής του μέσα σε αρκετές χιλιάδες λέξεις, το λήμμα για την ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ είναι κανονικό έπος, ενώ το λήμμα για τον Έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη μοιάζει να έχει γραφτεί μάλλον από κάποιον που στέκεται κριτικά απέναντί του, παρά από κάποιον ουδέτερο συντάκτη. 

Τα λήμματα της Βικιπαίδειας αντανακλούν εν πολλοίς την ποιότητα και τα ενδιαφέροντα των μελών της κοινότητας που τη γράφουν και την επεξεργάζονται. Η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια δεν έχει διευθυντή ούτε αυθεντίες να επικυρώνουν την εγκυρότητά της και κανείς δεν λογοδοτεί άμεσα για το περιεχόμενό της. Καθένας γράφει κι επεξεργάζεται ό,τι τον ενδιαφέρει, ερμηνεύοντας πολλές φορές την πολιτική του μη κερδοσκοπικού οργανισμού κατά το δοκούν. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις, η τεκμηρίωση των λημμάτων είναι εξαιρετικά προβληματική, ενώ, όπως δηλώνουν μέλη της κοινότητας, συχνά οι διαχειριστές καταχρώνται την εξουσία τους. Ίσως αν προσλαμβάνονταν συντάκτες και αυθεντίες, να βελτιωνόταν αισθητά η εικόνα, αλλά αυτό δεν προβλέπεται από τις ιδρυτικές αρχές της εγκυκλοπαίδειας. Μια δοκιμαστική συνδρομή στην Britannica μπορεί να πείσει ακόμα και τον πιο δύσπιστο ότι το ιεραρχικό μοντέλο δύσκολα θα χαθεί από προσώπου Γης. Είτε μας αρέσει είτε όχι, οι δικλίδες ασφαλείας που παρέχουν κάποια κλειστά μοντέλα εξασφαλίζουν ένα πολύ υψηλό επίπεδο ποιότητας. 

Δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος να δημιουργείται το iPhone ή ένα διαστημόπλοιο με το μοντέλο της Wikipedia. Και η αλήθεια είναι ότι, 20 χρόνια μετά την εμφάνιση των ανοιχτών και συνεργατικών διαδικτυακών μοντέλων, δεν είμαστε ακόμα σε θέση να αποφανθούμε ότι το ανοιχτό μοντέλο ταιριάζει στα πάντα. Στις εγκυκλοπαίδειες, πάντως, μοιάζει να λειτουργεί αξιοπρεπώς.

Αναζήτησα τους ανθρώπους που γράφουν τη Βικιπαίδεια, για να καταλάβω καλύτερα πώς βλέπουν οι ίδιοι την ανοιχτή εγκυκλοπαίδεια. Θέλησα να δω ποιοι είναι αυτοί οι εθελοντές που φροντίζουν τη Βικιπαίδεια κάθε μέρα και γνώρισα σοβαρά πρόσωπα, που τα συνδέει το κοινό πάθος της συμμετοχής σε κάτι μεγαλύτερο απ’ αυτούς. Τα κίνητρά τους είναι κατεξοχήν εσωτερικά, αντλούν δηλαδή ικανοποίηση από τη συμμετοχή στην κοινότητα και από την ολοκλήρωση μιας άξιας δουλειάς. Κανείς τους δεν στοχεύει στο υλικό κέρδος ή δεν κινείται από κάποιο είδος ματαιοδοξίας, κι αυτό, σ’ έναν κόσμο όπου όλα είναι εμπορεύσιμα, είναι αξιοσημείωτο από μόνο του. 

Οι πέντε πυλώνες

Ο 47χρονος Κωνσταντίνος Σταμπουλής ζει κι εργάζεται στη Θεσσαλονίκη. Είναι πυροσβέστης στο επάγγελμα και συντάκτης της Βικιπαίδειας από τα πολύ πρώτα της βήματα. Υπογράφει με το ψευδώνυμο geraki. Από το 2009 είναι διαχειριστής στην εγκυκλοπαίδεια, πράγμα που σημαίνει ότι έχει αυξημένες ευθύνες όσον αφορά την εποπτεία της συμπεριφοράς των συντακτών. «Αυτοί που συνήθως δημιουργούν προβλήματα και ξεπερνούν τα όρια», τονίζει μειδιώντας, «είναι χρήστες με υπερβολικά μεγάλη αυτοπεποίθηση». Καθετί που μου λέει φροντίζει να το τεκμηριώσει, στέλνοντάς μου ταυτόχρονα άφθονα δεδομένα. Είναι μειλίχιος, προσηνής και προσέχει τα λόγια του. «Η Βικιπαίδεια κινείται στον μέσο όρο», μου λέει σε σχέση με την ποσότητα των λημμάτων της. Συνολικά, η Wikipedia είναι σήμερα διαθέσιμη σε 329 γλώσσες. 

Όσο προσεγγίζω κι άλλους συντάκτες, διαπιστώνω ότι ο Σταμπουλής χαίρει του σεβασμού όλων. Είναι ένα από τα πιο παλιά μέλη της κοινότητας, με συμμετοχές σε συνέδρια του Wikimedia Foundation, καθώς επίσης σε εκπαιδευτικές κι άλλες δραστηριότητες εξωστρέφειας. Μου μιλάει ωστόσο ως πρώτος ανάμεσα σε ίσους. «Η Βικιπαίδεια είναι ένα μοναδικό εγχείρημα, είναι μια ελεύθερη και έγκυρη εγκυκλοπαίδεια με αρχές. Το 99,9% των συντακτών είμαστε εθελοντές και οι περισσότεροι είμαστε με ψευδώνυμο», επισημαίνει. Ο Σταμπουλής συνεχίζει να συμμετέχει, όχι τόσο ενεργά όσο παλαιότερα, γιατί πολύ απλά του αρέσει να συνεισφέρει. Αυτό είναι το πιο σύνηθες κίνητρο των περίπου 1.000 συντακτών ή επεξεργαστών της Βικιπαίδειας. Όταν ρωτώ τον Σταμπουλή σχετικά με την αξιοπιστία των λημμάτων, δεν κουράζεται να μου αναλύει τους περίφημους «πέντε πυλώνες»: «Η Βικιπαίδεια είναι εγκυκλοπαίδεια, γράφεται υπό ουδέτερη οπτική γωνία, το περιεχόμενό της είναι ελεύθερο, οι συντάκτες της πρέπει να φέρονται μεταξύ τους με ευγένεια και σεβασμό και δεν έχει αυστηρούς κανόνες». Ο Σταμπουλής μού λέει ότι οι πληροφορίες πρέπει πάντα να τεκμηριώνονται και να επαληθεύονται και να μην αποτελούν προϊόν πρωτότυπης έρευνας. Ομολογώ ότι η παρουσία του μου εμπνέει εμπιστοσύνη. Η κοινότητα έχει δίκιο να τον αντιμετωπίζει με μεγάλο σεβασμό. 

Συντάκτες και αναστροφείς

Ο Νίκος Λυκομήτρος γεννήθηκε το 2004 στην Κόρινθο και είναι φοιτητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Άρχισε να ασχολείται με τη Βικιπαίδεια σε ηλικία 12 ετών, αφού υπήρξε προηγουμένως αναγνώστης μιας χάρτινης εγκυκλοπαίδειας που υπήρχε στο πατρικό του.

Ο 19χρονος, ο οποίος άρχισε να διαβάζει στα τέσσερα χρόνια του, δηλώνει έντονα πολιτικοποιημένος. Μου περιγράφει τον εαυτό του ως ένα άτομο «προοδευτικό, φεμινιστικό, υπέρ του περιβάλλοντος». Δηλώνει «πολύ μελετηρός» και πιστεύει σε έναν πολυπολικό κόσμο, γι’ αυτό και θέλει να εμπλουτιστούν τα λήμματα που αφορούν την Ασία και την Αφρική. Στη Βικιπαίδεια του αρέσει να ασχολείται με θέματα ιστορίας, πολιτικής και γεωγραφίας. Έχει γράψει 7.605 λήμματα και έχει κάνει 74.853 επεξεργασίες, πάντα στα ελληνικά. Ο ρόλος του, εκτός από εκείνον του συντάκτη, είναι και αυτός του «αναστροφέα». Φροντίζει δηλαδή να επανέρχονται κάποιες πληροφορίες που έχουν λανθασμένα σβηστεί. 

Ο Λυκομήτρος επισημαίνει ότι το μεγάλο πρόβλημα της Βικιπαίδειας είναι ο ατεκμηρίωτος χαρακτήρας του ενός τρίτου των λημμάτων της, «καθώς πολλά από αυτά αφορούν σημαντικούς τομείς». Αιτία αυτού του γεγονότος είναι μερικώς η φτωχή μετάφραση από τα αγγλικά, κάτι που μου επισημαίνεται από όλους τους συντάκτες με τους οποίους μίλησα. «Υπάρχουν θέματα ποιότητας», προσθέτει, «αλλά το σημαντικότερο είναι η έλλειψη σε συντάκτες, γι’ αυτό και κάνω έκκληση προς τον καθένα να έρθει στη Βικιπαίδεια, να αρχίσει να γράφει και να κάνει επεξεργασίες». 

«Μη διστάζετε!» – αυτό είναι το μότο μας. «Ας πούμε, δεν έχουμε καθόλου ομογενείς», προσθέτει, «κι αυτό πρέπει να αλλάξει. Είναι πάρα πολύ εύκολη η συγγραφή και η επεξεργασία λημμάτων. Σύμφωνοι, υπάρχουν οι “διορθωπόλεμοι”, οι βανδαλισμοί και οι τσακωμοί για τα λήμματα, αλλά αυτό οφείλεται στην ανοιχτή φύση του εγχειρήματος». 

Στην ανοιχτή φύση της εγκυκλοπαίδειας αποδίδει ο 19χρονος και κάποιες σοβαρές ασχήμιες που συνέβησαν τον Νοέμβριο του 2022, όταν παρουσιάστηκε στη Βικιπαίδεια η τηλεπαρουσιάστρια Κατερίνα Καινούργιου ως «Ελληνίδα παρουσιάστρια, τοπ μόνδελ και πρώην υπεύθυνη κουζίνας σε πατσατζίδικο της Βαρβακείου αγοράς, από όπου απολύθηκε, καθώς φημολογείται ότι δεν τηρούσε τα υγειονομικά μέτρα, όπως ορίζεται από τον νόμο 318/8 που αφορά τους χώρους εστίασης. Πιο συγκεκριμένα, στο καζάνι όπου παρασκευαζόταν ο παραδοσιακός μεθυσομεζές, βρέθηκαν 22 κιλά τρίχες, 1 ψεύτικη βλεφαρίδα και ένα αυτόγραφο της Άντζελας Δημητρίου». Όπως μου λέει ο Λυκομήτρος, «η απλή βανδαλιστική επεξεργασία χρειάζεται 1 δευτερόλεπτο για να κατέβει, αλλά η εξασφάλιση υψηλότερης ποιότητας και τεκμηρίωσης χρειάζεται πολύ χρόνο». 

Άνδρες και γυναίκες

Ο Λυκομήτρος μού συστήνει τον συνομήλικό του Παναγιώτη Βιδάλη, με τον οποίο γνωρίστηκαν σε συζητήσεις λημμάτων της Βικιπαίδειας. Οι στενότερες επαφές μεταξύ συντακτών είναι ένα μάλλον σπάνιο φαινόμενο. Ο Βιδάλης γεννήθηκε το 2004, μεγάλωσε στον Βροντάδο της Χίου και σήμερα σπουδάζει στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Αυτοχαρακτηρίζεται ως «ένα δημιουργικό, φιλοπερίεργο κι αισιόδοξο άτομο». Άρχισε να ασχολείται με την εγκυκλοπαίδεια τα Χριστούγεννα του 2020. Έως τότε ήταν αναγνώστης της, αλλά δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι μπορούσε καθένας να γράφει. Ανακάλυψε την πληροφορία τυχαία και σύντομα «κόλλησε». Η πρώτη του συγγραφική απόπειρα ήταν το λήμμα για τις Λευκορωσικές διαδηλώσεις του 2020. «Είδα ότι το λήμμα ήταν ελλιπές. Παρακολουθούσα τα γεγονότα στις ειδήσεις και είχα σχηματίσει μια καλή εικόνα, οπότε είπα να τη μεταφέρω στο λήμμα», δηλώνει. Ο Βιδάλης ενδιαφέρεται κυρίως για πολιτικά και διεθνή θέματα. «Θέλω να μοιραστώ αυτά που μαθαίνω με τους άλλους και η ανταμοιβή μου είναι να νιώθω ότι έχω κάνει ένα ωραίο λήμμα κι ότι πρόσφερα, με έναν έστω έμμεσο τρόπο, κάτι καλό στην κοινωνία». 

Ο 19χρονος παραδέχεται ότι υπάρχει ένα «εχθρικό» κλίμα πολλές φορές σε συζητήσεις, το οποίο αποτελεί «χρόνιο ζήτημα» στη Βικιπαίδεια. Φοβάται ότι μπορεί το κλίμα αυτό να έχει διώξει αξιόλογους ανθρώπους. Ο ίδιος συνεχίζει να συμβάλλει, για να δείξει ότι υπάρχει χώρος για σοβαρούς ανθρώπους. Όσο μιλώ με συντάκτες και διαβάζω λήμματα, συνειδητοποιώ ότι υπάρχει μια ανισορροπία σε σχέση με το φύλο των εμπλεκομένων. Τα στατιστικά του Σταμπουλή σταματούν το 2017, όταν το ποσοστό των συντακτριών βρισκόταν στο 27% – με ανοδική τάση. Αν οι 7 στους 10 συντάκτες είναι άνδρες, τότε η Βικιπαίδεια γέρνει επικίνδυνα προς μια ξεκάθαρα ανδρική ματιά. Είναι προφανές ότι αυτό δεν ισχύει μόνο στα ελληνικά, καθώς η Βικιπαίδεια είναι καθρέφτης της αγγλικής έκδοσης. 

Πριν από μερικούς μήνες, πληροφορηθήκαμε ότι η Τζέσικα Γουέντ, μια 33χρονη Βρετανίδα, έγραψε πάνω από 1.000 λήμματα γυναικών επιστημόνων για να τις τιμήσει και να τις κάνει πιο ορατές στη Wikipedia. Στην ελληνική έκδοση το έλλειμμα είναι πολύ πιο εμφανές, λόγω του μικρότερου αριθμού λημμάτων. Το επιβεβαιώνει η Δώρα Στρουμπούκη, άνεργη δημοσιογράφος, η οποία ζει στην Αθήνα. «Προσωπικά, μου κάνει εντύπωση και δεν ξέρω πού να το αποδώσω», μου λέει, «αλλά οι γυναίκες στη Βικιπαίδεια είναι αφανείς». Η ίδια γράφει λήμματα από το 2012. Στράφηκε στην εγκυκλοπαίδεια λόγω της αγάπης της για το διάβασμα, το γράψιμο και την έρευνα. «Ασχολούμαι με θέματα που δεν γνωρίζω», λέει, «και μαθαίνω από την έρευνα. Με ευχαριστεί η διαδικασία. Ουσιαστικά, θυσιάζω τον χρόνο που θα περνούσα στο Facebook χαζολογώντας, προκειμένου να προσφέρω κάτι στην κοινωνία». 

Η Στρουμπούκη θεωρεί ότι ένα από τα πιο μελανά σημεία της Βικιπαίδειας είναι η άκριτη μετάφραση από τα αγγλικά. «Ειδικά από τότε που μπήκε το εργαλείο της αυτόματης μετάφρασης, περίπου 10 χρόνια πριν, το πρόβλημα επιδεινώθηκε. Οι περισσότεροι είμαστε μεταφραστές και όχι δημιουργοί». Η δημοσιογράφος θεωρεί ότι το πρόβλημα αυτό αφορά το 90% των λημμάτων, αλλά ο Σταμπουλής με ενημερώνει ότι μόνο τα 35 χιλιάδες λήμματα από τα 210 χιλιάδες είναι προϊόν μετάφρασης. Η 55χρονη, ωστόσο, προτιμά να δημιουργεί δικές της εγγραφές. «Έχω μικρή παραγωγή, δεν με ενδιαφέρει η ποσότητα. Γράφω το πολύ ένα λήμμα κάθε 15 μέρες, γιατί το ψάχνω πολύ». Δεν είναι ικανοποιημένη από την ελληνική έκδοση. Αντίθετα, η αγγλική Wikipedia είναι εξαντλητική, «εκεί μπορείς πραγματικά να βρεις τα πάντα», σημειώνει. Το τελευταίο μεγάλο λήμμα που έχει γράψει η Στρουμπούκη σχετίζεται με την Υπόθεση Noor 1. Ενδιαφέρον λήμμα, ομολογουμένως, κι όχι μόνο από εγκυκλοπαιδική σκοπιά. «Η ειδησεογραφία έχει υπερκεράσει την ιστοριογραφία», παραδέχεται η Στρουμπούκη, «αλλά το ίδιο συμβαίνει και στην αγγλική έκδοση». Όσο για τους «διορθωπολέμους», υποστηρίζει ότι «κυριαρχούν οι επίμονοι και οι νταήδες». «Κατά καιρούς έφυγαν πολύτιμοι χρήστες γιατί κουράστηκαν ή δεν τους σήκωνε το κλίμα. Πρέπει να μπουν στη Βικιπαίδεια άνθρωποι με ικανότητες, με ποιότητα. Φοβάμαι ότι, αν δεν υπήρχε η συμφωνία του ιδρύματος της Wikipedia με την Google, ώστε να την εμφανίζει στην πρώτη σελίδα των αποτελεσμάτων, δεν θα μιλούσαμε σήμερα. Γι’ αυτό λέω ότι, αν φτιάχναμε έναν πραγματικό θησαυρό γνώσης, δεν θα είχαμε ανάγκη κανέναν». 

Αξιοπιστία 7 στα 10

«Θέλουμε περισσότερες γυναίκες, γιατί φέρνουν μια άλλη οπτική γωνία στην εγκυκλοπαίδεια», μου λέει η 35χρονη I. Π. Με ήρεμη φωνή μού εξομολογείται ότι γράφει στη Βικιπαίδεια με αποκλειστικό της στόχο να αποφορτιστεί. «Είναι το ηρεμιστικό μου», λέει χαρακτηριστικά. Ζει σε μια μεγάλη επαρχιακή πόλη, κάνοντας την ειδίκευσή της στη γυναικολογία. Άρχισε να ασχολείται πριν από 10 χρόνια, «σαν χόμπι», και παραμένει ενεργή αναλόγως του ελεύθερου χρόνου της. Κάνει κυρίως μεταφράσεις λημμάτων που την ενδιαφέρουν προσωπικά. Κατά κανόνα πρόκειται για «ελαφρά», όπως τα χαρακτηρίζει, θέματα ψυχαγωγίας και διασκέδασης. «Πρέπει να έχω επιμεληθεί μερικές εκατοντάδες λήμματα», μου λέει. Έχει επενδύσει αρκετό χρόνο, κάποιες μέρες έως και τέσσερις συνεχόμενες ώρες. «Δεν συμμετέχω όμως ποτέ σε διαμάχες για πολιτικά ή αθλητικά ζητήματα. Δεν είμαι της ίντριγκας», αναφέρει. Βαθμολογεί την αξιοπιστία της εγκυκλοπαίδειας με 7 στα 10 και πιστεύει ότι τα προβλήματα προκύπτουν από την έλλειψη ατόμων. «Θέλουμε να έρθει κόσμος με μεράκι. Να δούμε τη Βικιπαίδεια να μεγαλώνει με σωστό τρόπο, να αποκτήσει περισσότερη ποιότητα. Πολλοί νομίζουν ότι είναι μια κλειστή κοινότητα, στην οποία όσοι συμμετέχουν πληρώνονται. Εμείς θέλουμε να μάθει ο κόσμος ότι μπορεί ελεύθερα να συνεισφέρει. Η Βικιπαίδεια είναι ελεύθερη, αλλά έχει και τους κανόνες της», καταλήγει. 

Η μη κερδοσκοπική εταιρεία της Wikipedia ξεκίνησε το 2001 με προσωπικό λίγων δεκάδων εργαζομένων, ενώ σήμερα αριθμεί περίπου 700. Το περιεχόμενο ωστόσο της εγκυκλοπαίδειας εξακολουθεί να παράγεται σε συντριπτικό βαθμό με το μοντέλο της αυτο-οργάνωσης που είχε υιοθετηθεί από την αρχή, από εξισωτικές κοινότητες ατόμων δηλαδή που δουλεύουν εθελοντικά προκειμένου να παραγάγουν από κοινού ένα αποτέλεσμα. Το πείραμα δεν άλλαξε τον κόσμο όσο τουλάχιστον προέβλεπαν οι ενθουσιώδεις θιασώτες του, αλλά σίγουρα έκανε πιο προσιτή τη γνώση σε ανθρώπους που μπορεί να μην άνοιγαν ποτέ μια εγκυκλοπαίδεια. Ταυτόχρονα, οι ανοιχτές κοινότητες αποδεικνύεται εκ του αποτελέσματος ότι είναι πολύ επιρρεπείς σε κακόβουλους, σε συμπλεγματικούς και σε όσους έχουν ισχυρές ατζέντες. Μια ματιά στις συζητήσεις αμφιλεγόμενων λημμάτων αρκεί για να αποκαρδιώσει ακόμα και τον πιο μετριοπαθή. Ωστόσο, αν και ο ιδεαλισμός της ελεύθερης εγκυκλοπαίδειας σκοντάφτει καθημερινά πάνω στη σκληρή πραγματικότητα του παρόντος, το εγχείρημα παραμένει πεισματικά όρθιο, χάρη σε κάποιους αξιοθαύμαστους ανθρώπους, όπως αυτοί με τους οποίους μίλησα. Μπορεί να μην τηρήθηκαν οι υπερφιλόδοξες εξαγγελίες, αλλά χάρη σε αυτές οι ελπίδες παραμένουν ζωντανές, τουλάχιστον σε έναν βαθμό. Κάποιοι ρομαντικοί συνεχίζουν με τα ευγενή τους κίνητρα –κι ενάντια στις προβλέψεις– να δουλεύουν ακούραστα για την ελεύθερη πληροφόρηση όλων. Το λιγότερο που τους οφείλουμε είναι ένα μεγάλο ευχαριστώ για το κουράγιο και την επιμονή τους.

Γίνε κι εσύ συντάκτης της Βικιπαίδειας

Επισκεφθείτε τη διεύθυνση της Βικιπαίδειας el.wikipedia.org. Σε όποιο λήμμα κι αν κατευθυνθείτε, θα δείτε στην κορυφή τη λέξη «επεξεργασία». Αυτό σημαίνει ότι πατώντας εκεί, θα μπορείτε αμέσως να επεξεργαστείτε ό,τι κρίνετε εσείς σωστό. Οι αλλαγές βέβαια θα πρέπει να εγκριθούν από την κοινότητα για να γίνουν ορατές προς όλους. Το νόημα είναι ότι εδώ ο καθένας μπορεί, ακόμα και χωρίς δικό του «λογαριασμό», να προσθέσει ή να αλλάξει πληροφορίες της εγκυκλοπαίδειας. Η επεξεργασία είναι ευκολότερη από τη συγγραφή λήμματος, αλλά δεν πρέπει να σας αποθαρρύνει αυτό. Οι Βικιπαιδιστές έχουν φροντίσει να το κάνουν προσιτό και αυτό, αρκεί βέβαια να είστε διατεθειμένοι να αφιερώσετε κι εσείς κάποιο χρόνο για να εξοικειωθείτε με το περιβάλλον και τους κανόνες του εγχειρήματος. Στην αρχική σελίδα της εγκυκλοπαίδειας υπάρχει ένα «κουτί», το οποίο τιτλοφορείται «συμμετοχή». Εκεί υπάρχει ένας υπερσύνδεσμος που ονομάζεται «πώς να ξεκινήσετε ένα λήμμα». Ακολουθήστε πιστά τα βήματα και σύντομα θα έχετε υπογράψει την πρώτη σας συμβολή στην ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια.